કારગીલ વિજય દિવસ

  કારગીલ વિજય દિવસ

26 જુલાઇ

તા.26 જુલાઈ એટલે ભારત દેશના ઇતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરોથી લખાયેલો દિવસ “વિજય દિવસ”

8 મે 1999માં શરૂ થયેલી કારગિલ જંગ 26 જુલાઇ 1999માં પાકિસ્તાનના હારથી ખત્મ થઈ હતી. આ યુદ્ધ ઓપરેશન વિજય તરીકે પણ ઓળખાય છે કે જે કારગિલ વિસ્તારને ખાલી કરવા માટે કરવા માટે લડાયુ હતુ.

1999માં આજ દિવસે ભારતના વીર સપૂતોએ કારગિલ યુદ્ધમાં ઓપરેશન વિજય દ્વારા પાકિસ્તાનની ધૂશણખોર સેનાને ભારતદેશની પવિત્ર ભૂમિમાથી ખદેળી મુકાયા હતા.

2019માં 26 જુલાઈ ના રોજ ‘કારગિલ વિજય દિવસ’ને 20 વર્ષ પૂર્ણ થતાં હોય ભારતીય સેના અને ભારત સરકાર દ્વારા તેની ભવ્ય ઉજવણી કરવામાં આવી હતી.

અંદાજે 18 હજાર ફૂટ ઊંચાઈ પર કારગીલમાં લડવામાં આવેલા આ યુદ્ધમાં 527 ભારતીયો જવાન શહીદ થયા હતા, 1363 જવાન ઘાયલ થયા હતાં. ભારતે આ લડાઈ 84 દિવસમાં જીતી લીધી હતી.

આ યુદ્ધમાં લાખ 50 હજાર ગોળા અને રોકેટ છોડવામાં આવ્યા હતા, 300થી વધારે તોપ, મોર્ટાર અને રોકેટ લોન્ચરનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો.

રોજ 5,000થી વધારે બોમ્બ ભારત તરફથી ફાયર કરવામાં આવતા હતાં

યુદ્ધના મહત્વના 17 દિવસોમાં રોજ આર્ટિલરી બેટરીથી અંદાજે એક મિનિટમાં એક રાઉન્ડ ફાયર કરવામાં આવ્યું હતું.

બીજા વિશ્વ યુદ્ધ પછી આ પહેલું એવુ યુદ્ધ હતું જેમાં કોઈ એક દેશની સેનાએ બીજા દેશની સેના પર આટલા બોમ્બ ફેંક્યા હતાં.

યુદ્ધ 60 દિવસથી વધુ સમયથી લડ્યું હતું તે આખરે 26 જુલાઇના રોજ પૂરું થયું, અને પરિણામે બંને પક્ષો, ભારત અને પાકિસ્તાનથી જીવનમાં ભારે નુકસાન થયું

વિજય દિન ‍(કારગિલ‌) ૨૬મી જુલાઇએ ભારતના પાકિસ્તાન પર કારગિલ યુદ્ધમાં વિજયના કારણે ઉજવવામાં આવે છે.

ઇ.સ. ૧૯૯૯માં કારગિલ વિજય પછી ભારતના તત્કાલીન વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીએ આ દિવસને કારગિલ વિજય દિવસ તરીકે જાહેર કર્યો હતો.

કારગિલ યુદ્ધના નાયકોના સન્માનમાં દર વર્ષે 26 જુલાઈના રોજ કારગિલ વિજય દિવસના રૂપમાં ઉજવાય છે. આ દિવસ કારગિલ સેક્ટર અને રાષ્ટ્રીય રાજધાની નવી દિલ્હીમાં ઉજવાય છે.  સાથે જ ભારતના પ્રધાનમંત્રી દર વષે આ દિવસે ઈંડિયા ગેટ પર અમર જવાન જ્યોતિ ખાતે સૈનિકોને શ્રદ્ધાંજલિ આપે છે.

સશસ્ત્ર બળના સ્મરણ માટે આખા દેશમાં આ દિવસને સન્માન સાથે તેમને યાદ કરવામાં આવે છે

પાકિસ્તાનની ઘુસપેઠની માહિતી મળ્યા બાદ ૫ મે, ૧૯૯૯માં રોજ કેપ્ટન સૌરભ કાલિયા સહિતના ૬ જવાનો ત્યાં પહોચ્યા હતા, પરંતુ તોએને પાકિસ્તાનની સેનાએ ઘેરી લીધા હતા. ત્યારબાદ આ તમામ જવાનોના મૃતદેહ ક્ષત-વિક્ષિત હાલતમાં મળ્યા હતા.

આ અમાનવીય ઘટના બાદ કારગિલનું યુદ્ધ શરુ થઇ ગયું હતું. ભારત માટે આ યુદ્ધને જીતવું ખુબ મુશ્કેલ હતું, કારણ કે સીમાની લગભગ તમામ ઉપરની પોસ્ટ પર પાકિસ્તાનની સેનાનો કબ્જો હતો. આ પરિસ્થિતિ બાદ પણ ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાનને જડબાતોડ જવાબ આપવામાં આપ્યો હતો.

કારગિલ સેક્ટરમાં ૧૯૯૯માં ભારતીય અને પાકિસ્તાનના સૈનિકો વચ્ચે લડાઈ શરુ થવાના કેટલાક સપ્તાહ પહેલા જ જનરલ પરવેજ મુશરફે એક હેલિકોપ્ટર દ્વારા LOC પાર કર્યું હતું અને ભારતીય સીમમાં ૧૧ કિમી સુધી અંદર આવીને જિકરિયા મુસ્તકાર નામના સ્થાન પર રાત પણ વિતાવી હતી.

પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર, પાકિસ્તાનમાં ૧૯૯૮માં પરમાણું હથિયારોનું પરીક્ષણ કર્યું હતું અને ત્યારથી જ પાકિસ્તાન આ ઓપરેશનની તૈયારી ૧૯૯૮થી કરી રહ્યું હતું.

આ કામ માટે પાકિસ્તાન સેનાએ પોતાના ૫૦૦૦ જવાનોને કારગિલ પર ચઢાઈ કરવા માટે મોકલ્યા હતા.

આ યુદ્ધની મહત્વની વાત એ હતી કે, જયારે પાકિસ્તાનની વાયુસેનાના ચીફને આ ઓપરેશનની માહિતી ન હતી. જયારે આ અંગે પાકિસ્તાનની એરફોર્સના ચીફને જણાવવામાં આવ્યું ત્યારે આ મિશન પર તેઓએ આર્મીને સાથ આપવા માટે ઇનકાર કર્યો હતો.

ઉર્દુ ડેલીમાં છપાયેલા એક નિવેદનમાં નવાજ શરીફે આ વાતનો સ્વીકાર કર્યો હતો કે, કારગિલનું યુદ્ધ પાકિસ્તાનની સેના માટે એક આપત્તિ સાબિત થયું હતું, કારણ કે આ યુદ્ધમાં પાકિસ્તાનના ૨૭૦૦થી વધુ સૈનિકો માર્યા ગયા હતા.

બીજી બાજુ જયારે કારગિલની ઉંચા પહાડો પર બેસીને પાકિસ્તાન દ્વારા ગોળીબારી કરાઈ રહી હતી ત્યારે ભારતીય વાયુસેનાના ફાઈટર પ્લેનનો ઉપયોગ કરાયો હતો

કારગિલના યુદ્ધમાં ભારતીય એરફોર્સ દ્વારા મિગ-૨૭ અને મિગ-૨૯નો પ્રયોગ કરાયો હતો. આ દરમિયાન મિગ-૨૯  ફાઈટર પ્લેન ખુબ મહત્વનું સાબિત થયું હતું, કારણ કે આ વિમાન દ્વારા પાકિસ્તાનની ચોકીઓ પર R-૭૭ મિસાઈલ નાખવામાં આવી હતી.

કારગિલનું યુદ્ધ શરુ થયા બાદ ૧૧ મેથી ભારતીય વાયુસેનાની ટુકડીએ આર્મીની મદદ કરવાનું શરુ કર્યું હતું. આ યુદ્ધમાં વાયુસેનાના ૩૦૦ વિમાન ઉડાન ભરતા હતા.

કારગિલની ઉંચાઈ સમુદ્રના તટથી અંદાજે ૧૬૦૦૦ થી ૧૮૦૦૦ ફૂટ ઉપર છે. આ સ્થિતિમાં ઉડાન ભરવા માટે વિમાનોને અંદાજે ૨૦,૦૦૦ ફૂટની ઉંચાઈથી ઉડાન ભરવી જરૂરી હતી.

ત્યારે આ સ્થિતિમાં હવાનું દબાણ ૩૦ %થી ઓછું હોય છે ત્યારે આ વિમાનની ઉડાન દરમિયાન પાયલોટનો દમ ઘુટવાનો પણ જોખમ હોય છે અને વિમાન દુર્ઘટનાગ્રસ્તથઇ શકે છે. પરંતુ આ કપરી પરિસ્થિતિમાં પણ જવાનોને વીરતા અન સાહસની શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ પૂરું પડ્યું હતું અને પાકિસ્તાનને ઘુટણા ટેકવવા માટે મજબૂર કર્યું હતું.

ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે થયેલા કારગિલ યુદ્ધમાં વપરાયેલા હથિયારો અંગે વાત કરવામાં આવે તો આર્ટિલરી દ્વારા ૨,૫૦,૦૦૦ ગોળા અને રોકેટ નાખવામાં આવ્યા હતા.

આ ઉપરાંત ૩૦૦થી વધુ તોપો, મોર્ટાર અને રોકેટ લોન્ચરો દ્વારા દરરોજ અંદાજે ૫૦૦૦ બોમ્બ પણ દાગવામાં આવ્યા હતા, તેમજ ૧૭ દિવસોમાં પ્રતિદિન એવરેજ એક મિનિટમાં એક રાઉન્ડ ફાયર કરવામાં આવ્યા હતા.

આં યુદ્ધ પછી એ પણ માનવામાં આવ્યું હતું કે, બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી આ પહેલીવાર કોઈ એક દ્વારા દુશમન દેશ પર આ પ્રકારે બોમ્બબારી કરવામાં આવી હતી.

૨૬ જુલાઈ, ૧૯૯૯ન રોજ ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાનના સેના અને ઘુસપેઠીયાઓને તમામ રીતે પરાસ્ત કર્યા બાદ યુદ્ધ સમાપ્ત કરવાની ઘોષણા કરવામાં આવી હતી,

ભારતીય જવાનોએ કારગીલની ટોચ પર તિરંગો લહેરાવી પોતાની તાકાતનો પરચમ બતાવ્યો હતો.

બટુકેશ્વર દત્ત

 બટુકેશ્વર દત્ત

જન્મતારીખ: 18 નવેમ્બર 1910

જન્મસ્થળ: ઓરી, વર્ધમાન, પશ્ચિમ બંગાળ

અવશાન: 20 જુલાઇ 1965

ભગતસિંહ સાથે વિધાનસભામાં બોમ્બ ફેંકનાર બટુકેશ્વર દત્ત હતા.

1931 માં આ દિવસે ભગતસિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરુને લાહોર સેન્ટ્રલ જેલમાં ફાંસી આપવામાં આવી હતી.  પંજાબના હુસેનીવાલા જ્યાં ભગતસિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરુની સમાધિ છે  એ જ હુસેનીવાલામાં બીજી સમાધિ છે. આ આઝાદીના સૈનિકની સમાધિ છે જેણે ભગતસિંહ સાથે ઉભા રહીને લડ્યા હતા . તેના સાથીનું નામ બટુકેશ્વર દત્ત હતું.

બટુકેશ્વર બી.કે.દત્ત, બટ્ટુ અને મોહન તરીકે જાણીતા હતા. તે હાઈસ્કૂલના અભ્યાસ માટે કાનપુર આવ્યા હતા. તે કાનપુર શહેરમાં જ તે ચંદ્રશેખર આઝાદને મળ્યા. તે દિવસોમાં ચંદ્રશેખર આઝાદ ઝાંસી, કાનપુર અને અલ્હાબાદના વિસ્તારોમાં તેમની ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ ચલાવતા હતા. ભગતસિંહ પણ ત્યાં 1924 માં આવ્યા હતા. ત્યારબાદ ભગતસિંહ અને બટુકેશ્વર મિત્રો બની ગયા.

બટુકેશ્વર દત્તનો જન્મ 18 નવેમ્બર 1910 ના રોજ પશ્ચિમ બંગાળના વર્ધમાન જિલ્લાના ઓરી ગામમાં થયો હતો. કાનપુરમાં તેની કોલેજ અભ્યાસ દરમિયાન, તે ભગતસિંહને મળ્યા. આ 1924 ની વાત છે. ભગતસિંહથી પ્રભાવિત બટુકેશ્વર દત્ત તેમની ક્રાંતિકારી સંસ્થા હિન્દુસ્તાન સમાજવાદી રિપબ્લિકન એસોસિએશનમાં જોડાયા. તેમણે બોમ્બ બનાવવાનું પણ શીખ્યા. આગ્રામાં ક્રાંતિકારીઓ દ્વારા બોમ્બ ફેક્ટરી બનાવવામાં આવી હતી જેમાં બટુકેશ્વર દત્તે મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.

8 એપ્રિલ 1929. તત્કાલિન બ્રિટીશ સંસદમાં જાહેર સલામતી બિલ અને વેપાર વિવાદ બિલ લાવવામાં આવ્યું હતું. તેનો હેતુ પોલીસને વધુ શક્તિઓ આપવાનો હતો કે તે સ્વતંત્રતા સેનાનીઓ પર કડક કાર્યવાહી કરે. તેનો વિરોધ કરવા માટે બટુકેશ્વર દત્તે ભગતસિંહ સાથે મળીને સંસદમાં બોમ્બ ફેંકી દીધા હતા. આ તેમના મંતવ્યો વિશે પેમ્ફલેટ ફેંકવામાં આવતા ધ્યાન આકર્ષિત કરનારા વિસ્ફોટો હતા. આ વિરોધને કારણે આ બિલ એક મતથી પસાર થઈ શક્યું નહીં. આ બંને ક્રાંતિકારીઓ ભાગ્યા ન હતા અને સ્વૈચ્છિક ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

બાદમાં ભગતસિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરુને ફાંસી આપવામાં આવી હતી જ્યારે બટુકેશ્વર દત્તને કાળાપાણીની સજા કરવામાં આવી હતી. મૃત્યુદંડની સજા ન મળતાં તેને દુ ખ અને અપમાન થયું. કહેવાય છે કે આ જાણ્યા પછી ભગતસિંહે તેમને એક પત્ર લખ્યો. તેનો હેતુ વિશ્વને બતાવવાનો હતો કે ક્રાંતિકારીઓ ફક્ત તેમના આદર્શો માટે જ મરી શકતા નથી, પણ જેલના કાળી કોષોમાં તમામ પ્રકારના અત્યાચારોને ટકી શકે છે અને સહન કરી શકે છે. ભગતસિંહે તેમને સમજાવ્યું કે સાંસારિક મુશ્કેલીઓમાંથી મુક્તિનું કારણ માત્ર મૃત્યુ ન હોવું જોઈએ.

બટુકેશ્વર દત્તે આ જ કર્યું. કાલાપાનીની સજા હેઠળ, તેમને અંદમાનની કુખ્યાત સેલ્યુલર જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા. ત્યાંથી તેમને 1937 માં પટનાના બાંકીપુર સેન્ટ્રલ જેલમાં લાવવામાં આવ્યા હતા. તેને 1938 માં છૂટા કરવામાં આવ્યા હતો. કાલાપાણીની સજા દરમિયાન તેમને ટી.બી થઈ હતી, . ટૂંક સમયમાં જ તેમણે મહાત્મા ગાંધીના અસહકાર આંદોલનમાં કૂદકો લગાવ્યો. તેની ફરી ધરપકડ કરવામાં આવી. તે ચાર વર્ષ પછી 1945 માં છૂટી ગયા.

દેશ 1947 માં સ્વતંત્ર થયો. નવેમ્બર 1947 માં, બટુકેશ્વર દત્તે લગ્ન કરી લીધા અને પટનામાં રહેવા માંડ્યા. પરંતુ તેમના જીવન માટે સંઘર્ષ ચાલુ રાખ્યો. કેટલીકવાર સિગારેટ કંપનીના એજન્ટ અને તો કોઈ ટૂરિસ્ટ ગાઇડ બનીને તેણે પટનાની શેરીઓની ધૂળ ફિલ્ટર કરવી પડી. એવું કહેવામાં આવે છે કે એક વખત પટનામાં બસો માટે પરમિશન મળતી હતી. બટુકેશ્વર દત્તે પણ અરજી કરી. જ્યારે તેઓ પરમિટ માટે પટના કમિશનર સમક્ષ હાજર થયા હતા, ત્યારે તેમને એક સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હોવાનું પ્રમાણપત્ર લાવવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. જો કે, બાદમાં જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદને આ અંગેની જાણ થઈ ત્યારે કમિશનરે બટુકેશ્વરની માફી માંગી હતી.

 22 નવેમ્બર 1964 માં તેમને દિલ્હી લાવવામાં આવ્યા હતા. અહીં પહોંચતાં તેમણે પત્રકારોને કહ્યું હતું કે તેમને સપનું પણ નથી લાગતું કે દિલ્હીમાં પથારીવશ જેવા સ્ટ્રેચર પર તેને લાવવામાં આવશે જ્યાં તેણે બોમ્બ ફેંકી દીધો હતો.

બટુકેશ્વર દત્તને સફદરજંગ હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. બાદમાં જાણવા મળ્યું કે તેમને કેન્સર છે અને તેમના જીવનના થોડા જ દિવસો બાકી છે. થોડા સમય પછી પંજાબના મુખ્યમંત્રી રામ કિશન તેમની સાથે મળવા પહોંચ્યા. બટુકેશ્વર દત્તે ઝબકતી નજરો સાથે મુખ્ય પ્રધાનને કહ્યું, 'મારી અંતિમ ઇચ્છા છે કે મારો અંતિમ સંસ્કાર મારા મિત્ર ભગતસિંહની સમાધિની બાજુમાં કરવામાં આવે.'

તેમની હાલત કથળતી જ રહી. 17 જુલાઇના રોજ તે કોમામાં ગયા અને 20 જુલાઈ 1965 ના રાત્રે 1:50 વાગ્યે તેનું અવસાન થયું. 

બટુકેશ્વર દત્તની અંતિમ ઇચ્છાને માન આપીને તેમના અંતિમ સંસ્કાર ભારત-પાક સરહદ નજીક હુસેનીવાલા ખાતે ભગતસિંહ, રાજગુરુ અને સુખદેવની સમાધિ નજીક કરવામાં આવ્યા હતા.

     તેમના દેશભક્તિ પ્રત્યેની જુસ્સો જોઈને ભગતસિંહે પહેલી મીટિંગથી જ તેમને મિત્ર માનવાનું શરૂ કર્યું. જ્યારે ચંદ્રશેખર આઝાદના નેતૃત્વમાં 1928 માં હિન્દુસ્તાન સમાજવાદી રિપબ્લિકન આર્મીની રચના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે બટુકેશ્વર દત્ત પણ તેના મહત્વપૂર્ણ સભ્ય હતા. બટુકેશ્વર દત્તે બોમ્બ બનાવવાની વિશેષ તાલીમ લીધી અને તેમાં નિપુણતા મેળવી. તે સીધા એચએસઆરએની ઘણી ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ હતો. જ્યારે બ્રિટિશ સરકારે ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ સામે ડિફેન્સ ઓફ ઇન્ડિયા એક્ટ લાવવાની યોજના બનાવી ત્યારે ભગતસિંહે સેન્ટ્રલ એસેમ્બલીમાં બોમ્બ વિસ્ફોટ કરવાનો ઇરાદો એવી રીતે વ્યક્ત કર્યો હતો કે એક સમયે ક્રાંતિકારીએ ફ્રાન્સના ચેમ્બર ઓફ ડેપ્યુટીઝમાં ધડાકો કર્યો હતો.

        એચએસઆરએની બેઠક યોજાઈ હતી, એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે બટુકેશ્વર દત્ત વિધાનસભામાં બોમ્બ ફેંકશે અને સુખદેવ તેની સાથે રહેશે. તે સમય દરમિયાન ભગતસિંહ સોવિયત સંઘની મુલાકાતે હશે, પરંતુ પાછળથી ભગતસિંહની સોવિયત સંઘની મુલાકાત રદ કરવામાં આવી હતી અને બીજી મીટિંગમાં એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતું કે બટુકેશ્વર દત્ત બોમ્બ ફેંકશે, પરંતુ તેમની સાથે ભગતસિંહ પણ હશે. સુખદેવને બદલે ભગતસિંહ જાણતા હતા કે બોમ્બ ફેંક્યા પછી વિધાનસભામાંથી છટકી શકાશે નહીં, તો કેમ આ ઘટનાને મોટી ન બનાવવામાં આવે, આ ઘટના દ્વારા મોટો સંદેશ આપવામાં આવે.

  8 મી એપ્રિલ 1929 નો દિવસ જાહેર સલામતી બિલ રજૂ થવાનો હતો. બટુકેશ્વરે કોઈક રીતે સેન્ટ્રલ એસેમ્બલીની અંદર બે બોમ્બ સાથે ભગતસિંહને એસ્કોર્ટ કરવામાં સફળતા મેળવી. આ ખરડો રજૂ થતાંની સાથે જ મુલાકાતીઓની ગેલેરીમાં હાજર ભગતસિંહ અને બટુકેશ્વર દત્ત ઉભા થયા અને બેંચ ખાલી હતી તે બાજુએ બે બોમ્બ ફેંકી દીધા. જ્યોર્જ સસ્ટર અને બી.દલાલ સહિત થોડા લોકો ઘાયલ થયા, પરંતુ બોમ્બ બહુ શક્તિશાળી ન હતા, તેથી ધુમાડો ભરાયો, પરંતુ કોઈને જોખમ ન હતું. બોમ્બની સાથે, બંનેએ તે પત્રિકાઓ પણ ફેંકી દીધી હતી, ધરપકડ પહેલાં, બંનેએ ઇન્કિલાબ જિંદાબાદ, સામ્રાજ્યવાદ મુર્દાબાદ જેવા સૂત્રોચ્ચાર પણ કર્યા હતા. દસ મિનિટમાં વિધાનસભા ફરી શરૂ થઈ અને ત્યારબાદ તે મુલતવી રાખવામાં આવી.

     તે પછી દેશભરમાં ચર્ચા શરૂ થઈ. ભગતસિંહના અનુયાયીઓ સાબિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા કે બોમ્બ કોઈને મારવા નહીં પરંતુ બહેરા બ્રિટીશના કાન ખોલવા માટે ફેંકી દેવામાં આવ્યા હતા, ત્યારે બ્રિટીશ અને બ્રિટીશ સમર્થકો તેને બ્રિટીશ શાસન પર હુમલો ગણાવી રહ્યા હતા. જો કે, પાછળથી ફોરેન્સિક અહેવાલોએ સાબિત કર્યું કે બોમ્બ એટલા શક્તિશાળી નહોતા. બાદમાં ભગતસિંહે કોર્ટને એમ પણ કહ્યું હતું કે તેમણે આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ ફક્ત પોતાનો અવાજ ખુલ્લો રાખવા, બહેરાઓના કાન ખોલવા અને કોઈની હત્યા કરવા માટે કર્યો નથી. 

     લેખક અનિલ વર્મા સમજાવે છે, "આઝાદી બાદ બટુકેશ્વર દત્તને કોઈ માન આપવામાં આવ્યું ન હતું. તેમણે ગરીબીનું જીવન જીવ્યા હતા. બટુકેશ્વરે પટનાની શેરીઓમાં સિગરેટ ડીલરશીપ અને ટૂરિસ્ટ ગાઇડ તરીકે કામ કરીને જીવન નિર્વાહ કર્યો હતો. તેમની પત્ની મિડલ સ્કૂલમાં નોકરી કરતી હતી, જે તેનું મકાન ચલાવતું હતું. "અનિલ કહે છે કે એક વખત પટણામાં બસોની પરમિશન મળતી હતી, ત્યારે બટુકેશ્વર દત્તે પણ તેના માટે અરજી કરી હતી. જ્યારે પટના કમિશનર પરમિશન માટે કમિશનર સમક્ષ હાજર થયા, ત્યારે કમિશનરે તેમને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હોવાનું પ્રમાણપત્ર લાવવા કહ્યું.

 જો કે, પાછળથી જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદને આ વિશે ખબર પડી ત્યારે કમિશનરે બટુકેશ્વર જીની માફી માંગી. બટુકેશ્વર જીનું ફક્ત એટલું જ માન હતું કે પચાસના દાયકામાં તેઓ એક વખત ચાર મહિના માટે બિહાર વિધાન પરિષદના સભ્ય તરીકે નામાંકિત થયા હતા. અનિલ વર્મા જણાવે છે કે બટુકેશ્વર દત્તનું જીવન આ નિરાશામાં વિતાવ્યું અને 1965 માં તેમનું અવસાન થયું. 

આઝાદીના સાઠ વર્ષ પછી, બટુકેશ્વર દત્તને એક પુસ્તક દ્વારા યાદ કરવામાં આવ્યાં, પરંતુ આવા ઘણા ક્રાંતિકારીઓ છે જેમના પર હજી સુધી એક પત્રિકા પણ નથી લખી.

ફિલ્મ ધ લિજેન્ડ ઑફ ભગત સિંહમાં ભાસ્વર ચેટરજીએ બટુકેશ્વર દત્તની ભૂમિકા ભજવી હતી.

અનિલ વર્માએ "બટુકેશ્વર દત્ત: ભગતસિંહ કે સહયોગી" નામનું પુસ્તક લખ્યું હતું, જે દત્તના જન્મની શતાબ્દી પર પ્રકાશિત કરાયું હતું. ભારત સરકારની પ્રકાશન સેવા, રાષ્ટ્રીય બુક ટ્રસ્ટ દ્વારા આ પુસ્તક પ્રકાશિત કરાયું હતું. બટુકેશ્વર દત્ત પર કોઈ પણ ભાષામાં પ્રકાશિત થયેલું આ પહેલું પુસ્તક છે

 

બાલ ગંગાધર તિલક 

જન્મતારીખ: 23 જુલાઇ 1856

જન્મ સ્થળ: ચિખલી, રત્નાગિરી, મહારાષ્ટ્ર

પિતાનું નામ: ગંગાધર રામચંદ્ર તિલક

માતાનું નામ: પાર્વતીબાઇ

અવશાન:  1 ઓગસ્ટ 1920 (મહારાષ્ટ્ર)

ઉપનામ: લોકમાન્ય

બાળ ગંગાધર તિલક  બહુમુખી પ્રતિભાથી સમૃદ્ધ હતા. તેઓ સમાજ સુધારક, વકીલ, સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, પત્રકાર, શિક્ષક, રાષ્ટ્રીય નેતા તેમજ ભારતીય ઇતિહાસ, સંસ્કૃત, હિન્દુ ધર્મ, ગણિત અને ખગોળશાસ્ત્ર જેવા વિષયોના વિદ્વાન હતા.

 તે ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળના પ્રથમ નેતા હતા, તેઓ લોકો દ્વારા સ્વીકારેલા નેતા હતા  તેમને "લોકમાન્ય તિલક" કહેતા હતા. તેમને "સ્વરાજ મારા જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે. અને હું તેને લઈને જ જંપીશ" સુત્ર આપ્યું હતું.

ટિળકનો જન્મ મહારાષ્ટ્રના રત્નાગિરી જિલ્લાના સંગમેશ્વર તાલુકાના ચિખલી ગામે ચિતપાવન બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં થયો હતો.

 તેમના પિતાજી જાણીતા શાલેય શિક્ષક અને સંસ્કૃતના વિદ્વાન હતાં. 

ટિળક જ્યારે ૧૬ વર્ષના હતા ત્યારે તેમના પિતા અવસાન પામ્યા. 

તેમના પિતાની વિદ્વતાનો ગુણ તેમનામાં પણ આવ્યો, તેમણે પુણેની ડેક્કન કોલેજમાંથી સન ૧૮૭૭માં સ્નાતકની પદવી મેળવી.

 કોલેજનો અભ્યાસ પામનારી પ્રથમ પેઢીમાં ટિળક શામેલ હતાં.

તે સમયની પરંપરા અનુસાર સમાજીક કાર્યોમાં સક્રીય રહેવાની ટિળક પાસે આશા રખાતી હતી. ટિળક માનતા હતાં કે ધર્મ અને ગૃહસ્થ જીવન જુદા નથી.

 સંન્યાસ લેવાનો અર્થ જીવનનો ત્યાગ એવો નથી. ખરી ચેતના તો એ છે કે જેમાં તમારા દેશને તમારું કુટુંબ માનવામાં આવે અને તેના ઉત્થાન માટે કાર્ય કરવામાં આવે. તેનાથી આગલ એક પગલું તે કે સર્વ માનવ સમાજ માટેની સેવા કરવામાં આવે અને તેનાથી આગળનું પગલું તે પ્રભુની સેવા કરવામાં આવે.

સ્નાતક કર્યા બાદ ટિળકે પુણેની એક ખાનગી શાળામાં ગણિત શીખવવાની શરુઆત કરી. ત્યાં નવી શાળાના અમુક શિક્ષકો સાથે આધ્યાત્મીક મતભેદો થવાથી તેમણે આ વ્યવસાય છોડવાનો નિર્ણય કર્યો.

 તે સમયગાળામાં તેઓ પત્રકાર બન્યાં. તેઓ પાશ્ચાત્ય શિક્ષણ પદ્ધતિના પ્રખર વિરોધી હતા કેમકે તે ભારતીય છાત્રોને સ્વાર્થી બનાવતી હતી અને ભારતીય પરંપરાનું અપમાન કરતી હતી. 

તેમણે પોતાના કોલેજ મિત્રો જેવાકે ગોપાલ ગણેશ અગરકર, માધવ બલ્લાલ નામજોશી અને વિષ્ણુ કૃષ્ણ ચિપલુણકર સાથે મળી ડેક્કન એજ્યુકેશન સોસાયટીની સ્થાપના કરી જેનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય યુવા પેઢી માટે શિક્ષણની ગુણવત્તા વધારવાનો હતો.

 ડેક્કન એજ્યુકેશન સોસાયટીનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય યુવા પેઢીમાં ભારતીય પરંપરાને આધારે રાષ્ટ્રવાદી વિચારસરણીનો વિકાસ કરવાનો હતો.

 તેમણે આગળ જતાં સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક સુધારાના ઓછાયા હેઠળ સ્વાતંત્ર્ય આંદોલનની શરૂઆત કરી.

તેઓ ફરગ્યુસન કોલેજમાં ગણિત શીખવાડતા હતાં.

ટિળકે તેમના મિત્રો ગોપાલ ગણેશ આગરકર અને વિષ્ણુશાસ્ત્રી ચિપલુણકર સાથે મળી ઈ.સ. ૧૮૮૧માં બે વર્તમાનપત્રો ચાલુ કર્યાં:

1. "કેસરી" (સંસ્કૃત અર્થ સહિત) મરાઠીમાં
2. "ધ મરાઠા" અંગ્રેજીમાં

માત્ર બે વર્ષમાં કેસરીનો વાચક વર્ગ ભારતના કોઈ પણ વર્તમાનપત્ર કરતાં વધુ થઈ ગયો. આ છાપાનો તંત્રીલેખ મોટે ભાગે બ્રિટિશ રાજમાં લોકોને ભોગવવી પડતી હાલાકી પર હતો. આ છાપાએ લોકોને પોતાના હક્ક માટે લડી લેવાની વાત કહી.

ટિળકનો આ કથન કે "સ્વરાજ મારું જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે અને હું તેને લઈને રહીશ" ખૂબ પ્રસિદ્ધ થયું. લોકો તેને આદરથી "લોકમાન્ય" નામથી પોકારીને સમ્માનિત કરતા હતા. તેને હિંદુ રાષ્ટ્રવાદનો પિતા કહેવાય છે. 

લોકમાન્ય ટિળકએ જનજાગૃતિનો કાર્યક્રમ પૂરા કરવા માટે મહારાષ્ટ્રમાં ગણેશ ઉત્સવ અને શિવાજી ઉત્સવ અઠવાડિયુ ઉજવવું શરૂ કર્યું. આ તહેવારના માધ્યમથી જનતમાં દેશપ્રેમ અને અંગ્રેજોના અન્યાયના વિરૂધા સંધર્ષનો સાહસ  ભરાયું. 

1905 માં જ્યારે ભારતના વાઇસરોય, લોર્ડ કર્ઝને બંગાળનું વિભાજન કર્યું ત્યારે, તિલકે બંગાળીઓ દ્વારા આ ભાગલાલ નાબૂદ કરવાની માંગને જોરદાર ટેકો આપ્યો અને બ્રિટિશ માલના બહિષ્કારની હિમાયત કરી, જે ઝડપથી દેશવ્યાપી આંદોલન બની.

1908 માં સરકારે દેશદ્રોહનો આરોપ લગાવીને તેમની સામે કાયદેસરની કાર્યવાહી કરી. મહંમદ અલી ઝીણાએ તિલકનો કેસ લડ્યો. પરંતુ તિલકને 6 વર્ષની કેદની સજા ફટકારી હતી. તિલકને સજા પૂરી કરવા માટે બર્માના માંડલે મોકલવામાં આવ્યો હતો

ટિળક 23 જુલાઈ, 1908થી લઈને 13 સપ્ટેમ્બર, 1908 સુધી સાબરમતી જેલમાં રહ્યા હતા.ટિળક સાબરમતી જેલમાં 53 દિવસ રહ્યા હતા.ટિળકને સાબરમતી જેલની જે બૅરેકમાં રાખવામાં આવ્યા હતા એ બૅરેકને આજે 'ટિળક'ના નામથી ઓળખાય છે.

અમદાવાદમાં લાલ દરવાજા પાસે આવેલો 'ટિળકબાગ' ક્યારેક 'વિક્ટોરિયા ગાર્ડન'ના નામે ઓળખાતો હતો.

આ સમયે ટિળકએ ગીતાનો અભ્યાસ કર્યો અને ગીતા રહસ્ય નામનું ભાષ્ય પણ લખ્યું. ટિળકના જેલથી છૂટ્યા પછી જ્યારે ગીતા રહસ્ય  પ્રકાશિત થયો તો તેમનો પ્રચાર-પ્રસાર આંધી-તૂફાનની રીત વધ્યું અને જનમાનાસ તેનાથી વધારે આંદોલિત થયું. 

1907 માં, કોંગ્રેસ ગરમ દળ પાર્ટી અને નરમ દળ પાર્ટીમાં વિભાજિત થઈ. ગરમ દળમાં લાલા લજપત રાય અને બિપિનચંદ્ર પાલ સાથે તિલકનો સમાવેશ થાય છે. આ ત્રણેય લાલ-બાલ-પાલ તરીકે જાણીતા થયા. 

1908 માં, તિલકે ક્રાંતિકારી પ્રફુલ્લ ચાકી અને ખુદીરામ બોઝના બોમ્બ હુમલાને ટેકો આપ્યો, જેના કારણે તેમને બર્મા (હાલના મ્યાનમાર) ની જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા. જેલ છોડ્યા પછી, તે ફરીથી કોંગ્રેસમાં જોડાયા અને એની બેસન્ટ અને મુહમ્મદ અલી ઝીણા સાથે મળીને 1916-18માં ઓલ ઇન્ડિયા હોમ રૂલ લીગની સ્થાપના કરી.

બાલ ગંગાધર તિલકે "સ્વરાજ આપણો જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે અને હું તે મેળવીને જ જંપીશ" ના સૂત્ર સાથે ઇન્ડિયન હોમ રૂલ લીગની સ્થાપના કરી. 1916 માં, મુહમ્મદ અલી ઝીણા સાથે લખનઉ કરાર થયો, જેમાં આઝાદીની લડતમાં હિન્દુ-મુસ્લિમ એકતાની જોગવાઈ હતી.

બાલ ગંગાધર તિલક બાળલગ્નની વિરુદ્ધ હતા, તેમણે તેમના ઘણા ભાષણોમાં આ સામાજિક અનિષ્ટની નિંદા કરી હતી. તે એક સારા લેખક પણ હતા. તેમણે મરાઠીમાં કેસરી અને અંગ્રેજીમાં ધ મરાઠા દ્વારા લોકોની રાજકીય ચેતનાને જાગૃત કરવાનું કાર્ય શરૂ કર્યું. 

બાલ ગંગાધરે બોમ્બેમાં દુષ્કાળ અને પુણેમાં પ્લેગ દરમિયાન દેશમાં ઘણાં સામાજિક કાર્યો કર્યા, જેના કારણે લોકો આજે પણ તેમને યાદ કરે છે.

બાલ ગંગાધર ટિલકે 1915માં ગીતા રહસ્ય, 1903માં ધ આર્કટિક હોમ ઇન ધ વેદાસ જેવા પુસ્તકો લખ્યા હતા.

 1 ઓગસ્ટ, 1920 ના રોજ મુંબઇ ખાતે  લોકમાન્ય તિલકનું અવશાન થયું હતું. તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપીને મહાત્મા ગાંધીએ તેમને આધુનિક ભારતના નિર્માતા અને નેહરુને ભારતીય ક્રાંતિના પિતા તરીકે ઓળખાવ્યા.

લક્ષ્મી સહગલ

 લક્ષ્મી સહગલ

આઝાદ હિંદ ફૌજ્ની પહેલી મહિલા કેપ્ટન,

 રાણી  ઝાંસી રેઝિમેન્ટના કમાન્ડર

જન્મ તારીખ: 24 ઓક્ટોબર 1914

જન્મસ્થળ: મલબાર, મદ્રાસ(હાલ ચેન્નઇ)

બાળપણનું નામ: લક્ષ્મી સ્વામીનાથન

પિતાનું નામ: એસ. સ્વામીનાથન

માતાનું નામ: એ.વી.અમ્મુકુટ્ટી

પતિનુ નામ: પ્રેમકુમાર સહગલ

ઉપનામ: કેપ્ટન લક્ષ્મી, ડૉ.લક્ષ્મી

અવશાન: 23 જુલાઇ 2012 (કાનપુર)

લક્ષ્મી સહેગલનો જન્મ મદ્રાસ પ્રેસિડેન્સીના એક ભાગ મલબારમાં લક્ષ્મી સ્વામિનાથન તરીકે ૨૪ ઓક્ટોબર ૧૯૧૪ ના દિવસે થયો હતો.

 તેમના પિતાનું નામ એસ. સ્વામિનાથન હતું તેઓ મદ્રાસ હાઈકોર્ટમાં એક જાણીતા વકીલ હતા. તેમની માતાનું નામ એ. વી. અમ્મુકુટી હતું, જેઓ કેરળના પાલઘાટના વડક્કથ તરીકે ઓળખાતા અંક્કારના રાજવી નાયર કુટુંબના વ્યક્તિ અને એક સમાજસેવિકા અને સ્વતંત્રતા કાર્યકર હતા અને તેઓ અમ્મૂ તરીકે જાણીતા હતા.

 પ્રખ્યાત નૃત્યાંગના મૃણાલિની સારાભાઇ એ લક્ષ્મી સહગલની  નાની બહેન છે. ( ભારતના પ્રખ્યાત વૈજ્ઞાનિક વિક્રમ સારાભાઇના પત્ની મૃણાલિની સારાભાઇ હતા)

1930 માં હિંમતભેર તેના પિતાના મૃત્યુનો સામનો કરી લક્ષ્મીએ 1932 માં વિજ્ઞાનમાં સ્નાતક થયા.

1938 માં મદ્રાસ મેડિકલ કોલેજમાંથી એમબીબીએસની ડિગ્રી મેળવી

તે પછી તેમણે  ડિપ્લોમા ઇન ગાયનેકોલોજી કર્યુ અને બીજા વર્ષે 1939 માં તે સ્ત્રીરોગ ચિકિત્સક બની. 

તેમણે ચેન્નઈના ટ્રીપ્લીકેનમાં આવેલી કસ્તુરબા ગાંધી સરકારી હોસ્પિટલમાં ડોક્ટર તરીકે કામ કરતી હતી.

અભ્યાસ પૂરો કર્યાના બે વર્ષ પછી, લક્ષ્મીને વિદેશ જવાની તક મળી અને 1940 માં તે સિંગાપોર ગઈ. જ્યાં તેમણે ગરીબ ભારતીયો અને મજૂરો (સ્થળાંતર મજૂરી) માટે તબીબી શિબિર ગોઠવી અને તેમની સારવાર કરી. 

સિંગાપોરમાં, તેમણે ભારતમાંથી સ્થળાંતર કરાયેલા મજૂરો માટે મફત હોસ્પિટલ જ નહીં, પણ ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સંગઠનની સક્રિય સભ્ય પણ બની.

 જ્યારે બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટિશરોએ 1942 માં સિંગાપોરને જાપાનીઓ સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું, ત્યારે તેઓ ઘાયલ થયેલા  લોકો માટે ઘણું કામ કર્યું. તે જ સમયે તેમના દેશની આઝાદી માટે કામ કરવાનો વિચાર બ્રિટીશ આર્મીના ઘણા ભારતીય સૈનિકોના મગજમાં ઉદ્ભવ્યો હતો.

સિંગાપોર ખાતેના રોકાણ દરમિયાન તેઓ સુભાષચંદ્ર બોઝ અને આઝાદ હિંદ ફોજના કેટલાક સભ્યોને મળી હતી.

ઈ. સ. ૧૯૪૨ માં, બ્રિટિશરો દ્વારા જાપાનીઓને સિંગાપોરના સમર્પણ દરમ્યાન, સહેગલે ઘાયલ થયેલા યુદ્ધના કેદીઓની સારવાર કરી, જેમાંના ઘણાને ભારતીય સ્વતંત્રતા સેનાની રચના કરવામાં રસ હતો. 

સિંગાપુરમાં તે સમયે ઘણા રાષ્ટ્રવાદી ભારતીયો કાર્યરત હતા. કે. પી. કેસવા મેનન, એસ. સી. ગુહા અને એન. રાઘવન જેવા આગેવાનોએ એક્શન કાઉન્સિલની રચના કરી હતી. અલબત્ તેમની આઝાદ હિંદ ફોજને જાપાની દળો દ્વારા યુદ્ધમાં તેમની ભાગીદારી અંગે કોઈ કડક પ્રતિબદ્ધતા કે મંજૂરી મળી ન હતી.

આ પૃષ્ઠભૂમિમાં સુભાષચંદ્ર બોઝ ૨ જુલાઈ ૧૯૪૩ ના દિવસે સિંગાપોર પહોંચ્યા. લક્ષ્મીએ સાંભળ્યું હતું કે બોઝ મહિલાઓનું એક સંગઠનમાં ઘડવા માટે ઉત્સુક છે તેથી તેણીએ તેમની સાથે એક બેઠકની વિનંતી કરી. હીંથી તેમને રાણી ઝાંસી રેજિમેન્ટની તરીકે ઓળખાયેલી મહિલા રેજિમેન્ટ સ્થાપવાનો આદેશ મળ્યો હતો. પૂર્ણ રીતે સ્ત્રીઓને બનેલી આ બ્રિગેડમાં જોડાવા ઘણી મહિલાઓએ ઉત્સાહપૂર્વક પ્રતિસાદ આપ્યો અને ડૉ. લક્ષ્મી સ્વામિનાથન કેપ્ટન લક્ષ્મી બન્યા, અને એજ નામ અને ઓળખ તેમની સાથે જીવનભર રહ્યું.

બ્રિટિશરોને તેમણે બતાવી દીધુ કે દેશની મહિલાઓ બંગડીઓ પહેરે છે, પરંતુ જ્યારે સમય આવે ત્યારે તેઓ બંદૂક પણ ઉપાડી શકે છે અને તેમનું લક્ષ્ય પુરુષો કરતા ઓછું નથી.

આઝાદ હિંદ ફોજે ડિસેમ્બર ૧૯૪૪ માં જાપાની સૈન્ય સાથે બર્મા તરફ પ્રયાણ કર્યું, પરંતુ માર્ચ ૧૯૪૫ માં, યુદ્ધમાં પલટો આવ્યો, ભારતીય સૈન્યે તેઓ ઇમ્ફાલમાં પ્રવેશ કરે તે પહેલાં શરણાગતી સ્વીકારવી પડી.

 કેપ્ટન લક્ષ્મીની મે ૧૯૪૫ માં બ્રિટીશ સૈન્ય દ્વારા ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, માર્ચ ૧૯૪૬ તેઓ સુધી બર્મામાં રહ્યા, ત્યાર બાદ તેમને ભારત મોકલવામાં આવ્યા. તે સમયે દિલ્હીમાં આઝાદ હિંદ ફોજ પરના મુકદ્દમાને કારણે લોકોમાં અસંતોષ વધતો હતો અને અંગ્રેજ શાસનનો અંત નજીક જણાતો હતો

ઈ.સ. ૧૯૭૧ માં તેઓ ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ (માર્ક્સવાદી)માં જોડાયા અને રાજ્ય સભામાં પક્ષનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું. 

બાંગ્લાદેશ કટોકટી દરમિયાન, તેમણે બાંગ્લાદેશથી ભારતમાં આવેલા શરણાર્થીઓ માટે કલકત્તામાં રાહત શિબિરો અને તબીબી સહાયનું આયોજન કર્યું હતું. 

ઈ.સ.૧૯૮૧ માં ઑલ ઈન્ડિયા ડેમોક્રેટિક વિમેન્સ એસોસિએશનના સ્થાપક સભ્યોમાંના તેઓ એક હતા અને તે સંસ્થાની ઘણી પ્રવૃત્તિઓ અને અભિયાનોનું તેમણે નેતૃત્વ કર્યું હતું. 

 ડિસેમ્બર ૧૯૮૪ માં ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના બાદ તેણીએ ભોપાલ તરફ એક તબીબી ટુકડી દોરી અને તેનું નેતૃત્વ કર્યું હતું, 

૧૯૮૪ ના શીખ વિરોધી રમખાણો બાદ કાનપુરમાં શાંતિ પુન:સ્થાપિત કરવા માટે કામ કર્યું હતું અને ૧૯૯૬ માં બેંગલુરુમાં મિસ વર્લ્ડ સ્પર્ધા સામેના વિરોધ અભિયાનમાં ભાગ લેવા બદલ તેની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

૨૦૦૬ સુધી તેઓ કાનપુરમાં તેમની ક્લિનિકમાં ૯૨ વર્ષની ઉંમર સુધી દર્દીઓની નિયમિત જોતી હતી.

ઈ. સ. ૨૦૦૨ માં, ચાર ડાબેરી પક્ષો ભારતની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી, ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ (માર્ક્સવાદી), રેવોલ્યુશનરી સોશિયાલિસ્ટ પાર્ટી (ક્રાંતિકારક સમાજવાદી પાર્ટી) અને ઓલ ઇન્ડિયા ફોરવર્ડ બ્લૉકે સાથે મળી તેમને રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી માટે સહેગલને ઉમેદવાર તરીકે નામાંકિત કર્યા હતા. તેઓ અબ્દુલ કલામના એકમાત્ર પ્રતિદ્વંધી હતા

સહેગલે લાહોરમાં માર્ચ ૧૯૪૭ માં પ્રેમકુમાર સહેગલ સાથે લગ્ન કર્યા. તેમના લગ્ન પછી, તેઓ કાનપુર સ્થાયી થયા, જ્યાં તેમણે પોતાની તબીબી સેવા ચાલુ રાખી અને ભારતના ભાગલા બાદ મોટી સંખ્યામાં પહોંચેલા શરણાર્થીઓને મદદ કરી. તેમને બે પુત્રી હતી: સુભાશિની અલી અને અનિસા પુરી.

સુભાશિની અગ્રણી સામ્યવાદી રાજકારણી અને મજૂર કાર્યકર છે. અલીના કહેવા પ્રમાણે લક્ષ્મી સહેગલ નાસ્તિક હતા. ફિલ્મ નિર્માતા શાદ અલી તેના પૌત્ર છે

૧૯ જુલાઈ, ૨૦૧૨ ના દિવસે, સહેગલને હૃદય રોગના હુમલો આવ્યો અને ૨૩ જુલાઈ, ૨૦૧૨ ના દિવસે સવારે ૧૧:૨૦ વાગ્યે કાનપુરમાં 98 વર્ષની વયે તેઓ અવસાન પામ્યા.

 તબીબી સંશોધન માટે તેમના શરીરને ગણેશ શંકર વિદ્યાર્થી મેમોરિયલ મેડિકલ કોલેજમાં દાન કરવામાં આવ્યું હતું

ભારત સરકાર દ્વારા 1998માં  લક્ષ્મી સહેગલને પદ્મવિભૂષણથી સન્માનીત કરવામાં આવ્યાં હતા.

કાનપુરમાં કેપ્ટન લક્ષ્મી ઇન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ આવેલ છે.

કલિકટ યુનિવર્સિટી દ્વારા 2010માં લક્ષ્મી સહગલને ડૉકટરેટની પદવી આપવામાં આવી હતી.

સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, ડૉક્ટર, સંસદસભ્ય, સમાજસેવક તરીકે આ દેશ હંમેશા તેમને યાદ રાખશે.

ચંદ્રશેખર આઝાદ

 ચંદ્રશેખર આઝાદ

જન્મતારીખ: 23 જુલાઇ 1906

જન્મસ્થળ: ભારવા,અલીરાજપુર, મધ્યપ્રદેશ

પિતાનું નામ: પંડિત સીતારામ તિવારી

માતાનું નામ: જગરાની દેવી

અવશાન: 27 ફેબ્રુઆરી 1931

આઝાદનો જન્મ ૨૩ જુલાઈ ૧૯૦૬ના રોજ મધ્ય પ્રદેશના અલિરાજપુર જિલ્લાના ભારવા ગામે થયો હતો. તેમનું જન્મ સમયનું નામ ચંદ્રશેખર તિવારી હતું. તેમના પૂર્વજો કાનપુર (વર્તમાન ઉન્નાવ જિલ્લો) પાસેના બદરકા ગામના હતા. તેમના પિતાનું નામ સીતારામ તિવારી હતું. તેમની માતા જગરાની દેવી ઇચ્છતા હતા કે તેમનો પુત્ર એક મહાન સંસ્કૃત વિદ્વાન બને

ચંદ્રશેખર આઝાદ 14 વર્ષની આયુમાં બનારસ ગયા અને ત્યા એક સંસ્કૃત પાઠશાળામાં અભ્યાસ કર્યો. ત્યા તેમણે કાયદાભંગ આંદોલનમાં યોગદન આપ્યુ હતુ.

જ્યારે અમૃતસરમાં જલિયાંવાલા બાગ હત્યાકાંડ થયો ત્યારે ચંદ્રશેખર બનારસમાં ભણી રહ્યા હતા.

ડિસેમ્બર ૧૯૨૧માં જ્યારે મહાત્મા ગાંધીએ અસહકાર આંદોલન શરૂ કર્યું ત્યારે ૧૫ વર્ષની ઉંમરના વિદ્યાર્થી ચંદ્રશેખર પણ તેમાં જોડાયા. આ આંદોલનમાં તેમની ધરપકડ થઈ. ન્યાયાધીશ સમક્ષ ઉપસ્થિત કરવામાં આવ્યા ત્યારે તેમણે પોતાનું નામ આઝાદ, પિતાનું નામ સ્વતંત્રતા અને જેલને ઘર તરીકે ઓળખાવ્યા

તેમણે 15 કોડાની સજા આપવામાં આવી
દરેક કોડા સાથે તેઓ વંદે માતરમ અને મહાત્મા ગાંધીની જય નો સ્વર બુલંદ કર્યો. ત્યારબાદ તેઓ સાર્વજનિક રૂપથી આઝાદ કહેવાયા

૧૯૨૨માં મહાત્મા ગાંધી દ્વારા અસહયોગ આંદોલન અચાનક રોકી દેવાતાં તેમની વિચારધારામાં પરિવર્તન આવ્યું અને તે ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાઈને હિંદુસ્તાન રિપબ્લીકન એસોશીએશનના સક્રિય સભ્ય બન્યા અને સંગઠન માટે ફાળો એકત્ર કરવાનું કામ કરવા લાગ્યા

માત્ર 17 વર્ષની ઉંમરે આઝાદ હિન્દુસ્તાન રિપ્બ્લિકન એસોસિએશન સાથે જોડાયા હતા. તેમની તીવ્ર વિચારશક્તિના કારણે તેમનું નામ ‘ક્વિક સિલ્વર’ રાખવામાં આવ્યું હતું.

1925માં સર્જાયેલા કાકોરી કાંડથી અંગ્રેજો પણ ચોંકી ઉઠ્યા હતા. આ મામલે અશફાકઉલ્લા ખાં, રામપ્રસાદ બિસ્મિલ સહિત અન્ય મુખ્ય ક્રાંતિકારીઓને મોતની સજા સંભળાવવામાં આવી હતી. જે બાદ ચંદ્રશેખરે હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન સંસ્થાનું પુનર્ગઠન કર્યું હતું. ભગવતી ચરણ વોહરાના સંપર્કમા આવ્યા બાદ આઝાદ ભગત સિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરૂના પણ નજીક આવ્યા હતા. ભગતસિંહ સાથે મળીને ચંદ્રશેખરે અંગ્રેજી હુકુમતના પાયા હચમચાવી નાંખ્યા હતા.

17 ડિસેમ્બર 1928ના રોજ ચંદ્રશેખર આઝાદ, ભગતસિંહ અને રાજગુરૂએ સાંજના સમયે લાહોરમાં પોલીસ અધીક્ષકની ઓફિસને ધેરી લીધી અને જેવા જે.પી. સાર્ડર્સ પોતાના અંગરક્ષક સાથે મોટર સાઈકલ પર બેસીની નીકળ્યા તો રાજગુરૂએ પહેલી ગોળી મારી. જે સાંડર્સના માથા પર વાગી અને તેઓ મોટરસાઈકલ પરથી નીચે પડી ગયા. પછી ભગત સિંહે આગળ આવીને 4-6 ગોળીઓ મારીને તેમને એકદમ ઠંડા કરી નાખ્યા.

જ્યારે સાંડર્સના અંગરક્ષકે તેમનો પીછો કર્યો તો ચંદ્રશેખર આઝાદે પોતાની ગોળીથી તેને પણ સમાપ્ત કર્યો.

એટલુ જ નહી લાહોરમાં અનેક સ્થાન પર પોસ્ટર ચિપકાવી દીધા. જેના પર લખ્યુ હતુ - લાલા લજપતરાયના મોતનો બદલો લઈ લેવામાં આવ્યો છે. તેમના આ પગલાનુ સમસ્ત ભારતના ક્રાંતિકારીઓએ ખૂબ સ્વાગત કર્યુ.

૧૯૨૬માં વાઇસરોયની ટ્રેનને ઉડાવી દેવાની યોજનામાં તથા લાલા લાજપતરાયની હત્યાનો બદલો લેવા માટે જે. પી. સોન્ડર્સની હત્યાના કાવતરામાં પણ સામેલ હતા.

કોંગ્રેસના સભ્ય હોવા છતાં પણ મોતીલાલ નહેરૂ નિયમિતરૂપે આઝાદના સમર્થનમાં પૈસા આપતા હતા

ચંદ્રશેખર આઝાદે ચોક્કસ સમય માટે ઝાંસીને પોતાનો ગઢ બનાવી લીધો હતો. ઝાંસીથી 15 કિલોમીટર દૂર ઓરછાના જંગલોમાં તેઓ પોતાના સાથીઓ સાથે નિશાનેબાજી કરતા હતા. નિશાનેબાજીમાં નિપૂણ હોવાના કારણે ચંદ્રશેખર આઝાદ અન્ય ક્રાંતિકારીઓને તાલીમ આપવાની સાથે પંડિત હરિશંકર બ્રહ્મચારીના નામે બાળકોને ભણાવવાનું કામ પણ કરતા હતા, અહીંના ધિમારપુર ગામમાં આજ નામની ઓળખ સાથે સ્થાનિકોમાં તેઓ લોકપ્રિય થઈ ગયા હતા.

ફેબ્રુઆરી 1931માં પ્રથમ વખત ગણેશ શંકર વિદ્યાર્થીના કહેવાથી તેઓ અલ્હાબાદમાં જવાહરલાલ નેહરુને મળવા આનંદ ભવન પહોંચ્યા હતા. જો કે અહીં નેહરુએ તેમને મળવાનો ઈનકાર કરી દીધો હતો. જેથી ગુસ્સામાં તેઓ અહીંના આલ્ફ્રેડ પાર્કમાં ચાલ્યા ગયા હતા. એ સમયે તેમની સાથે સુખદેવ પણ હતા. અહીં તેઓ પોતાની આગામી રણનીતિ તૈયાર કરી રહ્યાં હતા.

આ દરમિયાન કોઈ બાતમીના આધારે અંગ્રેજોની એક ટૂકડીએ તેમને ચારે તરફથી ઘેરી લીધા હતા. આઝાદને ખતરાનો ખ્યાલ આવી જતા તેમણે સુખદેવને ત્યાંથી હેમખેમ બહાર નીકાળ્યા હતા અને અંગ્રેજો પર ગોળીબાર શરૂ કરી દીધો.

પોલીસથી ઘેરાયેલા આઝાદે પોતાનો દારુગોળો ખતમ થતાં બચવાનો કોઈ વિકલ્પ ન રહેતાં પોતાને જ ગોળી મારી દીધી હતી. કહેવાય છે કે અંગ્રેજો દ્વારા પકડાઇ જવાની સ્થિતિમાં પોતાની હત્યા માટે તેઓ એક ગોળી અલગ રાખતા હતા. 

ચંદ્રશેખર આઝાદનું કહેવું હતું કે, અંગ્રેજો ક્યારેય મને જીવતો નહીં પકડી શકે. એ આઝાદ જેમણે અંગ્રેજોના મનમાં ખૌફ ઉભો કરી દીધો હતો. આ જ કારણ હતું, જ્યારે 27 ફેબ્રુઆરી 1931ના રોજ અંગ્રેજોની એક ટૂકડીએ તેમને ચોતરફથી ઘેરી લીધા હતા, ત્યારે કોઈએ તેમની નજીક જવાની હિંમત નહતી દાખવી. આટલું જ નહીં, પોતાની આખરી બચેલી ગોળીથી તેમણે પોતાનો જ જીવ લઈ લીધો હતો. આમ છતાં કોઈ અંગ્રેજમાં એટલી હિંમત નહતી કે, તેમના મૃત શરીરની નજીક જઈને તપાસવાની હિંમત કરે. આખરે અંગ્રેજોએ તેમના મૃતદેહ નજીક જતા પેલા તેમને ગોળીઓ મારીને ખાતરી કરી હતી કે, તેઓ મોતને ભેટ્યા છે

ચંદ્રશેખર આઝાદની પિસ્તોલ અલ્હાબાદ સંગ્રહાલયમાં પ્રદર્શન માટે રાખવામાં આવેલી છે.

સામાન્ય જનતાને સૂચના આપ્યા વિના જ તેમના મૃતદેહને અગ્નિસંસ્કાર માટે રસુલાબાદ ઘાટ પર મોકલી દેવામાં આવ્યો હતો. બાદમાં જ્યારે લોકોને જાણકારી મળી ત્યારે તેમણે બાગને ઘેરી લીધો હતો અને તેમણે બ્રિટીશ શાસન વિરુદ્ધ અને આઝાદની પ્રશંસામાં નારા લગાવ્યા હતા

ચંદ્રશેખર આઝાદના માનમાં ટપાલ વિભાગ દ્વારા 1988માં  ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી.

ચંદ્રશેખર આઝાદનુ જન્મસ્થાન ભારવા હવે આઝાદનગરના રૂપમાં ઓળખવામાં આવે છે.

તેમના ગામ આઝાદનગરમાં તેમની પ્રતિમા

આઝાદી બાદ આલ્ફ્રેડ પાર્કનું નામ બદલીને ચંદ્રશેખર આઝાદ પાર્ક રાખવામાં આવ્યું 

ચંદ્રશેખર આઝાદ પાર્કમાં તેમની પ્રતિમા

ચંદ્રશેખર આઝાદે જે ઝાડ નીચે પોતાને ગોળે મારી શહિદ થયા હતા તે સ્થળ

ચંદ્રશેખર આઝાદનો અભિનય ઘણી હિંદી ફિલ્મમાં જોવા મળે છે.

2002માં આવે "23 માર્ચ 1931 શહિદ" ફિલ્મમાં સન્ની દેઓલે ચંદ્રશેખર આઝાદનો અભિનય કર્યો હતો જ્યારે 2002માં આવેલ "ધ લિજેન્ડ ઓફ ભગતસિંહ" ફિલ્મમાં  ચંદ્રશેખર આઝાદનો અભિનય સુશાંતસિંઘ એ કર્યો હતો.

દેશના સાચા હિરોને તેમની જન્મ જયંતિ એ શત શત નમન

નિર્મલજીતસિંહ

 

નિર્મલજીતસિંહ શેખોન

ઇન્ડિયન એરફોર્સના એકમાત્ર પરમવીર ચક્ર વિજેતા 

ભારતીય વાયુસેનામાંથી પરમવીર ચક્ર મેળવનાર એક્માત્ર જવાન ફ્લાઇંગ ઓફિસર નિર્મલજીતસિંહ શેખોન

પંજાબના લુધિયાણા જિલ્લામાં સેવાલિયા ગામમાં નિર્મલજીતસિંહનો જન્મ 17 જુલાઈ 1943ના રોજ થયો હતો, તેમના પિતા ત્રિલોચન સિંહ ઇન્ડિયન એરપોર્ટ ફ્લાઇટ લેફ્ટનન્ટ હતા

નિર્મલ પોતાના પિતાથી ઘણા બધા પ્રભાવિત હતા અને તેથી તેઓ એરફોર્સમાં જઈ અને દેશની સેવા કરવાનો સ્વપ્ન સેવ્યું હતું પરંતુ તે ઉંમરે તેઓ ખૂબ નાના હતા.

 ૪ જુલાઇ 1967માં તેમણે એરફોર્સમાં ફ્લાઈંગ ઓફિસરની જવાબદારી હાંસિલ કરી હતી.

૧૯૭૧માં ભારત પાકિસ્તાન વચ્ચે ભયંકર યુદ્ધ થયું હતું પાકિસ્તાન એરફોર્સે ભારતના એરપોર્ટ કેમ્પો પર હુમલો કરવાની યોજના ઘડી હતી, અમૃતસર, પઠાણકોટ અને શ્રીનગર જેવા એરપોર્ટ સ્ટેશન પર હુમલો કરવાની પાકિસ્તાનની યોજના હતી શ્રીનગરમાં શેખોન ફરજમાં હતા.

1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન તેઓ ફ્લાઇંગ બુલેટના નામે ઓળખાતી 18મી સ્ક્વોડ્રનમાં શ્રીનગર એરબેઝ પર તહેનાત હતા.

14 ડિસેમ્બર 1971ના રોજ સવારે પાકિસ્તાની વાયુસેનાના વિમાનોએ શ્રીનગર એરબેઝ પર હુમલો કર્યો.

હુમલાના સંકેત મળતા જ શેખોન અને તેમના સાથી ધુમ્મન વળતો જવાબ આપવા આકાશમાં પોતાનું નેટ ફાઇટર પ્લેન લઇને ચડ્યા.

ધુમ્મને એક દુશ્મન વિમાન તોડી પાડ્યુ. શેખોને પણ એક સેબર જેટ તોડી પાડ્યુ.બીજા એકનો તેમને પીછો કરીને તેને પણ તોડી નાખ્યું.

બેઝ કેમ્પ પરથી તેમને પાછા ફરવાનો હુકમ થયો પણ શેખોને કહ્યુ:- હું એમને છોડીશ નહિ

આ દરમિયાન બે દુશ્મન વિમાનોએ તેમને ઘેરી લીધા છ્તા એક વિમાનને તેમેને તોડી પાડ્યુ પણ આખરે દુશ્મન વિમાનનો એક ગોળો તેમના વિમાનને વાગ્યો અને શેખોનનું વિમાન તૂટી પડ્યુ.

14 ડિસેમ્બર 1971ના રોજ તેઓ વીરગતી પામ્યા.

જે સમયે નિર્મલજીત સિંહને વીરગતિ પ્રાપ્ત થઈ ત્યારે તેમની ઉંમર માત્ર 28 વર્ષની હતી. તેના થોડા મહિના પહેલા જ તેમના લગ્ન થયા હતા

તેમની આ શહાદત વિશે પાકિસ્તાની એરફોર્સના રિટાયડ એર કોમોડોર કેસર તુફેલે પોતાની પુસ્તક ગ્રેટ એર બેટલ્સ ઓફ પાકિસ્તાનમાં લખ્યું છે.

 

તેમના અપ્રતિમ પરાક્રમને બિરદાવવા માટે સરકારે તેમને મરણોપરાન્ત પરમવીર ચક્ર એનાયત કરી સન્માનિત કર્યા.

તેમના સન્માનમાં શ્રીનગર એરફોર્સ સ્ટેશન પર શેખોનની પ્રતિમા મુકવામાં આવી છે.

નેલ્સન મંડેલા (Nelson Mandela)

 નેલ્સન મંડેલા (Nelson Mandela)

(શ્વેત ક્રાંતિના પ્રણેતા, દક્ષિણ આફ્રિકાના ગાંધી)

જન્મતારીખ: 18 જુલાઇ 1918

જન્મસ્થળ; મેવેઝો, દક્ષિણ આફ્રીકા

અવશાન: 5 ડીસેમ્બર 2013 (દક્ષિણ આફ્રીકા)

કેટલાક લોકો એવા હોય છે જે પોતાની જિંદગીય બદલી શકતા નથી. કેટલાક લોકો એવા હોય છે જે કરોડોની જિંદગી બદલી નાખે છે. 

આપણે આજે જેની વાત કરવાના છીએ તે આ બીજા પ્રકારમાં આવે છે.

બરાક ઑબામા અમેરિકાના પ્રથમ અશ્વેત પ્રમુખ બન્યાના બે દાયકા પહેલા એક વ્યક્તિ આફ્રિકાની પ્રથમ અશ્વેત પ્રમુખ બની હતી. તેઓ હતા, નેલ્સન મંડેલા.

દક્ષિણ આફ્રિકા ના લોકો જેમને પોતાના રાષ્ટ્રપિતા માને છે અને જે વિશ્વ ભર માં "લોકતંત્ર ના પ્રથમ સંસ્થાપક" અને "રાષ્ટ્રીય મુક્તિદાતા અને ઉદ્ધારકર્તા" ના બિરુદ થી ઓળખાય છે તેવા શ્વેત ક્રાંતિ ના પ્રણેતા અને આફ્રિકા ના પ્રથમ "અશ્વેત રાષ્ટ્રપતિ" નેલ્સન મંડેલા ની જન્મ જયંતી ૧૮ જુલાઈ ના રોજ છે જેને સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ ના ફરમાન થી "નેલ્સન મંડેલા આંતરરાષ્ટ્રીય દિન" તરીકે વિશ્વભર માં ઉજવવામાં આવે છે.

 તેમનો જન્મ 18 જુલાઈ, 1918 ના રોજ, દક્ષિણ આફ્રિકાના મેવેઝો ખાતે શાહી થેમ્બુ ગૃહમાં થયો હતો. તેમણે જીવનના શરૂઆતના દિવસો તેમના ઘરના રિવાજ વિશે અભ્યાસ કર્યો.

તેમણે કોલેજ ઓફ ફોર્ટ હરે અને કોલેજ ઓફ વિટવેટર્સ્રાન્ડમાં નિયમનનો અભ્યાસ કર્યો અને જોહાનિસબર્ગમાં વકીલ તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. વર્ષ 1943 માં, નેલ્સન મંડેલા આફ્રિકન રાષ્ટ્રવ્યાપી કોંગ્રેસમાં જોડાયા અને ઘણા શાંતિપૂર્ણ વિરોધ પ્રદર્શનનું નેતૃત્વ કર્યું. તે અનેક ઘટનાઓમાં જેલમાં હતા અને 1962 માં તેમને આજીવન કેદની સજા ફટકારી હતી. 

નેલ્સન રોલિહ્‍લાહ્‍લા મંડેલા (Nelson Rolihlahla Mandela)  દક્ષિણ આફ્રિકાના ક્રાંતિકારી હતા જેમને જેલ થયેલી અને પછી ૧૯૯૪ થી ૧૯૯૯ સુધી તેઓ એક રાજપુરુષ અને સેવાભાવી, પરગજુ વ્યક્તિ તરીકે દક્ષિણ આફ્રિકાનાં પ્રમુખપદે રહ્યા. 

આ હોદ્દો ધારણ કરનારા તેઓ પ્રથમ અશ્વેત વ્યક્તિ હતા. 

તેઓ ૧૯૯૧ થી ૧૯૯૭ સુધી આફ્રિકન રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનાં પ્રમુખપદે પણ રહ્યા. 

આંતરરાષ્ટ્રીય ભૂમિકાએ મંડેલા ૧૯૯૮ થી ૧૯૯૯ દરમિયાન બિનજોડાણવાદી ચળવળનાં સેક્રેટરી જનરલ પદે પણ રહ્યા.

ક્ષોસા (Xhosa) સમુદાયનાં થેમ્બુ (Thembu) રાજઘરાનાનાં મંડેલાએ ફોર્ટ હેર વિશ્વવિદ્યાલય અને વિટવોટરસ્ટ્રાન્ડ વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી કાયદાનું શિક્ષણ મેળવેલું હતું.

 તેઓ જહોનિસબર્ગમાં રહેતા અને સંસ્થાનવાદ વિરોધી રાજકારણ સાથે સંકળાયેલા, આફ્રિકન રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસમાં જોડાયા અને તેની યુવાપાંખનાં સ્થાપક સભ્ય બન્યા.

તેમની વિવિધ ક્રાંતિકારી ચળવળોના પ્રતિકારના સરકારી પ્રયાસોનાં ભાગરૂપે તેઓએ ૨૭ વર્ષ જેલમાં વિતાવ્યા હતા. જેમાં શરૂઆતનાં રોબિન ટાપુ પર અને પછી પોલ્સમૂર જેલ અને વિક્ટર વર્સટર જેલમાં વિતાવ્યા. ભારે આંતરરાષ્ટ્રીય માંગ અને દબાણ પછી ૧૯૯૦માં તેમને જેલમુક્ત કરાયા હતા

• તેમણે વધુમાં જેલમાં તેમની આત્મકથા લખી
• નેલ્સન મંડેલાની પહેલી નોકરી ચોકીદાર તરીકે હતી
• નેલ્સન મંડેલાનો જન્મ રાજવી પરિવારમાં થયો હતો
• તે યોગ્ય શિક્ષણ મેળવનારા પોતાના ઘરના પ્રથમ વ્યક્તિ હતા.
• નેલ્સન મંડેલાને દક્ષિણ આફ્રિકાના ગાંધી કહેવામાં આવે છે
• દક્ષિણ આફ્રિકાના પ્રજાજનો મંડેલાને લાડમાં મદીબા કહે છે

• આફ્રિકન નેશનલ કોંગ્રેસની હિંસક પાંખની પણ સ્થાપના કરી

• તેમના લેખો અને ભાષણો ધ સ્ટ્રગલ ઇઝ માય લાઇફમાં ગ્રંથસ્થ થયા છે.
• આઝાદીની ચળવળ ચલાવવા મામલે ૧૯૬૨માં તેમને આજીવન કારાવાસની સજા પડી.

મંડેલા સંપૂર્ણપણે ગાંધીના માર્ગે ચાલ્યા નહોતા. તેમણે હિંસક ક્રાંતિનું પણ આહ્વાન કરેલું. ૧૯૬૧માં તેમણે આફ્રિકન નેશનલ કોંગ્રેસની સશસ્ત્ર શાખા ઉમ્ખોતો વે સિજવેની રચના કરી હતી. તેઓ તેના કમાન્ડર ઇન ચીફ હતા. તેમણે અલ્જિરિયામાં સૈન્યની તાલીમ મેળવી હતી.

એક-બે નહીં, પૂરા ૨૭ વર્ષ સુધી જેલમાં રહ્યા. જેલમાં શ્વેત અને અશ્વેત કેદીઓને અલગ રાખવામાં આવતા. બેય માટેના નિયમો જુદા હતા. અશ્વેત કેદીઓ પાસે વધારે કામ કરાવવામાં આવતું અને ઓછું ભોજન આપવામાં આવતું. મંડેલાએ જેલવાસ દરમિયાન કોલસાની ખાણમાં મજૂરી કરી. તેના લીધે ફેફસાંની બીમારી પણ લાગું પડેલી. જેલવાસ દરમિયાન તેમની લોકપ્રિયતા અપ્રતિમ વેગથી વધવા લાગી.

૨૩ વર્ષની ઉંમરે તેમના લગ્ન થઈ રહ્યા હતા. તેમને પરણવું નહોતું એટલે ઘરેથી જોહાન્સબર્ગ ભાગી આવ્યા. ત્યાં બે વર્ષ કાયદાનો અભ્યાસ કર્યો અને આફ્રિકાના પ્રથમ અશ્વેત વકીલ બન્યા

૧૧ ફેબુ્રઆરી ૧૯૯૦ના રોજ તેમને કેદમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી. તેમને કેપ ટાઉનની વિક્ટર વર્સ્ટર જેલમાં રાખવામાં આવેલા હતા. બહાર નીકળ્યા ત્યારે પ્રથમ પત્ની વિનીનો હાથ પકડયો હતો. મુઠ્ઠી વાળેલો હાથ ઊંચો કરી લોકોનું અભિવાદન ઝીલ્યું. જેલમાંથી તેમના બહાર આવવાની ઘટના સમર્થકો માટે અકલ્પનીય હતી. તેમને નિહાળવા માટે મોટી સંખ્યામાં ઊમટેલા લોકો ખુશીથી પાગલ બની રહ્યા હતા.

5 ડિસેમ્બર 2013ના રોજ તેમનાં નિવાસસ્થાન હૌગટન, જોહનિસબર્ગ ખાતે ૯૫ વર્ષની ઉંમરે, પરીવારજનોની ઉપસ્થિતિમાં, ફેફસાંના ચેપને કારણે તેઓનું અવસાન થયું. પ્રમુખ જેકબ ઝુમાએ તેમનાં અવસાનના ખબર વિશ્વને આપ્યા હતા.

દર વર્ષે ૧૮ જુલાઈના દિવસે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા શાંતિ માટેના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા તેમ જ ભૂતપૂર્વ દક્ષિણ આફ્રિકાના રાષ્ટ્રપતિ નેલ્સન મંડેલાના જન્મ દિવસની યાદમાં નેલ્સન મંડેલા આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ  મનાવવામાં આવે છે

 આ દિવસ માટેનો નિર્ણય જુલાઈ ૧૮, ૨૦૧૦ના રોજ, જ્યારે મંડેલા ૯૨ વર્ષના થયા ત્યારથી દર વર્ષે ઉજવણી કરવા માટે લેવામાં આવ્યો હતો.

 યુનાઇટેડ નેશન્સ જનરલ એસેમ્બલીના પ્રમુખ અલી ટ્રેકીએ જણાવ્યું હતું કે આ નિર્ણય એક મહાન વ્યક્તિનું સન્માન કરવા માટે લેવામાં આવ્યો હતો, જેમણે નહીં માત્ર સામાન્ય લોકોની સુખાકારી માટે કામ કર્યું, પરંતુ તે માટેની કિંમત પણ ચુકવી.

 મંડેલાએ તેમના જીવનના મોટા ભાગની ઉંમર (૨૭ વર્ષ) કારાવાસ ખાતે વિતાવી હતી. કારાવાસ દરમિયાન તેઓ સૌથી વધુ સમય કેપ ટાઉન શહેરના કિનારે વસેલ કુખ્યાત રોબેન ટાપુની જેલમાં રહ્યા હતા. 

તેમના ૯૧મા જન્મ દિવસે સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘના મહાસચિવ (સેક્રેટરી જનરલ) બાન કી મૂને જણાવ્યું હતું કે - "મંડેલા સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઉચ્ચ આદર્શોના પ્રતીક છે. મંડેલાને આ આદર શાંતિ સ્થાપના, રંગભેદ દૂર કરવા,માનવ અધિકારોનું રક્ષણ અને લિંગ સમાનતાની સ્થાપના માટે તેમના સતત પ્રયાસો માટે આપવામાં આવે છે."

મળેલ સન્માન અને  પુરસ્કારો

૧૯૭૯માં આંતરરાષ્ટ્રીય દૂરંદેશી બદલ જવાહરલાલ નહેરૂ પારિતોષિક

 ૧૯૯૦માં ભારતનું શ્રેષ્ઠ નાગરીક સન્માન ભારત રત્ન 

૧૯૯૩માં નોબૅલ શાંતિ પુરસ્કાર 

2000માં ગાંધી શાંતિ પુરસ્કાર સમેત મંડેલાને આશરે ૨૫૦ કરતાં વધુ સન્માનો પ્રાપ્ત થયા હતા

• Jawaharlal Nehru Award for International Understanding (૧૯૭૯, Indian Council for Cultural Relations)
• 
  
• નોબેલ શાંતિ પારિતોશિક (૧૯૯૩, F. W. de Klerk, ૩૩,૫૦,૦૦૦)
• Platinum Order of Mapungubwe (૨૦૦૨, Thabo Mbeki)
• Gold Olympic Order (૧૯૯૪)
• Order of the Gold Lion of the House of Nassau (૧૯૯૯)
• Collar of the Order of Isabella the Catholic‎ (૧૯૯૯)
• Grand Collar of the Order of Prince Henry
• Order of Friendship (૧૯૮૮, 73)
• Order of José Martí (૧૯૯૧)
• Order of Jamaica
• honorary doctorate of the University of Las Palmas, Gran Canaria (૨૦૧૦)
• honorary doctor of the Peking University (૧૯૯૨)
• Grand Cross of the Order of Liberty
• Honorary Doctor at Karolinska Institutet (૨૦૦૫)
• Honorary doctor of Leiden University (૧૯૯૯)
• Bailiff Grand Cross of the Order of Saint John
• Honorary Companion of the Order of Australia (૧૯૯૯, Mr Nelson MANDELA, For service to Australian-South African relations and his outstanding leadership to bring multiracial democracy to South Africa.)
• Order of the Lion (૨૦૦૨, Bakili Muluzi)
• honorary doctorate of the Free University of Brussels (૧૯૯૩, F. W. de Klerk)