Wild Life Week ( વન્યજીવ સપ્તાહ)
2 ઓક્ટોબર થી 8 ઓક્ટોબર
ભારતમાં જીવ સૃષ્ટિનું રક્ષણ કરવાની જાગૃતિ લાવવા માટે 1952 થી
“વન્ય પ્રાણી સપ્તાહ”ની ઉજવણી કરવામાં આવે છે.
“વન્ય પ્રાણી સપ્તાહ”ની ઉજવણી 2 ઓક્ટોબર થી 8 ઓક્ટોબર
દરમિયાન કરવામાં આવે છે જે મહાત્મા ગાંધીજીની જન્મ જયંતિના
દિવસથી દર વર્ષે શરુ કરવામાં આવે છે. વન્ય જીવોનું રક્ષણ થાય
તે માટે રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને અભ્યારણોની રચના કરવામાં આવી છે.
આ દિવસ ભારતભરમાં અનેક સંસ્થાઓ દ્વારા ઉજવવામાં આવે છે,
તેમ છતાં આ ઉજવણી મુખ્યત્વે નેશનલ બોર્ડ ઓફ વન્યજીવન દ્વારા
યોજવામાં આવે છે.
ભારત, વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિની તેની ઊંચી વિવિધતા સાથે,
લગભગ પક્ષીઓની 1180 પ્રજાતિઓ, 350 સસ્તન પ્રજાતિઓ,
30000 જીવાત પ્રજાતિઓ, અને 15000 થી વધુ છોડની જાતોનું
ઘર છે
ભારતમાં કુલ 103 રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને 544 અભ્યારણો આવે છે.
સૌથી મોટો રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન: હેમિસ નેશનલ પાર્ક, જમ્મુ અને કાશ્મીર
સૌથી નાનો રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન: દક્ષિણ બટન આઇલેન્ડ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન, આંદામાન અને નિકોબાર આઇલેન્ડ્સ
સૌથી મોટું વન્યપ્રાણી અભયારણ્ય: ગુજરાતનો કચ્છનો રણ
સૌથી નાનો વન્યપ્રાણી અભયારણ્ય: બોર ટાઇગર રિઝર્વ, મહારાષ્ટ્ર
પ્રથમ અભ્યારણ: ઝીમ કાર્બેટ
ઉદ્દેશો શું છે?
દેશમાં રાષ્ટ્રીય વન્યપ્રાણી સપ્તાહ નીચેના ઉદ્દેશો હેઠળ ઉજવવામાં
આવે છે
લોકોને વન્ય જીવનના રક્ષણ અને સંરક્ષણ માટે જાગૃત કરવા
વન્યપ્રાણીસૃષ્ટિને સુરક્ષિત રાખતી સેવાઓનો અમલ કરવો
વન્યપ્રાણી સંરક્ષણ સંબંધિત મુદ્દાઓની ચર્ચા અને ઓળખ.
ભારતમાં વન્ય જીવન સંરક્ષણ
ભારત વિશ્વની 17 મેગા વિવિધતાઓમાંનો એક છે. તેથી,
ભારત માટે તેની જૈવવિવિધતાનું સંરક્ષણ
અને રક્ષણ કરવું મહત્વપૂર્ણ છે. ભારત સરકારે તેની વન્યપ્રાણી સંરક્ષણ
માટે અનેક કાર્યક્રમો શરૂ કર્યા છે.
કેટલાક મુખ્ય પ્રોગ્રામ નીચે મુજબ છે
પ્રોજેક્ટ ટાઇગર: 1972 માં શરૂ થયેલ અને ભારત સરકારનો સૌથી સફળ વન્યપ્રાણી
કાર્યક્રમ છે
પ્રોજેક્ટ હાથી
મગર સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ સી ટર્ટલ પ્રોજેક્ટ
સંરક્ષિત ક્ષેત્રની રચના વાઇલ્ડલાઇફ પ્રોટેક્શન એક્ટ, 1972 દ્વારા
કરવામાં આવી હતી
વેટલેન્ડ (સંરક્ષણ અને સંચાલન) ના નિયમો, ૨૦૧૦ ના મુસદ્દા
બનાવવામાં આવ્યા હતા
કાયદો
ભારતની જૈવવિવિધતાને સંરક્ષણ આપતા કૃત્યો નીચે મુજબ છે
ભારતીય વન અધિનિયમ, 1972
ફિશરીઝ એક્ટ, 1897
પ્રાણી નિવારણ પ્રાણી અધિનિયમ, 1960
પર્યાવરણ સંરક્ષણ અધિનિયમ
જૈવિક વિવિધતા અધિનિયમ
વન સંરક્ષણ અધિનિયમ
મેગા વિવિધ દેશો
યુનાઇટેડ નેશન્સ એન્વાયર્નમેન્ટ પ્રોગ્રામ દ્વારા વિશ્વના 17
મેગા-વૈવિધ્યસભર દેશોની ઓળખ
કરવામાં આવી છે. તેઓ ઓસ્ટ્રેલિયા, ચાઇના, બ્રાઝિલ, કોલમ્બિયા,
યુ.એસ., એક્વાડોર, ભારત,
ફિલિપાઇન્સ, ઇન્ડોનેશિયા, મલેશિયા, મેડાગાસ્કર,
પપુઆ ન્યુ ગિની છે. મેક્સિકો. પેરુ, દક્ષિણ આફ્રિકા,
ડેમોક્રેટિક રિપબ્લિક ઓફ કોંગો અને વેનેઝુએલા.
તેમાંથી 12, 2002 માં મળ્યા અને કેનકુન ઘોષણાને અપનાવી.
ઘોષણા પર હસ્તાક્ષર કરવા માટે
તેમાંથી ભારત એક છે. બાદમાં, વધુ ત્રણ જોડાયા.
આ 17 દેશો તેની ધરતીની માત્ર 10% સપાટી પર કબજો કરતી
પૃથ્વીની પાર્થિવ જૈવિક વિવિધતાના
70% ભાગમાં ફાળો આપે છે.
મેગા-વૈવિધ્યસભર દેશ માટેનો માપદંડ
દેશને નીચેની શરતોમાં મેગા-વૈવિધ્યસભર દેશ કહેવામાં આવે છે
દેશમાં ઓછામાં ઓછા 5,000 સ્થાનિક છોડ હોવા જોઈએ
તેની સરહદોમાં દરિયાઇ ઇકોસિસ્ટમ હોવી જોઈએ
માણસ અને પ્રાણીઓ સાથેનો સંબંધ દર્શાવાતી ઘણી ફિલ્મો પણ
બનવવામાં આવી છે જેમકે મોગલી,
ટારજન, હાથી મેરે સાથી, તેરી મહેરબાનીયા, નાગીન વગેરે
પ્રોજેક્ટ ટાઇગર એ એપ્રિલ 1972 માં ભારત સરકાર દ્વારા વડા પ્રધાન
ઇન્દિરા ગાંધીના કાર્યકાળ દરમિયાન શરૂ
કરાયેલ વાઘ સંરક્ષણ કાર્યક્રમ છે. કૈલાસ સંઘાલા પ્રોજેક્ટ ટાઇગના
પ્રથમ ડિરેક્ટર હતા
પર્યાવરણ અને વન મંત્રાલય દ્વારા જંગલી એશિયન હાથીઓની
નિ: શુલ્ક વસ્તી માટે રાજ્યો દ્વારા વન્યપ્રાણી
વ્યવસ્થાપન પ્રયત્નોને નાણાકીય અને તકનીકી સહાયતા આપવા
માટે ભારત સરકારના પર્યાવરણ અનેવન મંત્રાલયે 1992 માં પ્રોજેક્ટ હાથીની શરૂઆત કરી હતી.
Wildlife Week ઉજવણીની વિવિધ થીમ
2021: Forests and Livelihoods: Sustaining People and Planet"
2020: RoaR (Roar and Revive) – Exploring Human-Animal
Relationships
2019: Life Below Water: For people and planet
2018: Big Cats-Predators under threat
2017: understanding the voiceless animals
ભારતના વિવિધ રાજ્યોના રાજ્ય પ્રાણીઓની યાદી જોવા
ભારતના વિવિધ રાજ્યોના રાજ્ય પક્ષીઓની યાદી જોવા
વન્યજીવ પ્રશ્નોતરી પુસ્તક (વન વિભાગ) માટે
ભારતના રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને અભ્યારણોની યાદી જોવા માટે
વિવિધ પ્રાણીઓ (વન વિભાગ) વિશેની માહિતી મેળવવા
ભારતના જાણીતા 5 રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન
સુંદરવન નેશનલ પાર્ક
આ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અનોખું છે, તે બે દેશો, બાંગ્લાદેશ અને ભારતમાં
ફેલાયેલું છે. સુંદરવન નેશનલ પાર્ક
યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે જાહેર કરાયેલું છે કારણ કે તેમાં
ગાઢ મેન્ગ્રોવ જંગલો આવેલા છે.
આ જીવંત જંગલ તમને જંગલી બિલાડીઓ, મગરો, સાપ, ઉડતા
શિયાળ, જંગલી ડુક્કર, અને પેંગોલીન
જેવી પ્રજાતિઓ ને જોવાંનો આહલાદક અનુભવ આપે છે.
રોયલ બેંગાલ ટાઇગર માટે સૌથી મોટા
અભ્યારણ્ય માંથી એકનો આનંદ માણો અને તમે ચોક્કસપણે
વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિની વિવિધતાથી
આશ્ચર્ય પામશો!
ગ્રેટ હિમાલયન નેશનલ પાર્ક
ગ્રેટ હિમાલયન રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનની સફર લેવા માટે આપણી પાસે
મહત્વનું કારણ 1500-6000 મીટરની
ઉંચાઈ પર સ્થિત હોવું તે છે! આ પાર્કની સ્થાપના 1984 માં હિમાચલ
પ્રદેશના કુલ્લુ પ્રદેશમાં થઈ હતી.
તે 1171 ચો.કિ.મી. વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે, અને 375 કરતાં વધુ
પ્રાણીસૃષ્ટિની પ્રજાતિઓ અને
વિવિધ વનસ્પતિ પ્રજાતિઓનું ઘર છે. જૂન 2014 માં વર્લ્ડ હેરિટેજ
સાઇટ્સની યુનેસ્કોની યાદીમાં
પાર્ક ઉમેરવામાં આવ્યું. આ પાર્ક વિશે શ્રેષ્ઠ એ છે કે તમે
સ્નો લેપર્ડ (હિમ ચિતો) જોઈ શકો છો, અને
હિમાલયને તેના મૂળ સૌંદર્યમાં જોઈ શકાય છે
ગીર ફોરેસ્ટ નેશનલ પાર્ક અને વન્યજીવન અભયારણ્ય
સિંહના નિશાન ઓળખી કાઢવા અને એશિયાઇ સિંહને તેમની
ભવ્યતામાં જોવા માટે રોમાંચિત થઇ જાવ.
1965 માં સ્થપાયેલ, ગીર ફોરેસ્ટ નેશનલ પાર્ક 1412 ચોરસ કિ.મી.નો
કુલ વિસ્તાર ધરાવે છે.
આ પાર્ક એશિયાઇ સિંહનું વિશિષ્ટ ઘર છે અને તેને સૌથી મહત્વપૂર્ણ,
સુરક્ષિત વિસ્તારોમાં ગણવામાં આવે છે.
આ પાર્ક સાસણ-ગીર તરીકે પણ ઓળખાય છે, તે ગુજરાતમાં તલાલા,
ગીર નજીક સ્થિત છે.
ભવ્ય સિંહો સિવાય, તે ચિત્તો, રીંછ, સોનેરી શિયાળ, સાંબર, ચિંકારા
અને ઇન્ડિયન કોબ્રાનું ઘર છે.
તેમાં સસ્તન પ્રાણીઓની 38 પ્રજાતિઓ, પ્રાદેશિક પક્ષીઓની
300 પ્રજાતિઓ, સરિસૃપની 37 પ્રજાતિઓ
અને 2000 કરતાં વધુ જંતુઓની જાતો છે! તમારી મુલાકાત પહેલાં
અમે તમને જંતુ માટેની દવાઓ
લઇ જવાની સલાહ આપીશું કેમ કે આ પાર્ક જીવડાંથી ભરપૂર છે.
જિમ કોર્બેટ પાર્ક
પ્રોજેક્ટ ટાઇગર હેઠળ આવેલો સૌ પ્રથમ, બંગાળ ટાઇગરને
બચાવવા માટે પહેલ કરાયેલો,
જિમ કોર્બેટ નેશનલ પાર્ક ભારતનું સૌથી જૂનું વન્યજીવન
અભયારણ્ય છે! આ પાર્ક 520 ચો.કિ.મી.થી
વધારે વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે, તેમાં 110 વૃક્ષની જાતિઓ,
સસ્તન પ્રાણીઓની 50 પ્રજાતિઓ,
650 પક્ષીઓની જાતિઓ અને 25 સરીસૃપ પ્રાણીઓ છે.
ઉદ્યાનનું મુખ્ય ધ્યાન વન્યજીવનનું રક્ષણ છે,
પરંતુ રિઝર્વ મેનેજમેન્ટ દ્વારા ઇકો ટુરીઝમને પણ પ્રોત્સાહન
આપવામાં આવ્યું છે. મુસાફરી માટે,
પાર્કમાં ત્રણ સફારી ઝોન છે: ઝરિના, બિરજાની અને દ્હાકાલા.
તમારો કાર્યક્રમ ની તૈયારી કરો
અને દરેક સીઝનમાં પાર્કમાં આવનારા 70,000+ મુલાકાતીઓ
સાથે જોડાઓ!
કાઝીરંગા નેશનલ પાર્ક
આ પ્રતિષ્ઠિત પાર્ક ખૂબ જ લાંબા સમય થી પ્રકૃતિ અને પ્રાણીઓના
ઉત્સાહીઓને ખુશ કરવા માટે પ્રસિદ્ધ છે
ભારતમાં આસામના ગોલાઘાટ અને નાગાંવ જિલ્લામાં આવેલું
ભારતનું શ્રેષ્ઠ વન્યજીવન અભયારણ્ય પૈકીનું
એક કાઝીરંગા રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન છે, જે વિશ્વના એક શિંગડાવાળા
ગેંડાના 2/3 ભાગનું ઘર છે.
ઘણી દુર્લભ પ્રજાતિઓના સુરક્ષિતકરણને કારણે તેને યુનેસ્કો દ્વારા
વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ
જાહેર કરવામાં આવી છે. બ્રહ્મપુત્ર નદીની આસપાસ
858 ચો.કી.મી.માં ફેલાયેલ આ પાર્ક હાથી,
જંગલી પાણીની ભેંસ અને સ્વેમ્પ હરણની મોટી સંખ્યા ધરાવે છે.
બર્ડલાઇફ ઇન્ટરનેશનલ દ્વારા
તેને એક મહત્વપૂર્ણ પક્ષી ક્ષેત્ર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવ્યું છે.
જો કે, પાર્ક 1 મે થી 31 ઓક્ટોબર સુધી બંધ રહે છે. તેથી,
તદનુસાર તમારી મુલાકાતની તારીખોની યોજના કરો,
તો તમે નિરાશ નહિ થાવ!
