શ્રીનિવાસ રામાનુજન
પુરુ નામ: શ્રીનિવાસ ઐયંગર રામાનુજન
જન્મતારીખ: 22 ડિસેમ્બર 1887
જન્મસ્થળ: ઇરોડ, તમિલનાડુ
અવસાન: 26 એપ્રિલ 1920 (કુમ્ભકોણમ, તમિલનાડુ)
ગણિત એક એવો વિષય છે જેનું નામ પડતાં જ મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓનું હૃદય ટેન્શનને કારણે 'બુલેટ ટ્રેન'ની ઝડપે ધબકવા લાગે છે. પરીક્ષા સમયે અનેક વિદ્યાર્થીઓને એવું વિચારતા હોય કે, 'બાકી બધા વિષયમાં તો આરામથી પાસ થઇ જઇશું પણ આ ગણિત આપણી માર્કશીટનું ગણિત બગાડશે. જેથી આજે એવા દિગ્ગજની વાત કરવાની છે જેમણે ગણિતના ક્ષેત્રમાં સફળતા હાંસલ કરીને આપણા ભારત દેશની ખ્યાતિ વધારી છે. એવા દેશના વિખ્યાત ગણિતશાસ્ત્રી શ્રીનિવાસન રામાનુજન કે જેઓ 20મી સદીમાં ભારતના સૌથી મહાન અને સૌથી પ્રખ્યાત ગણિતજ્ઞાની હતા. નાનપણથી જ તેઓએ ગણિત વિષયમાં અસાધારણ પ્રતિભા દેખાડી શિક્ષકોને આશ્ચર્યમાં નાંખી દેતા હતા. મુખ્યતઃ તેઓ ગણિત જાતે જ શિખ્યા હતા અને જીવનમાં કયારેય યુનિવર્સિટીએ ગયા ન હતા.
મહાન ભારતીય ગણિતશાસ્ત્રી શ્રીનિવાસ રામાનુજન માત્ર ભારતીયો માટે જ નહીં પણ વિદેશી ગણિતશાસ્ત્રીઓ માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત છે.
૧૮૮૭ની ૨૨મી ડિસેમ્બરે રામાનુજનનો જન્મ તમિળનાડુના ઇરોડમાં એમની નાનીને ઘરે થયો. પિતા કુંભકોણમમાં સામાન્ય એકાઉંટન્ટ હતા અને સાથે કપડાંનો વેપાર પણ કરે. માતા પણ મંદિરમાં ભજનો ગાય અને મહિનામાં થોડુંઘણું કમાઈ લે. બ્રાહ્મણ પરિવારની સ્થિતિ આમ પણ સારી ન હોય. તેમાં રામાનુજનના પિતા ગરીબોમાં પણ ગરીબ હતા
૧૯૦૩માં ૧૨ વર્ષની ઉંંમરે રામાનુજને એમનાથી મોટા એક છોકરા પાસેથી સિડની લક્સ્ટન લોની (Sidney Luxton Loney – ૧૮૬૦-૧૯૩૯)નું ત્રિકોણમિતિ વિશેનું પુસ્તક વાંચવા લીધું. પુસ્તક હાથમાં આવતાં જ જાણે એ તો એ પી ગયા. તમિળનાડુમાં લોનીનાં પુસ્તકો આજે પણ લોકપ્રિય છે. તે પછી ૧૫ વર્ષની ઉંમરે એમણે કૉલેજની લાઇબ્રેરીમાંથી જ્યૉર્જ શૂબ્રિજ કાર (George Shoobridge Carr – ૧૮૩૭ -૧૯૧૪)નું ) પુસ્તક વાંચવા લીધું. આ પુસ્તકમાં લગભગ ૬,૦૦૦ પ્રમેયો છે, પરંતુ એ બરાબર ખુલાસાવાર સમજાવેલાં નથી. રામાનુજન પર આ પુસ્તકનો બહુ પ્રભાવ પડ્યો અને એ પુસ્તક એમની સ્ટાઇલ માટે આદર્શરૂપ બની રહ્યું. રામાનુજન પણ કોઈ પ્રૉબ્લેમનો ઉકેલ શોધતા હોય તો છેવટે એનું પરિણામ લખી દેતા. બહુ ખુલાસો કરીને સમજાવવા જેટલા કાગળો પણ એમની પાસે નહોતા અને સમય પણ નહોતો. એ તો એમ જ માનતા કે આટલું લખવાથી જાણકાર તો સમજી જ જશે.
આર્થિક સ્થિતિ સારી ન હોવાથી ઢગલાબંધ કાગળો બગાડવાનું તો એમને પોસાય તેમ નહોતું એટલે સ્લેટ પર બધી ગણતરી કરતા અને પછી એમને મળેલી ફૉર્મ્યુલા નોટબુકમાં લખી લેતા. મદ્રાસમાં એ સ્કૉલરશિપ પર રહેતા અને દિવસમાં એક વાર કે બે દિવસે એક વાર ખાવાનું બનાવીને ચલાવતા. પરંતુ એમની કીર્તિ એ વખતે ફેલાઈ ગઈ હતી. એક વાર એમના મિત્ર એમને મળવા ગયા અને કહ્યું કે હવે તમને બધા જીનિયસ તરીકે ઓળખે છે. રામાનુજને પોતાની કોણી દેખાડીને કહ્યું કે જીનિયસ બનવામાં આ કોણી કાળી થઈ ગઈ છે! જે કંઈ લખું છું તે સ્લેટમાં જ લખું છું અને લખેલું ભુંસાડવા માટે આ કોણી જ કામ આવે છે! આ જવાબ દેખાડે છે કે મિત્રો સાથે એમને ટીખળના સંબંધો હતા, બહુ ગંભીર કે ‘મૂજી માસ્તર’ નહોતા.
આ દરમિયાન એમણે ૧૯૦૩માં મૅટ્રિકની પરીક્ષા આપી અને ગણિતમાં ‘ફર્સ્ટ ક્લાસ’ મેળવ્યો, પણ ગણિતમાં એવા લીન થઈ ગયા હતા કે વાર્ષિક પરીક્ષામાં અંગ્રેજી અને ફિઝિયોલૉજીમાં નાપાસ થતાં વરસ બગડ્યું. ચાર વર્ષ પછી પાચિયપ્પા કૉલેજમાં દાખલ થયા તો પણ હાલત એ જ રહી. ગણિત સિવાય બધામાં નાપાસ!
નાનપણથી જ તેઓ ગણિતમાં અસાધારણ પ્રતિભા દેખાડી શિક્ષકોને અચંબામાં નાખી દેતા હતા
રામાનુજન સાવ સામાન્ય પરિવારમાં જન્મ્યા હતા, તેથી તેમણે પ્રાથમિક ભણતર મેળવ્યા બાદ જાતે જ ગણિતમાં મહારથ મેળવી હતી. જો કે નાનપણથી તેમને ગણિત વિષય અતિ પ્રિય હતો, તેમના શિક્ષકોમાં રામાનુજ માનીતા વિદ્યાર્થી હતા, કારણ કે એક તરફ જ્યાં બાળકો ગણિત ન શીખવાના અનેક બહાના શોધી લેતા ત્યાં બીજી તરફ રામાનુજન શિક્ષકો પાસે હંમેશા આ વિષયમાં કંઇક નવું નવું શીખવાની ધગશ રાખતા. તેમણે ગણિતમાં નવી નવી શૈલીથી દાખલા કરવા માટે એક રજીસ્ટર બનાવ્યું હતું. આ રજીસ્ટર હંમેશાં તેઓ પોતાની સાથે રાખતા. મદ્રાસમાં જ્યારે તેઓ નોકરીની શોધ માટે આવ્યા ત્યારે કોઇએ તેમને તે વખતના મદ્રાસના કલેક્ટર રામાસ્વામી ઐયરને મળવાનું કહ્યું. કલેક્ટર રામાસ્વામી પણ ગણિતજ્ઞા હતા, રામાનુજે જ્યારે પોતાનું દાખલાઓવાળંુ રજીસ્ટર બતાવ્યું ત્યારે તેઓ રામાનુજની પ્રતિભા પારખી ગયા અને તેમને નોકરીના બદલે ૨૫ રૃપીયા સ્કોલરશીપ સાથે એક વર્ષ ભણવાની વ્યવસ્થા કરાવી આપી. આમ બારમા ધોરણ બાદ થોડા ગેપ પછી તેમણે એક વર્ષની શિક્ષા મેળવી, તે સમયે તેમણે કરેલી કેટલીક શોધ જર્નલ ઓફ ઇન્ડીયન મેથેમેટિકલમાં પણ છપાઇ હતી.
વર્ષ ૧૯૭૬માં ટ્રિનીટી કોલેજના પુસ્તકાલયમાંથી રામાનુજનનું ગણિતના દાખલાનું રજીસ્ટર અચાનક મળી આવ્યું હતું, ભારતના હાલના ગણિતજ્ઞાોએ તે રજીસ્ટર સાચવી રાખ્યું છે, તેમજ તેમણે કરેલા પ્રમેય, અલગ અલગ દાખલાઓ વિષે હાલમાં પણ શોધ ચાલી રહી છે. લગભગ સો પાનાના આ રજીસ્ટરના દરેક પાને અવનવી રીતે કરેલા દાખલા તેમજ પ્રમેયનો ભંડાર છે.
. મુખ્યતઃ તેઓ ગણિત જાતે જ શિખ્યા હતા અને જીવનમાં ક્યારેય યુનિવર્સિટી ગયા નહોતા.
રામાનુજનની પ્રતિભાની ઓળખ વિશ્વને કરાવી રામાનુજનને પ્રસિદ્ધ કરવામાં અંગ્રેજ પ્રોફેસર ગોડફ્રી હાર્ડીનો મોટો હાથ હતો. તેમણે ટૂંકા જીવનગાળા દરમ્યાન લગભગ ૩૯૦૦ જેટલાં ગણિતનાં પરિણામો શોધ્યાં હતા.
અત્યંત ધાર્મિક રામાનુજને કહ્યું હતું, "ગણિતનુ જે સમીકરણ ઈશ્વરના વિચારને ન દર્શાવતુ હોય, તે સમીકરણ મારા માટે નિરર્થક છે."
એમનું નામ ‘નંબર થિઅરી’ માટે પ્રખ્યાત થયું છે.
1729 નંંબરને "રામનુજન નંબર" કે "હાર્લી-રામાનુજન નંબર" કે "ટેક્ષી કેબ નંબર"તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
પ્રો. જી.એચ. હાર્ડીની ટેક્ષીનો નમ્બર 1729 હતો.
સ્વસ્થ થયા પછી, તે ફરીથી મદ્રાસ ગયો અને કેટલાક સંઘર્ષો પછી, તેઓ નાયબ કલેક્ટર શ્રી વી. રામાસ્વામી ઐયરને મળ્યા, જે ગણિતના મહાન વિદ્વાન હતા. ઐય્યરે તેની દુર્લભ પ્રતિભાને માન્યતા આપી અને તેમના જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ રામચંદ્ર રાવને તેમના માટે 25 રૂપિયાની માસિક શિષ્યવૃત્તિની વ્યવસ્થા કરવા કહ્યું. 25 રૂપિયાની આ શિષ્યવૃત્તિ પર, રામાનુજને એક વર્ષ મદ્રાસમાં રહીને પોતાનો પહેલો સંશોધન પત્ર "જર્નલ ઓફ ઈન્ડિયન મેથેમેટિકલ સોસાયટી" માં પ્રકાશિત કર્યો. તેનું શીર્ષક "બર્નોલી નંબરોની કેટલાક ગુણો" હતું. રાવની મદદથી, તે કારકુન તરીકે મદ્રાસ પોર્ટ ટ્રસ્ટમાં જોડાયો. આ નોકરીમાં તેને ગણિત માટે પૂરતો સમય મળી રહેતો. વર્ષ 1911માં ઈન્ડિયન મેથેમેટિકલ સોસાયટીની જર્નલમાં તેમનો 17 પાનાનો એક પેપર પ્રકાશિત થયો જે બર્નૂલી નંબરો પર આધારિત હતો.
રામાનુજનને રોયલ સોસાયટીનો ફેલો જાહેર કરાયા હતા. રોયલ સોસાયટીના સમગ્ર ઇતિહાસમાં તેમના કરતા નાની વયના કોઈ સભ્ય નથી. તે રોયલ સોસાયટીના સભ્યપદ પછી ટ્રિનિટી કોલેજની ફેલોશિપ પ્રાપ્ત કરનાર પ્રથમ ભારતીય પણ બન્યા હતા.
તેમણે જાતે જ ગણિત શીખ્યા અને આખા જીવન દરમ્યાન 3884 ગાણિતિક પ્રમેયનું સંકલન કર્યુ.
3. આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે જન્મના 3 વર્ષ સુધી રામાનુજન બોલી શકતા ન હતા. 10 વર્ષની ઉંમરે પ્રાથમિક વર્ગમાં રામાનુજન જિલ્લામાં પ્રથમ આવ્યા હતા.
4. રામાનુજન બાળપણમાં સ્કૂલ જવાનું ટાળતા હતા. તેમના પરિવારના સભ્યોએ ખાસ કરીને રામાનુજનને શાળા સેટ કરવા કે નહીં તે જોવા માટે એક વ્યક્તિને અલગ પાડ્યા હતા.
5. રામાનુજન ઘર ખર્ચ ચલાવવા માટે બાળપણમાં ટ્યુશન શીખવતા હતા. તેમને ટ્યુશનના દર મહિને 5 રૂપિયા મળતા. રામાનુજન સાતમી ગ્રેડ અને ટ્યુશનમાં શિક્ષણ આપી રહ્યા હતા.
6. રામાનુજન જેમણે 13 વર્ષની વયે પોતાની પ્રણાલી બનાવી, ક્યારેય મઠમાંથી કોઈ અલગ શિક્ષણ મેળવ્યો નહીં.
7. રામાનુજનને 11 વર્ષની ઉંમરે કૉલેજ સ્તરે ગણિત યાદ છે. 13 વર્ષની વયે, એડવાન્સે ત્રિકોણમિતિને ફેરવ્યું અને પ્રમેય બનાવવાની શરૂઆત કરી. 17 વર્ષની ઉંમરે, બર્નાલીએ સંખ્યાઓની તપાસ કરી અને 15 ડેસિમલ પોઈન્ટ સુધી યુલર કોન્સ્ટન્ટની મૂલ્ય શોધ કરી.
8. જ્યારે રામાનુજન 16 વર્ષના હતા, ત્યારે તેઓ તેમના મિત્ર સાથે લાઇબ્રેરી જતા. એસ. લિખિત કારે "એ સિનોપ્સિસ ઑફ એલિમેન્ટરી રિઝલ્ટ ઇન પ્યોર એન્ડ એપ્લાઈડ મેથેમેટિક્સ" લખ્યું હતું. તેમાં 5000 કરતાં વધુ પ્રમેય હતા. રામાનુજને આ પુસ્તક ધ્યાનથી વાંચ્યું હતું. તેમની ગણિત માં રુચિ ત્યાંથી વધવા લાગી.
9. ગણિતમાં પ્રતિભાશાળી હોવાના કારણે, રામાનુજનને સરકારી આર્ટસ કોલેજમાં અભ્યાસ કરવા માટે શિષ્યવૃત્તિ મળી. પરંતુ તેઓએ ગણિતમાં ખૂબ ધ્યાન આપ્યું, એટલું ધ્યાન કે બધા અન્ય વિષયોમાં તેઓ નિષ્ફળ ગયા. અને તેમણે તેમની શિષ્યવૃત્તિ છોડવી પડી.
10. કાગળ ખૂબ ખર્ચાળ હોવાને લીધે, રામાનુજને ગણિતના પ્રશ્નનો ઉકેલ લાવવા માટે 'સ્લેટ' નો ઉપયોગ કરતા હતા. તેમ છતાં તેઓએ એક રજિસ્ટર રાખ્યું જેમાં તેઓ સ્લેટમાંથી ફોર્મ્યુલા લેવા માટે ઉપયોગ કરતા હતા.
11. 1913 માં, 26 વર્ષની ઉંમરે, રામાનુજને ગણિતના અંગ્રેજીમાં 120 સૂત્રો લખ્યા. અધ્યાપક જીના એચ. હાર્ડીને મોકલ્યો. હાર્ડીએ પ્રથમ સમયે ખાસ ધ્યાન આપ્યુ ન હતું, પરંતુ તે વાંચ્યા પછી એવું લાગ્યું કે તે વિદ્વાન હતો. ત્યારબાદ રામાનુજને કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં બોલાવવામાં આવ્યા.
12. રામાનુજને ઈંગ્લેન્ડ જવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, પરંતુ તેણે આ કરવાથી ના પાડી દીધી. છતાં પણ તેમણે જવું પડ્યું, રામાનુજન ધર્મમાં દૃઢ હતા. ઈંગ્લેન્ડ જેવા ઠંડા દેશમાં પણ, તેઓ સાચા બ્રાહ્મણ હોવાને કારણે દરરોજ શાકાહારી ભોજન ગ્રહણ કરતા હતા. તેમને અહીં સારો ખોરાક મળ્યો નહીં અને તે બીમાર પડ્યા અને મદ્રાસ પાછું આવવું પડ્યું.
13. 1918 માં, 31 વર્ષની વયે, શ્રીનિવાસ રામાનુજન રોયલ સોસાયટીના સૌથી નાની વયના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. 1841 માં આર્દસીર કુર્સેટજી પછી તેઓ આ કરવા માટે બીજા ભારતીય બન્યાં.
14 ઑક્ટોબર, 1918 ના રોજ રામાનુજ ટ્રિનિટી કૉલેજના સાથી તરીકે ચૂંટાયા હતા. આ કરવા માટે તે પ્રથમ ભારતીય હતા.
15. રામાનુજનના જન્મદિન ને સમગ્ર દેશમાં રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.
16. રામાનુજને 32 વર્ષના જીવનમાં 3884 સમીકરણ કર્યું. આમાંથી ઘણા આજે પણ અનસોલ થઈ ગયા છે. ગણિતમાં, 1729 રામાનુજન નંબર તરીકે ઓળખાય છે.
17. ઇંગ્લેન્ડથી આવ્યા પછી પણ, ભારે તાવ, ઉધરસ અને થાકને કારણે, તેમની સ્થિતિ ગંભીર બની ગઈ. શ્રીનિવાસ રામાનુજન આયંગર 26 એપ્રિલ, 1920 ના રોજ 32 વર્ષની વયે મૃત્યુ પામ્યા હતા.
18. કુંબકોનામમાં તેમના મૂળ નિવાસને હવે મ્યુઝિયમ બનાવવામાં આવ્યું છે.
19. શ્રીનિવાસ રામાનુજનના જીવન પર હોલીવુડમાં એક ફિલ્મ પણ બનાવવામાં આવી છે જેનું નામ છે "THE MEN WHO KNEW INFINITY". જેમા દેવ પટેલે રામાનુજનની ભૂમિકા ભજવી છે. આ ફિલ્મ 2015મા રિલિજ થઇ હતી.જેના પ્રોડ્યુસર મેથ્યુ બ્રાઉન હતા.
http://webgurjari.in/2017/07/03/mathematicians_10_shrinivas-ramanujam/
ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા ૨૬ ડિસેમ્બર ૨૦૧૧ અને ૨૨ ડિસેમ્બર ૨૦૧૨માં રામાનુજનના માનમાં સ્મારક ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી છે
વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહે 26 ફેબ્રુઆરી 2012ના રોજ મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાં શ્રીનિવાસ રામાનુજનની 125મી વર્ષગાંઠના ઉદ્ધાટન સમારોહ દરમિયાન 22 ડિસેમ્બરને "રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ" તરીકે મનાવવાની જાહેરાત કરી હતી અને 2012ના વર્ષને ગણિત વર્ષ જાહેર કર્યુ હતુ
આપેલ ચોરસને રામાનુજન મેજિક સ્ક્વેર કહેવામા આવે છે.
See This Absolutely Amazing Mathematics Given By Great Mathematician *#रामानुजम*
1 x 8 + 1 = 9
12 x 8 + 2 = 98
123 x 8 + 3 = 987
1234 x 8 + 4 = 9876
12345 x 8 + 5 = 98765
123456 x 8 + 6 = 987654
1234567 x 8 + 7 = 9876543
12345678 x 8 + 8 = 98765432
123456789 x 8 + 9 = 987654321
1 x 9 + 2 = 11
12 x 9 + 3 = 111
123 x 9 + 4 = 1111
1234 x 9 + 5 = 11111
12345 x 9 + 6 = 111111
123456 x 9 + 7 = 1111111
1234567 x 9 + 8 = 11111111
12345678 x 9 + 9 = 111111111
123456789 x 9 +10= 1111111111
9 x 9 + 7 = 88
98 x 9 + 6 = 888
987 x 9 + 5 = 8888
9876 x 9 + 4 = 88888
98765 x 9 + 3 = 888888
987654 x 9 + 2 = 8888888
9876543 x 9 + 1 = 88888888
98765432 x 9 + 0 = 888888888
And Look At This Symmetry :
1 x 1 = 1
11 x 11 = 121
111 x 111 = 12321
1111 x 1111 = 1234321
11111 x 11111 = 123454321
111111 x 111111 = 12345654321
1111111 x 1111111 = 1234567654321
11111111 x 11111111 = 123456787654321
111111111 x 111111111 = 12345678987654321
Please Share This Wonderful Number Game With Your Friends, Colleagues & Children.
રામાનુજન અમૃત ભારત ગણિત યાત્રા
રામાનુજનની 135મી જન્મજયંતિ નિમિત્તે ઓલ ઇન્ડીયા રામાનુજન મેથસ કલબ સંસ્થા દ્રારા દેશમાં ગણિત અને વિજ્ઞાનના પ્રચાર પ્રસાર માટે રામાનુજન અમૃત ભારત ગણિત યાત્રાનો 2 ઓક્ટોબર 2021ના રોજ સોમનાથ સાંનિઘ્યેથી પ્રારંભ થયો હતો. આ યાત્રા 82 દિવસ સુધી દેશના 25 રાજ્યોમાં પરિભ્રમણ કરી 75થી વઘુ શાળાઓની મુલાકાત લઇ તા.22 ડિસેમ્બરના શ્રીનિવાસનજીની જન્મજયંતિના દિવસે ત્રિપુરા રાજ્યના અગરતાલા ખાતે પહોંચી પૂર્ણ થશે.
Ramanujan Prize
દર વર્ષે રામાનુજનના સન્માનમા "ICTP Ramanujan Prize" વિશ્વ કક્ષાએ આપવામાં આવે છે. આ પ્રાઇઝ આપવાની શરુઆત 2005થી થઇ હતી. આ પ્રાઇઝ યંંગ મેથેમેટીશિયનને આપવામાં આવે છે. આ પ્રાઇઝના સ્પોન્સર International Centre for Theoretical Physics (ICTP), Department of Science and Technology of the Government of India (DST), International Mathematical Union (IMU) છે.
વર્ષ 2021મા આ પ્રાઇઝ ભારતની મહિલા મેથેમેટીશિયન નીના ગુપ્તાને મળ્યો છે, જે આ પ્રાઇઝ મેળવનાર ચોથી ભારતીય છે.
Ramanujan Prize Winners
2005 -Marcelo Viana, Brazil
2006 -Ramdorai Sujatha, India
2007 -Jorge Lauret, Argentina
2008 -Enrique Pujals, Argentina/Brazil
2009 -Ernesto Lupercio, Mexico
2010 -Shi Yuguang, China
2011 -Philibert Nang, Gabon
2012 -Fernando Codá Marques, Brazil
2013 -Tian Ye, China
2014 -Miguel Walsh, Argentina
2015 -Amalendu Krishna, India
2016 -Chenyang Xu, China
2017 -Eduardo Teixeira, Brazil
2018 -Ritabrata Munshi, India
2019 -Hoàng Hiệp Phạm (vi), Vietnam
2020 -Carolina Araujo, Brazil
2021 -Neena Gupta, India
