શ્રીમદ રાજચંદ્ર

 શ્રીમદ રાજચંદ્ર 

(મહાત્મા ગાંધીજીના આધ્યાત્મિક ગુરુ)

જન્માતારીખ: 9 નવેમ્બર 1867

જન્મસ્થળ: વવાણિયા, મોરબી, ગુજરાત

અવશાન: 9 એપ્રિલ 1901 (રાજકોટ)

આભાર

વિનુભાઇ ઉ. પટેલ

લેખક "મહિમા 365 દિવસ" પુસ્તક

ભારત સરકારે શ્રીમદ્ રાજચંદ્રની ૧૫૦મી જન્મજયંતિની સ્મૃતિમાં ૨૯ જૂન, ૨૦૧૭ના રોજ અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમ ખાતે ૧૦ના સિક્કાઓ, રૂ. ૧૫૦ના સ્મારક સિક્કાઓ અને ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડ્યાં હતા

કલ્પના ચાવલા

 અંતરિક્ષમા જનાર  પહેલી ભારતીય મહિલા કલ્પના ચાવલા  હતી. 

કલ્પના ચાવલાએ અવકાશની દુનિયામા માત્ર સિદ્ધિઓ જ નહી પણ તમામ વિદ્યાર્થીઓને પોતાના સપના જીવવાનુ શીખવ્યુ હતુ. 

તેણે દીકરીઓને આકાશ માં ઉડવાની પ્રેરણા આપી.

કલ્પના ચાવલાનો જન્મ ૧૭ માર્ચ ૧૯૬૨ ના રોજ કરનાલમા બનારસી લાલ ચાવલાના ઘરે થયો હતો. તે ચાર ભાઈ-બહેનોમા સૌથી નાની હતી. ઘરના દરેક તેને પ્રેમથી મોન્ટુ કહેતા હતા. પ્રારંભિક અભ્યાસ કરનાલના ટાગોર બાલ નિકેતનમા કર્યો હતો. જ્યારે તે ૮ મા ધોરણમા પહોંચી ત્યારે તેણે તેના પિતા પાસે એન્જિનિયર બનવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી.

કલ્પનાના પિતા તેને ડોક્ટર અથવા શિક્ષક બનાવવા માંગતા હતા. સગાઓનુ કહેવુ છે કે નાનપણથી જ કલ્પનાને અવકાશ અને ખગોળશાસ્ત્રીય પરિવર્તનમા રસ હતો. તેણી હંમેશા તેના પિતાને પૂછતી હતી કે આકાશમા કેવી રીતે અવકાશયાત્રીઓ ઉડે છે. હુ પણ ઉડી શકુ? તેના પિતા હસતા હસતા આ મામલાને ટાળતા હતા.

ત્યારબાદ કલ્પના ૧૯૮૨ મા તેના સપના સાકાર કરવા માટે ખગોળશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરવા અમેરિકા ગઈ હતી. પછી ૧૯૮૮ મા તે નાસા સંશોધન સાથે સંકળાય હતી. જે પછી ૧૯૯૫ મા નાસાએ અવકાશયાત્રા માટે કલ્પના ચાવલાની પસંદગી કરી હતી. તેણે એસટીએસ ૮૭ કોલમ્બિયા શટલ સાથે અવકાશમા પ્રથમ ફ્લાઇટથી સમ્પન કરી હતી. તેનો સમયગાળો ૧૯ નવેમ્બર ૧૯૯૭ થી ૫ ડિસેમ્બર ૧૯૯૭ સુધીનો હતો.

અવકાશમા તેમની પ્રથમ સફર દરમિયાન તેમણે અવકાશમા ૩૭૨ કલાકનો સમય વિતાવ્યો અને પૃથ્વીની ૨૫૨ પરિક્રમા પૂર્ણ કરી. કલ્પના આ સફળ મિશન પછી કોલમ્બિયા શટલ ૨૦૦૩ સાથે અવકાશની બીજી ફ્લાઇટમા સવાર થઈ. કલ્પનાની બીજી અને છેલ્લી ફ્લાઇટ ૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૦૩ ના રોજ સ્પેસ શટલ કોલમ્બિયાથી શરૂ થઈ હતી.

તે એક ૧૬ દિવસીય અવકાશ મિશન હતુ જે સંપૂર્ણ રીતે વિજ્ઞાન અને સંશોધન પર આધારિત હતુ. ૧ ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૩ ના રોજ પૃથ્વી પર પાછા ફરવા માટે આ વાહન પૃથ્વીની કક્ષામા પ્રવેશતા જ હવામા વેરવિખેર થઈને તૂટી ગયુ હતુ. ૨૦૦૩ મા કલ્પનાની સાથે અન્ય ૬ અવકાશયાત્રીઓ પણ આ ઘટનામા માર્યા ગયા હતા..

અવકાશયાત્રાની દરેક ક્ષણ મોતના સાયામાં સ્પેસ વોક કરતી રહી કલ્પના ચાવલા અને તેના 6 સાથીઓ તેઓને એ જાણવાની છૂટ પણ નહોતી મળી કે તેઓ સલામત પૃથ્વી પર આવી શકશે નહી. તેમણે જીવન સાથે તેમનુ મિશન ચાલુ રાખ્યુ હતુ. તે ક્ષણે ક્ષણની માહિતી નાસામા મોકલતો રહ્યા પરંતુ બદલામા નાસાએ તેને એ પણ જાણ ન થવા દીધી કે તે પૃથ્વી કાયમ માટે છોડી દેશે.

તે સમયે સવાલ હતો કે નાસાએ આ કેમ કર્યું? શા માટે તેણે અવકાશયાત્રીઓ અને તેના પરિવાર પાસેથી માહિતી છુપાવી હતી. પરંતુ નાસાની વૈજ્ઞાનિક ટીમ ઇચ્છતી નહોતી કે મિશન પરના અવકાશયાત્રીઓ તેમના જીવનની અંતિમ ક્ષણો ઘુટી ઘુટીને જીવે. તેમણે તેમના વિષે સારુ એ વિચાર્યું કે ઘટનાનો શિકાર થતા પહેલા તે એકદમ મસ્ત રહે. નક્કી જ હતુ કે મોત આવવાની છે. પિતા કહે છે કે કલ્પના ક્યારેય આળસુ નહોતી. તે નિષ્ફળતાથી ડરતી ન હતી. તે જે લક્ષ નક્કી કરે તેને પૂર્ણ કરીને જ રહેતી હતી.. આજે કલ્પના કદાચ આપણી વચ્ચે ન હોય પરંતુ તે આપણા બધા માટે એક શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે

૧ ફેબ્રુઆરી 2003 ના રોજ કોલંબિયા સ્પેસ શટલના ભંગાણ સાથે કલ્પનાની ઉડાન થંભી ગઈ હતી. તે હજી પણ વિશ્વ માટે એક ઉદાહરણ છે. તેમની વાત સાચી થઈ જેમા તેમણે કહ્યુ હતુ કે હુ ફક્ત અંતરીક્ષ માટે જ બની છુ.

નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ (Neil Armstrong)

નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ (Neil Armstrong)

ચંદ્રની ધરતી પર પ્રથમ વાર પગ મૂકનાર વ્યક્તિ

જન્મતારીખ:  5 ઓગસ્ટ 1930

જન્મ સ્થળ: વાપાકોનેટા, ઓહિયો, અમેરિકા

પિતાનું નામ:  એલ્ડન આર્મસ્ટ્રોંગ

અવશાન: 25 ઓગસ્ટ 2012 (ઓહિયો, અમેરિકા)

ચંદ્ર પર પહેલો પગ મૂકનાર એસ્ટ્રોનોટ નીલ આર્મસ્ટ્રોંગની આજે જન્મ જયંતી છે. તેઓ 5 ઓગસ્ટ,1930 માં જન્મ્યા હતા. એસ્ટ્રોનોટની સાથે સાથે તેઓ નૌકા વિમાનચાલક અને ટેસ્ટ પાયલોટ પણ હતા. ફક્ત 16 વર્ષની ઉંમરે જ તેમણે પાયલોટ લાયસન્સ મેળવી લીધું હતું.

તેમને 200 થી વધુ એરક્રાફ્ટ ચલાવવાનું નોલેજ હતું

નાસા તરફથી ચંદ્ર મિશનમાં 1966 માં જોડાયા હતા અને તેમણે એસ્ટ્રોનોટ તરીકે ટ્રેઈનીંગ લીધી હતી. આ બાદ, 21 જુલાઈ 1969 ના રોજ તેમણે ચંદ્ર પર પહેલો પગ મૂક્યો હતો અને વિશ્વ પ્રસિદ્ધિ હાસિલ કરી હતી અને 2.5 કલાક સુધી તેઓ ચંદ્ર પર ચાલ્યા હતા 

નાસાએ 1969થી 1972 સુધી અપોલો-11 સહિત 6 મિશન ચંદ્ર પર મોકલ્યા છે. અમેરિકાએ 1969થી 1972 સુધી અપોલો-11 સહિત 6 મિશન ચંદ્ર પર મોકલ્યા હતા. 20 જુલાઈ 1969ના રોજ અપોલો-11ના માધ્યમથી  નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ પ્રથમ માનવ  બન્યા હતા જે ચંદ્રની જમીન પર ઉતર્યા હતા. 

16 જુલાઈ, 1969ના રોજ અપોલો-11 મિશન લોન્ચ થયું હતું. 20 જુલાઈ 1969ના રોજ રાત્રે 10:56 કલાકે અમેરિકાના અંતરિક્ષ યાત્રી નીલ આર્મસ્ટ્રોંગે ચંદ્ર પર પહેલો પગ મુક્યો હતો, તેની સાથે એડવીન ઓલ્ડ્રિન અને માઈકલ કોલિન્સ પણ આ મિશન પર ગયા હતા. અમેરિકાની અંતરિક્ષ એજન્સી નાસા દ્વારા અપોલો-11 મિશનનો પાયો 1961માં નાખવામાં આવ્યો હતો.

નાસાએ લગભગ 15 પાઈલટની છટણી કરી અને તેમાંથી 3 પાઈલટને ચંદ્ર પર મોકલવા માટેની

પ્રક્રિયા શરૂ કરી. નાસાએ કરેલા અનેક પરીક્ષણ અને દરેક પ્રકારની કસોટીમાં પાસ થયા

પછી નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ, એડવીન ઓલ્ડ્રિન અને માઈકલ કોલિન્સની ચંદ્રના એપોલો-11 મિશન

માટે પસંદગી કરવામાં આવી. નાસાએ લગભગ એક દાયકાની આકરી મહેનત પછી

16 જુલાઈ, 1969ના રોજ કેનેડી સ્પેસ સેન્ટર ખાતેથી આંતરરાષ્ટ્રીય સમયાનુસાર એપોલો-11

મિશન લોન્ચ કર્યું હતું. તેને સેટર્ન-5 રોકેટથી લોન્ચ કરવામાં આવ્યું. આ રોકેટમાં ત્રણ સ્ટેજ

હતા. પ્રક્ષેપણને સમગ્ર દુનિયામાં ટીવી પર દેખાડવામાં આવ્યું. એપોલો-11

જ્યારે લોન્ચ થયું તો તેના શક્તિશાળી એન્જિનના કારણે આજુબાજુની ઈમારતો હચમચી

ગઈ હતી.

20 જુલાઈ, 1969ના રોજ અપોલો-11 ચંદ્રની કક્ષામાં દાખલ થયું હતું. અંતરિક્ષ યાત્રી જ્યારે

ચંદ્રની કક્ષામાં પહોંચ્યા તો તેમણે જોયું કે ચંદ્રની સપાટી ઘણી જ ખરબચડી અને ઊંચા-નીચા

પર્વતોથી બનેલી છે. ચંદ્રની સપાટી પર ઊંડા-ઊંડા ખાડા પણ હતા. હવે અંતરિક્ષ યાત્રીઓએ

ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરવા માટે સુરક્ષિત સ્થાન શોધવાનું હતું. નાસાએ 6 વર્ષની આકરી

મહેનતમાં એ સ્થાન પણ પહેલાથી જ શોધીને રાખ્યું હતું, જ્યાં અંતરિક્ષ યાન ઉતારી શકાય.

20 જુલાઈના રોજ ચંદ્રની કક્ષામાં રહેલા એપોલો-11ના ભાગ કોલંબિયામાંથી ઈગલને છુટું

પાડીને ચંદ્ર પર ઉતારવાનું હતું. તેના માટે નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ અને એડવીન ઓલ્ડ્રિન ઈગલ પર

સવાર થયા. માઈકલ કોલિન્સ ચંદ્રની કક્ષા પર રહેલા કોલંબિયામાં જ રહ્યો. આ લેન્ડર ઈંગલે

ચંદ્ર પર ઉતર્યા પછી પાછા ઉડાન ભરીને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં રહેલા કોલંબિયા સાથે જોડાવાનું

પણ હતું. 

નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ અને આલ્ડ્રિનને લઈને ઈગલ લેન્ડર ચંદ્રની ધરતી પર 20 જુલાઈ, 1969ના

રોજ રાત્રે લગભગ 8 કલાકે ઉતર્યું. ત્યાર પાછી બંનેએ ઉતારવા માટેનિન તૈયારી કરી અને રાત્રે

10:56 કલાકે  20 જુલાઈ, 1969ના રોજ નીલ આર્મસ્ટ્રોંગે માનવી તરીકે ચંદ્રની ધરતી પર પ્રથમ

પગ મુક્યો. તેની 15 મિનિટ  પછી ઓલ્ડ્રિન પણ ત્યાં ઉતર્યા અને ચંદ્રની સપાટી પર

અમેરિકાનો ધ્વજ ફરકાવ્યો. બંનેએ ચંદ્રની સપાટી અને માટીના નમૂના લીધા.

બંનેએ ચંદ્રની સપાટી પર 21 કલાક અને 31 મિનિટ પસાર કરી હતી.

ચંદ્રની સપાટી પર મિશન પુરું કર્યા પછી બંને ફરી પાછા તેમના ઈગલ યાનમાં બેઠા અને

ચંદ્રની કક્ષામાં રહેલા કોલંબિયા સાથે જોડાવા માટે ઉડાન ભરી. માનવ ઈતિહાસમાં આ બધું

જ પ્રથમ વખત ઘટી રહ્યું હતું. ઈગલમાં ઈંધણ ઓછું હતું, તેમ છતાં તેઓ 21 જુલાઈના રોજ

કોલંબિયા સુધી સકુશળ પહોંચવામાં સફળ રહ્યા. બંને યાન એક-બીજા સાથે જોડાયા. 

પછી ત્રણેય અંતરિક્ષ યાત્રી કોલંબિયા યાનમાં સવાર થઈને 24 જુલાઈ, 1969ના રોજ પૃથ્વી

પર પાછા ફર્યા. તેમનું યાન પ્રશાંત મહાસાગરમાં પડ્યું. અહીંથી ત્રણેયને 21 દિવસ સુધી

જુદા-જુદા રૂમમાં રાખવામાં આવ્યા, જેથી એ તપાસી શકાય કે અંતરિક્ષમાં આટલો સમય

સુધી રહેવાના કારણે તેમને કોઈ ચેપ તો લાગ્યો નથી.

The one small step for a man

One giant leap for mankind

                                                            -નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ-20 જુલાઈ 1969

નીલ આર્મસ્ટ્રોંગનું મૃત્યુ 25 ઑગસ્ટ, 2012 ના રોજ અમેરિકાના ઓહિયોમાં થયું હતું. 

કિરણ બેદી

 કિરણ બેદી

પ્રથમ મહિલા IPS ઓફિસર

જન્મતારીખ: 9 જુન 1949

જન્મસ્થળ: અમૃતસર, પંજાબ

પિતાનું નામ: પ્રકાશલાલ પેશાવરિયા

માતાનું નામ: પ્રેમલતા

કિરણ બેદીનો જન્મ 9 જૂન, 1 9 4 9માં અમૃતસરમાં થયો હતો, તે એક સારી રીતે ચાલતી પંજાબી બિઝનેસ પરિવારમાં હતો. તે પ્રકાશ લાલ પેશાવરિયા અને પ્રેમ લતા (ની જનક અરોરા) ના બીજા સંતાન છે. [5] તેની ત્રણ બહેનો છે: શશી, રીટા અને અનુ. [6] તેમના મહાન-મહાન દાદા લાલા હરગોબિંદે પેશાવરથી અમૃતસર ગયા હતા, જ્યાં તેમણે એક વ્યવસાય સ્થાપ્યો હતો. કિરણ બેદીનો ઉછેર ખૂબ ધાર્મિક ન હતો, પરંતુ તે બંને હિન્દુ અને શીખ પરંપરાઓ (તેમના દાદી એક શીખ હતા) માં લાવવામાં આવી હતી. [7] પ્રકાશ લાલ પરિવારના ટેક્સટાઇલ વ્યવસાયમાં મદદ કરે છે, અને ટેનિસ પણ રમે છે. કિરણ બેદીના દાદા મુનીલાલે પરિવારના કારોબારીનું નિયંત્રણ કર્યું અને તેના પિતાને ભથ્થું આપ્યું. તેમણે આ ભથ્થું કાપી જ્યારે કિરણ બેદીની મોટી બહેન શશી સેક્રેડ હાર્ટ કોન્વેન્ટ સ્કૂલ, અમૃતસરમાં પ્રવેશી હતી. તેમ છતાં શાળા તેમના ઘરથી 16 કિ.મી દૂર હતી, શશીના માતાપિતાએ માન્યું હતું કે તે અન્ય શાળાઓ કરતાં વધુ સારી શિક્ષણ ઓફર કરે છે. મુનિલાલે પોતાના પૌત્રને ખ્રિસ્તી શાળામાં શિક્ષિત કર્યા હોવાનો વિરોધ કર્યો હતો. જો કે, પ્રકાશ લાલએ નાણાકીય સ્વતંત્રતાને જાહેર કરી, અને તે જ સ્કૂલમાં કીરન સહિતની તેમની બધી પુત્રીઓની ભરતી કરી. [8] કિરણ બેદીએ ઔપચારિક અભ્યાસ શરૂ કર્યો 1954 માં, અમૃતસરના સેક્રેડ હાર્ટ કોનવેન્ટ સ્કૂલ ખાતે. તેમણે અન્ય અભ્યાસેતર પ્રવૃત્તિઓ વચ્ચે નેશનલ કેડેટ કોર (એન.સી.સી.) માં ભાગ લીધો હતો. તે સમયે, સેક્રેડ હાર્ટ વિજ્ઞાન ઓફર નહોતો કર્યો; તેના બદલે, તેની પાસે "ઘરગથ્થુ" નામનું વિષય હતું, જેનો હેતુ કન્યાઓને સારા ગૃહિણીઓમાં માવજત કરવાનો હતો. જ્યારે તેણી 9 વર્ષની હતી ત્યારે, કિરણ બેદીએ કેમ્બ્રિજ કોલેજ, એક ખાનગી સંસ્થામાં પ્રવેશ કર્યો, જેણે વિજ્ઞાન શિક્ષણની ઓફર કરી હતી અને મેટ્રિક પરીક્ષા માટે તેણીને તૈયાર કરી હતી. સેક્રેડ હાર્ટ ખાતેના તેમના ભૂતપૂર્વ શાળાના સાથીઓએ 9 મી સદીને સાફ કરીને, તેણીએ વર્ગ 10 (મેટ્રિક્યુલેશન) પરીક્ષાને મંજૂરી આપી. [9] અમદાવાદમાં સરકારી કોલેજ ઓફ વુમન ખાતેથી કિરણ બેદીએ 1968 માં સ્નાતક થયા, બી.એ. (ઓનર્સ) માં અંગ્રેજીમાં. તે જ વર્ષે, તેમણે એન.સી.સી. કેડેટ અધિકારી એવોર્ડ જીત્યો. 1970 માં, તેમણે પંજાબ યુનિવર્સિટી, ચંદીગઢમાંથી રાજકીય વિજ્ઞાનમાં માસ્ટર ડિગ્રી મેળવી. [10] 1970 થી 1 9 72 સુધી, કિરણ બેદીએ અમૃતસરમાં ખાલસા કોલેજ ફોર વુમન ખાતે લેક્ચરર તરીકે શીખવ્યું. તેમણે રાજકીય વિજ્ઞાન સંબંધિત અભ્યાસક્રમો શીખવવામાં. પાછળથી, ભારતીય પોલીસ સેવામાં તેમની કારકિર્દી દરમિયાન, તેમણે 1 9 88 માં દિલ્હી યુનિવર્સિટીમાં કાયદો અને એક પીએચ.ડી. 1993 માં આઇઆઇટી દિલ્હીના સામાજિક વિજ્ઞાન વિભાગ દ્વારા હતો

તેમના પિતા દ્વારા પ્રેરણા, કિરણ બેદી નવ વર્ષની ઉંમરે ટેનિસ રમવાનું શરૂ કર્યું. એક ટીનએજ ટેનિસ ખેલાડી તરીકે, તેણીએ તેના વાળને ટૂંકાવી દીધા હતા કારણ કે તેઓએ તેની રમત સાથે દખલ કરી હતી. [11] 1964 માં, તેણીએ દિલ્હી જિમખાના ખાતે રાષ્ટ્રીય જુનિયર લોન ટેનિસ ચેમ્પિયનશિપમાં ભાગ લઈ, અમૃતસરની બહાર તેની પ્રથમ ટુર્નામેન્ટ રમી હતી. તેણી પ્રારંભિક તબક્કામાં હારી ગઈ, પરંતુ 1 9 66 માં બે વર્ષ બાદ ટ્રોફી જીતી. [12] રાષ્ટ્રીય ચેમ્પિયન તરીકે, તે વિમ્બલ્ડન જુનિયર ચૅમ્પિયનશિપમાં પ્રવેશ મેળવવા માટે યોગ્ય હતી, પરંતુ ભારતીય વહીવટ દ્વારા તેને નામાંકન મળ્યું ન હતું

એક યુવાન સ્ત્રી તરીકે, કિરણ બેદીએ અમૃતસરમાં સર્વિસ ક્લબની હાજરી આપી હતી, જ્યાં સિનિયર સરકારી કર્મચારીઓ સાથેની ક્રિયાપ્રતિક્રિયાએ તેમને જાહેર સેવાની કારકિર્દી અપનાવવા પ્રેરણા આપી હતી. 16 જુલાઇ 1 9 72 ના રોજ, કિરણ બેદીએ મસૂરીના વહીવટીતંત્રના રાષ્ટ્રીય એકેડમીમાં તેણીની પોલીસ તાલીમ શરૂ કરી. તે 80 માણસોના બેચમાં એકમાત્ર મહિલા હતી, અને તે પ્રથમ મહિલા આઈ.પી.એસ. અધિકારી બન્યા હતા. 6 માસના ફાઉન્ડેશનના અભ્યાસક્રમ પછી, તેણીને રાજસ્થાનના માઉન્ટ આબુ ખાતે 9 મહિનાની તાલીમની તાલીમ અને 1 9 74 માં પંજાબ પોલીસની વધુ તાલીમ આપી હતી. ડ્રોના આધારે, તેને કેન્દ્રના પ્રદેશ કેડર (હવે એજીએમયુટી અથવા અરુણાચલ પ્રદેશ-ગોવા-મિઝોરમ-કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો કેડર).

કિરણ બેદીની પ્રથમ પોસ્ટ 1975 માં દિલ્હીના ચાણક્યપુરી પેટાવિભાગમાં હતી. તે જ વર્ષે, 1975 માં પ્રજાસત્તાક દિન પરેડ ખાતે દિલ્હી પોલીસના તમામ પુરુષોની ટુકડીની આગેવાની કરનાર તે પ્રથમ મહિલા બન્યા. [5] તેમની પુત્રી સુકુત્ર (પાછળથી સાઇના) નો જન્મ સપ્ટેમ્બર 1 9 75 માં થયો હતો

કિરણ બેદી અને તેમના સાથીદારો દ્વારા સ્થાપવામાં આવેલા નવજોયોટી દિલ્હી પોલીસ ફાઉન્ડેશનનું નામ બદલીને નવજોયોટી ઇન્ડિયા ફાઉન્ડેશન રાખવામાં આવ્યું હતું. તેની સ્થાપનાથી, ફાઉન્ડેશનને સ્થાનિક સમુદાયો તરફથી મજબૂત સમર્થન મળ્યું છે, સાથે સાથે કેટલાક ભારતીય અને વિદેશી સખાવતી ટ્રસ્ટો અને સરકારી સંસ્થાઓ. આગામી 25 વર્ષોમાં, તે આશરે 20,000 ડ્રગ અને આલ્કોહોલના વ્યસનીઓને નિવાસી સારવાર પ્રદાન કરે છે. તે પણ શેરી બાળકો અને ઝૂંપડપટ્ટીમાં બાળકોની શિક્ષણ જેવા ગુનો નિવારણ કાર્યક્રમો શરૂ કર્યો. તેણે સમાજના નબળા વિભાગો માટે 200 સિંગલ-શિક્ષક શાળાઓ, વ્યાવસાયિક તાલીમ કેન્દ્રો, આરોગ્ય સંભાળ સુવિધાઓ અને પરામર્શ કેન્દ્રોની સ્થાપના કરી હતી. 2010 માં, આઇજીએનએ સાથે સંકળાયેલ નવજોયોટી કોમ્યુનિટી કોલેજની સ્થાપના કરી. [33]

કિરણ બેદીએ 1994 માં ઇન્ડિયા વિઝન ફાઉન્ડેશન (આઈવીએફ) ની સ્થાપના કરી હતી. આઇ.વી.એફ. પોલીસ સુધારણા, જેલ સુધારણા, મહિલા સશક્તિકરણ અને ગ્રામ્ય અને સામુદાયિક વિકાસના ક્ષેત્રોમાં કામ કરે છે. [59] પોલીસ સુધારણા વિસ્તારમાં, કિરણ બેદીએ વધુ તાલીમ પર ભાર મૂક્યો હતો, જ્યારે તાલીમાર્થીઓની હઝિંગનો વિરોધ કર્યો હતો. તેમણે વારંવાર પરિવહનનો વિરોધ કર્યો હતો અને જણાવ્યું હતું કે આ ગરીબ કેડર મેનેજમેન્ટ તરફ દોરી જાય છે. તેમણે પોલીસ વહીવટીતંત્રના નવા સ્તરે સર્જન કરવાની દરખાસ્ત પણ કરી હતી, જે રાજકારણીઓ અને અમલદારોના રૅન્ક-એન્ડ-ફાઇલ અધિકારીઓની સુરક્ષા કરશે. મહિલા અધિકારો વિસ્તારમાં, તેણીએ સ્ત્રીઓ માટે યોગ્ય શૈક્ષણિક તકો અને મિલકતની માલિકી (સહ-માલિકી સહિત) ની તરફેણ કરી છે. તેમણે ગ્રામ્ય મહિલાઓની ઝડપી સશક્તિકરણ પર ભાર મૂક્યો છે. [15]

તે એક સામાજિક ટીકાકાર અને ટ્રેનર છે અને વારંવાર શિક્ષણ, ઘરેલું હિંસા અને અન્ય જેવા વિવિધ સામાજિક મુદ્દાઓ પર બોલે છે. 2008-11 દરમિયાન, કિરણ બેદીએ સ્ટાર પ્લસ પર રિયાલિટી ટીવી શો 'આપ કી કચેરી' નું આયોજન કર્યું હતું. આ અદાલતમાં દર્શાવ્યું છે કે, કિરણ બેદીએ સિમ્યુલેટેડ કોર્ટરૂમમાં રોજિંદા તકરારનો ઉકેલ લાવ્યો હતો. [60] 2008 માં, તેમણે લોકોની ફરિયાદોને સ્થાનિક પોલીસ દ્વારા સ્વીકારવામાં ન આવે તે માટે http://www.saferindia.com/kiranbedi/ ની વેબસાઇટ શરૂ કરી. [61] 2010 માં, તે ટેડક્સ દ્વારા વોશિંગ્ટનમાં સ્પીકર તરીકે આમંત્રિત કરવામાં આવી હતી.

અરવિંદ કેજરીવાલની આગેવાની હેઠળના એક જૂથ 2012 માં આમ આદમી પાર્ટી (એએપી) ની રચના કર્યા બાદ કિરણ બેદી આઇએસીમાંથી વિભાજીત થયા હતા. [75] દિલ્હીમાં અલ્પજીવી લઘુમતી સરકાર રચવા માટે 'આપ'એ કેજરીવાલ સાથે મુખ્યમંત્રી (મુખ્યમંત્રી) તરીકે કામ કર્યું હતું. 2014 ની ભારતીય સામાન્ય ચૂંટણી દરમિયાન, કિરણ બેદીએ ભારતીય જનતા પાર્ટી (ભાજપ) ના વડા પ્રધાનપદના ઉમેદવાર નરેન્દ્ર મોદીને જાહેરમાં ટેકો આપ્યો હતો. [76] કેજરીવાલ, બીજી બાજુ, મોદી સામે ચૂંટણી લડ્યો મોદી જીત્યાં અને ભારતના વડા પ્રધાન બન્યા પછી, કિરણ બેદીએ જણાવ્યું કે તેઓ દિલ્હીમાં ભાજપના મુખ્ય પ્રધાનપદ માટે તૈયાર છે, જો તેમને આવા ઓફર કરવામાં આવી છે. [77] મોદીની ચૂંટણીના આઠ મહિના પછી, તેઓ 2015 માં ભાજપમાં જોડાયા હતા. તેઓ 2015 ની દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે ભાજપના મુખ્યમંત્રી (મુખ્યમંત્રી) ઉમેદવાર હતા, જેમાં અરવિંદ કેજરીવાલ 'આપ'ના મુખ્ય પ્રધાનપદના ઉમેદવાર હતા. [78] તેમણે કૃષ્ણા નગર મતવિસ્તારમાંથી 2277 ના મતોથી 'આપ' ઉમેદવાર એસ.કે.બાગાને ચૂંટણીમાં હારી ગઇ હતી અને 'આપ' એક વર્ષ પછી સંપૂર્ણ બહુમતીથી સત્તામાં આવી હતી.

22 મી મે, 2016 ના રોજ, કિરણ બેદીને પૌડુચેરીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા

પુરસ્કાર અને એવોર્ડ

2004: United Nations Medal

1994: Ramon Magsaysay Award

1979: President's Police Medal,

ડો. કિરણ બેદી એમના માનવીય તેમજ નિડર દ્રષ્ટિકોણના કારણે પોલિસ કાર્યપ્રણાલી તથા જેલ સુધારણા માટેના અતિ આધુનિક આયામો સર કરવામાં મહત્વનું યોગદાન કરી શક્યા છે. નિસ્વાર્થ કર્તવ્યપરાયણતા માટે એમને શૌર્ય પુરસ્કાર મળવા ઉપરાંત એમનાં અનેક કાર્યોને આખા જગતમાં માન્યતા મળી છે, જેના ફળસ્વરૂપે 1994મા એશિયા ખંડના નોબેલ પુરસ્કાર તરીકે ઓળખાતો રમન મેગસેસે પુરસ્કાર વડે એમને નવાજવામાં આવ્યા. એમને આંતરરાષ્ટ્રીયક્ષેત્રે જર્મન ફાઉન્ડેશનનો જોસેફ બ્યૂજ પુરસ્કાર, નોર્વેના સંગઠન ઇન્ટરનેશનલ ઓર્ગેનાઇઝેશન ઓફ ગુડ ટેમ્પલર્સ તરફથી ડ્રગ પ્રિવેન્શન એન્ડ કંટ્રોલ માટે આપવામાં આવતો એશિયા રિજ્યન એવોર્ડ, જૂન ૨૦૦૧માં પ્રાપ્ત અમેરિકી મોરીસન-ટોમ નિટકોક પુરસ્કાર તથા ઇટાલીનો ‘વુમન ઓફ ધ યર ૨૦૦૨’ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યા છે.

એમના દ્વારા બે સ્વંયસેવા કરતી સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી, આ સંસ્થાઓ છે- ૧૯૮૮ના વર્ષમાં સ્થાપિત નવ જ્યોતિ તેમ જ ૧૯૯૪ના વર્ષમાં સ્થાપિત ઇંડિયા વિઝન ફાઉન્ડેશન. આ સંસ્થાઓ દરરોજ હજારો ગરીબ તેમ જ અસહાય બાળકો સુધી પંહોચી એમને પ્રાથમિક શિક્ષણ તથા સ્ત્રીઓને પ્રોઢ શિક્ષણ ઉપલબ્ધ કરાવે છે. ‘નવ જ્યોતિ સંસ્થા’ નશામુક્તિ માટેની સારવાર કરવા સાથે સાથે શહેરી વિસ્તારમાં આવેલી ઝુંપડપટ્ટીઓમાં, ગ્રામીણ ક્ષેત્રોમાં તેમ જ જેલની અંદર મહિલાઓને વ્યવસાયિક પ્રશિક્ષણ અને માર્ગદર્શન ઉપલબ્ધ કરાવે છે. ડો. કિરણ બેદીતથા એમની સંસ્થાઓને આજે આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે ઓળખ તેમ જ સ્વીકૃતી પ્રાપ્ત થઇ છે. માદક દ્રવ્યો વડે કરવામાં આવતા નશાને રોકવા માટે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા એનાયત કરાયેલ ‘સર્જ સાટિરોફ મેમોરિયલ એવોર્ડ’ એનું તાજેતરમાં મળેલું પ્રમાણ છે.

તેઓ એશિયાઇ ટેનિસ રમતના ચેમ્પિયન રહી ચૂક્યા છે. એમણે કાયદાશાસ્ત્રમાં સનદ મેળવ્યા પછી સાથે સાથે ‘ડ્રગ એબ્યુઝ એન્ડ ડોમેસ્ટિક વાયોલન્સ’ વિષય પર ડોક્ટરેટની ઉપાધિ પણ પ્રાપ્ત કરી. એમણે ‘ઇટ્સ ઓલ્વેઝ પોસિબલ’ તથા બે આત્મકથાઓ ‘આઇ ડેર’ તેમ જ ‘કાઇન્ડલી બેટન’ નામનાણ્ પુસ્તકો પણ લખ્યાં છે. આ ઉપરાંત વાસ્તવિક જીવન પર આધારીત વૃતાંતોનું સંકલન ‘વોટ વેન્ટ રોન્ગ’ નામથી કર્યું છે. આ પુસ્તકનું હિન્દી ભાષામાં રૂપાંતર ‘गलती किसकी’ નામથી સંકલિત કરવામાં આવેલ છે. આ સંકલનો, દૈનિક સમાચાર પત્ર ‘ધ ટાઇમ્સ ઓફ ઇંડિયા’ તેમ જ ‘નવભારત ટાઇમ્સ’માં ડો. કિરણ કિરણ બેદીના વ્યક્તિગત અનુભવો પર આધારિત પાક્ષિક કોલમો સાથે સબંધિત છે.

કિરણ બેદીએ અત્યાર સુધી નિભાવેલ વિવિધ હોદ્દાઓ.

• દિલ્હી ટ્રાફિક પોલિસ ચીફ
• નાર્કોટિક્સ કંટ્રોલ બ્યૂરો
• ડેપ્યુટી જનરલ ઓફ પોલિસ, મિઝોરમ
• ઇન્સપેક્ટર જનરલ ઓફ પ્રિઝન, તિહાર
• સ્પેશ્યલ સેક્રેટરી ટુ લેફ્ટેનન્ટ ગવર્નર, દિલ્હી
• ઇન્સપેક્ટર જનરલ ઓફ પોલિસ, ચંદીગઢ
• જોઇન્ટ કમિશનર ઓફ પોલિસ ટ્રેનીંગ
• સ્પેશ્યલ કમિશનર ઓફ પોલિસ ઇન્ટેલિજન્સ
• યુ. એન. સિવિલિયન પોલિસ એડવાઇઝર
• મહાનિર્દેશક, હોમ ગાર્ડ અને નાગરિક સુરક્ષા
• મહાનિર્દેશક, પોલિસ અનુસંધાન તથા વિકાસ બ્યૂરો

મહાદેવી વર્મા

 મહાદેવી વર્મા

(આધુનિક યુગના મીરા, હિન્દી ભાષાના સારા કવિયિત્રી)

જન્મતારીખ: 26 માર્ચ 1907

જન્મસ્થળ: ઉત્તર પ્રદેશ

પિતાનું નામ: ગોવિંદપ્રસાદ વર્મા

માતાનું નામ: હેમરાની દેવી

અવશાન: 11 સપ્ટેમ્બર 1987

મહાદેવી વર્મા  હિંદીની સર્વાધિક પ્રતિભાવાન કવયિત્રીઓમાંથી છે. તેઓ હિન્દી સાહિત્યમાં છાયાવાદી યુગના ચાર પ્રમુખ સ્થંભોમાંના એક મનાય છે. 

સુમિત્રાનંદન પંત, જયશંકર પ્રસાદ, સૂર્યકાંત ત્રિપાઠી અને મહાદેવી વર્મા હિન્દી સાહિત્યના છાયાવાદી યુગના ચાર મુખ્ય સ્તંભ ગણાય છે. 

આધુનિક હિન્દીની સૌથી સશક્ત કવયિત્રીઓમાંના એક હોવાને કારણે એ આધુનિક મીરાના નામથી પણ ઓળખાય છે. કવિ નિરાલાએ એમને “હિન્દીના વિશાલ મંદિરની સરસ્વતિ" પણ કહ્યું છે.

એમણે ખડી બોલી હિન્દીની કવિતામાં એ કોમળ શબ્દાવલિનો વિકાસ કર્યો જે આજ સુધી ફક્ત વ્રજભાષામાં જ સંભવ મનાય છે. એ માટે એમણે પોતાના સમયને અનુકૂળ સંસ્કૃત અને બંગાળીના કોમળ શબ્દ ચૂંટી હિન્દીના પહેરણ પહેરાવ્યા. સંગીતની જાણકાર હોવાને કારણે એમના ગીતોના નાદ-સૌંદર્ય અને પૈની ઉક્તિઓની વ્યંજના શૈલી અન્યત્ર દુર્લભ છે. એમણે અધ્યાપનથી પોતાના કાર્યજીવનની શરૂઆત કરી અને અંતિમ સમય સુધી એ પ્રયાગ મહિલા વિદ્યાપીઠની પ્રધાનાચાર્ય બની રહી. એમનો બાળ-વિવાહ થયો પરંતુ એમણે અવિવાહિતની જેમ જીવન વિતાવ્યું. પ્રતિભાવંત કવિયત્રી અને ગદ્ય લેખિકા મહાદેવી વર્મા સાહિત્ય અને સંગીતમાં નિપુણ હોવાની સાથે સાથે કુશળ ચિત્રકાર અને સૃજનાત્મક અનુવાદક પણ હતા.

પોતાના જીવનની શરૂઆત  અધ્યાપનથી  કરી  અંત સુધી  પ્રયાગ મહિલા વિદ્યાપીઠના  પ્રધાનાચાર્ય બની રહ્યા. બાળવિવાહ થયેલા પરંતુ  અવિવાહિત જીવન જીવ્યા. તેઓ ગદ્યમાં પણ લખતા. વળી સંગીત અને ચિત્રમાં પણ કુશળ હતા. તેમણે નૌહાર, રશ્મિ, નીરજા, સાંધ્ય ગીત, દીપશીખા, યામા, સપ્તપૂર્ણા, અતીત કે  ચલચિત્ર ઝડપી સ્મૃતિ કી રેખાયે, સ્મારિકા, દ્રષ્ટિબોધ, નિલાંબરા, આત્મિકા, વિવેચનાત્મક ગદ્ય, ક્ષણદા જેવાં પુસ્તકો લખ્યાં છે. નૈનિતાલથી ૨૫ કિ.મી. દૂર રામગઢના ઉમાગઢમાં તેમણે એક બંગલો બનાવ્યો હતો, જે આજે મહાદેવી  સાહિત્ય સંગ્રહાલય  તરીકે ઓળખાય છે. ત્યાં રહીને તેમણે   સ્ત્રી જાગૃતિ,સ્ત્રી શિક્ષણ અને આથક નિર્ભરતા માટ ે કામ કર્યુ હતું. હિન્દી સાહિત્યમાં અનોખા યોગદાન પછી મહાદેવી  વર્માનું  મૃત્યુ ૧૯૮૭મા અલ્હાબાદમાં થયું હતું.

ગાંધીજીનો તેમના પર ખૂબ પ્રભાવ હતો. ગાંધીજીએ જ તેમને સ્ત્રી  શિક્ષણ માટે કામ કરવા પ્રેરિત  કર્યા.  ગાંધીજીને હિન્દીમાં જ વાત કરતા જોઇને મહાદેવીએ કારણ પૂછાતા બાપુએ કહેલું કે  હિન્દી ભાષા જ ભારતના આત્માને  સહજ રીતે વ્યક્ત કરી શકે છે. ત્યારથી મહાદેવીએ હિન્દીને પોતાના જીવનનો આધાર બનાવ્યો. 

૧૯૩૬માં તેઓને 'નીરજા' માટે સેકસરિયા પુરસ્કાર, ૧૯૪૦માં 'યામા' માટે મંગલાપ્રસાદ પારિતોષિક, ૧૯૮૨માં 'માયા' અને 'દીપશિખા' માટે સાહિત્યનો જ્ઞાાનપીઠ પુરસ્કાર પણ પ્રાપ્ત  થઇ ચૂક્યા છે. ઉત્તરપ્રદેશ વિધાન પરિષદના  સભ્ય  હોવા  ઉપરાંત  પદ્મભૂષણ, ડી. લિટ્ટ અને જ્ઞાાનપીઠ પુરસ્કાર  મહાદેવી વર્માને  મળેલાં સન્માનો  છે. ભારત સરકારે તેમને ૧૯૫૬માં પદ્મવિભૂષણની ઉપાધિથી  નવાજ્યા

• ૧૯૫૬: પદ્મભૂષણ પુરસ્કાર.
• ૧૯૭૯: સાહિત્ય અકાદમી ફેલોશીપ.
• ૧૯૮૨: જ્ઞાનપીઠ પુરસ્કાર, તેમની કાવ્ય સંગ્રહ યમ માટે.
• ૧૯૮૮: પદ્મવિભૂષણ.
• ૨૮ એપ્રિલ ૨૦૧૮: મહાદેવી વર્મા ભારતીય ગુગલ ડુડલ પર દર્શાવાયા

'મેરી આહે  સોતી હૈ ઈન ઔઠો કી સૌટો મેં, મેરા સર્વસ્વ છીપા હૈ ઈન દીવાની ચૌટો મેં''- 

મણીબેન પટેલ

 મણીબેન પટેલ

(સરદાર વલ્લભભાઇ પટેલના પુત્રી 

અને તેમના સેક્રેટરી)

જન્મતારીખ: 3 એપ્રિલ 1903

જન્મસ્થળ: ગાના, કરમસદ, ગુજરાત

પિતાનું નામ: વલ્લભભાઇ પટેલ 

માતાનું નામ: ઝવેરબા

અવશાન: 26 માર્ચ 1990

મણિબેન પટેલ   ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળના કાર્યકર અને ભારતીય સંસદના સભાસદ હતા. તેઓ ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને નેતા સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના પુત્રી હતા. તેમનો અભ્યાસ મુંબઈમાં થયો હતો અને તેમણે ૧૯૧૮માં ગાંધીજીની વિચારધારાનો સ્વીકાર કર્યો હતો. ત્યાર બાદ તેઓ નિયમીત રીતે અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમમાં સેવા આપતા હતાં

મણિબેન પટેલનો જન્મ 3 એપ્રિલ 1903ના દિવસે તેમના મોસાળ ગાના (કરમસદ) ગામમાં થયો હતો. મણિબેન 6 વર્ષના હતા ત્યારે તેમના માતાનું અવસાન થયું હતું. વલ્ભભાઇને વિલાયત જઇ બેરિસ્ટર થવુ હતુ આથી તેમણે પુત્રી મણીબેન અને પુત્ર ડાહ્યાભાઇને પોતાના મોટાભાઇ વિઠ્ઠલભાઈ પટેલને ત્યાં મૂક્યા અને  તેમને તેઓનોઉછેર કર્યો..મુંબઈની ક્વીન મેરી હાઈસ્કુલમાં અભ્યાસ કર્યો હતો.ત્યાર બાદ 1920માં તેઓ અમદાવાદ સ્થાયી થઈને ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં અભ્યાસ પૂર્ણ કરી ગ્રેજ્યુએટ થયા.અભ્યાસ બાદ મણિબેન પટેલ પિતાના કાર્યોમાં મદદ કરવામાં જોડાયા અને 1920 થી પોતના પિતાના પત્રોને સંગ્રહ કરવાનું શરુ કર્યુ જે જીવન પર્યંત કર્યુ.

મણિબેન પટેલ કદાચ પ્રથમ એવા મહિલા હતા જેમણે સેક્રેટરી બની પિતાની સેવા કરી.મણિબેને પોતાનું જીવન સરદાર પટેલની સેવામાં અર્પણ કર્યું હતું.એમણે સરદાર જીવ્યા ત્યાં સુધી તેમના સેક્રેટરી બનીને મણિબેને સેવા કરી.તેમની તમામ જરૂરિયાતોને મણિબેન ખુબ સારી રીતે જાણતા હતા.એટલું નહીં પણ સરદાર પટેલને હૃદય રોગનો હુમલો આવ્યો ત્યારે સારવાર  આપને મણિબેને તેમનો જીવ બચાવ્યો હતા.

બોરસદ સત્યાગ્રહ

1923માં અંગ્રેજોએ શિક્ષાત્મક કરવેરો વસુલવાનો શરૂ કર્યું.અને જે લોકો કર ન ભરી શકે તેની મિલકતો કબજે કરવાની શરૂઆત કરી હતી.જેની સામે સરદાર પટેલ અને ગાંધીજીએ ના-કરની ચળવળ શરૂ કરી હતી.જેમાં જોડાઈને મણિબેન પટેલ ઘરે-ઘરે જઈને મહિલાઓને આ ચળવળમાં જોડી હતી.સ્ત્રીઓને ઘરથી બહાર નીકળી આગળ આવી બોરસદ સત્યાગ્રહમાં મણિબેને જોડી હતી.

બારડોલી સત્યાગ્રહ

1928માં અંગ્રેજોએ બારડોલીના ખેડૂતો પર આકરો કરવેરો નાખી અત્યારચાર ગુજારવામાં આવ્યો હતો.જેના વિરોધમાં સરદાર પટેલે બારડોલી સત્યાગ્રહ કર્યું હતું.પરંતુ તેમાં મહિલાઓ ન જોડાતા  મણિબેન પટેલ આગળ આવ્યા.અને મિઠુબેન પેટીટ અને ભક્તિબા દેસાઈ સાથે મળી મહિલાઓને સત્યાગ્રહમા જોડાવવાની પ્રેરણા આપી.મણિબહેનની મહેનતથી જ બારડોલી સત્યાગ્રહમાં પુરુષો કરતા પણ વધુ સંખ્યામાં મહિલાઓ જોડાઈ.

રાજકોટ સત્યાગ્રહ

વર્ષ 1938માં રાજકોટના રજવાડાના દિવાન દ્વારા  થતા અત્યાચારના વિરોધમાં રાજકોટ સત્યાગ્રહ કરવામાં આવ્યો.પરંતુ નાદુરસ્ત તબિયત હોવા છતાં કસ્તુરબા ગાંધી જોડાવવા આતુર હતા.જેથી મણિબેન પટેલ કસ્તુરબા ગાંધી સાથે ગયા.પરિણામે સરકારે તેમને છૂટાપાડવાનો આદશ કર્યો હતો.પરંતુ તેના વિરોધમાં અનશન પર ઉતરી કસ્તુરબાને તેમની સાથે જ રાખવા માટે સરકારને ફરજ પાડી હતી.

સરદાર પટેલની જેમ દેશસેવા માટે મણિબેને પણ કારાવાસ ભોગવવો પડ્યો હતો.ભારત છોડો ચળવળમાં જોડાઈ વર્ષે 1942થી 1945 સુધી યરવાડા જેલમાં મણિબેને કારાગૃહ ભોગવ્યો.ત્યારે બાદ વર્ષ 1950માં પિતાના અવસાન સુધી તેમની સાર સંભાળ રાખી હતી.બાદમાં મુંબઈ આવી સરદાર પટેલ મેમોરિયલ ટ્રસ્ટ સહિતની અન્ય સામાજિક સંસ્થાઓમાં સેવા આપી હતી.મણિબેન પટેલે પિતાના જીવન અને ભારતીય સ્વતંત્રતાની ચળવળને આવરી લેતું એક પુસ્તક પણ લખ્યું હતું.

 

એક સમયે મણિબેન પટેલ ગુજરાત પ્રાંત કોંગ્રેસ કમિટીના ઉપ-પ્રમુખ હતા.બાદમાં જવાહરલાલ નેહરુની આગેવાનીમાં કોંગ્રેસના ઉમેદવાર તરીકે ચૂંટણી લડી 1952-1957 સુધી દક્ષિણ કૈરા લોકસભાના સાંસદ રહ્યા.તો બીજી વખત 1957થી 1962 સુધી આણંદથી સાસંદ રહ્યા.સાથે 1953થી 1956 સુધી ગુજરાત રાજ્ય કોંગ્રેસના સચિવ રહ્યા હતા.વર્ષ 1964 અને વર્ષ 1970માં રાજ્યસભાના સાંસદ બની પ્રતિનિધિત્વ કર્યું.

મણિબેન પટેલ અનેક શિક્ષણ સંસ્થાઓ સાથે જોડાયેલા હતા.જેમાં સમાજની સાથે મહિલાઓને પણ શિક્ષિત કરવા માટે ખુબ મોટા કામ કર્યા હતા.ગુજરાત વિદ્યાપીઠ, વલ્લભ વિદ્યાનગર, બારડોલી સ્વરાજ આશ્રમ અને નવજીવન ટ્રસ્ટ સાથે જોડાઈને મણિબેન પટેલ શિક્ષણક્ષેત્ર માટે સરાહનિય કામગીરી કરી બતાવી હતી.જેથી 1990માં તેમના અવસાન બાદ 2011માં સરદાર વલ્લભાઈ પટેલ ટ્રસ્ટ અને નવજીવન પ્રકાશને મળીને મણિબેનની ગુજરાતી ડાયરીને પ્રકાશીત કરી હતી.

સરદાર પટેલના અવસાન બાદ મણિબેન જવાહરલાલ નહેરુને મળવા આવ્યા હતા.ત્યારે મણિબેને નહેરુને એક ચોપડી અને  એક થેલી આપી હતી.એ થેલીમાં 35 લાખ રૂપિયા હતા અને ચોપડીમાં તે રકમનો હિસાબ હતો.અને તે ચોપડી અને રકમ સરદાર પટેલ પાસેની કોંગ્રેસની મૂડી હતી.સરદાર પટેલના અવસાન બાદ એક પણ પાઈ રાખ્યા વગર તમામ સંપત્તિ નેહરુને અર્પણ કરી હતી.સાથે આખી જીંદગી અકિંચન વ્રત પાળી, સદા ટ્રેનના ત્રીજા વ્રતવર્ગના ડબામાં મુસાફરી કરનાર મણિબેને તમામ રકમ નેહરૂને સોંપી પોતે સુતરમાંથી કાંતેલા કપડા પહેરી વતનમાં સ્થાઈ થયા.

આખુ જીવન અકિંચન વ્રત પાળનાર, સદા ટ્રેનના ત્રીજા વર્ગના ડબ્બામા મુસાફરી કરનાર, પોતે કાંતેલ સુતરના કપડા પહેનાર અને આજીવન પિતાની સેવા અને કાર્યોને આગળ ધપાવનાર મહિલા સ્વાતંત્ર્ય સેનાની મણીબેનનું અવશાન 26 માર્ચ 1990ના રોજ થયુ હતું.

સાભાર: દિવ્ય ભાસ્કર

મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા

 મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા

(વડોદરા સ્ટેટના મહારાજા)

જન્મતારીખ: 11 માર્ચ 1863

જન્મસ્થળ: કવલાણા, માલેગાવ જિલ્લો, નાસિક, મહારાષ્ટ્ર

પિતાનું નામ: કાશીરાવ ભીખાજીરાવ દાદાસાહેબ ગાયકવાડ

માતાનું નામ:  ઉમાબાઈ

અવશાન: 6 ફેબ્રુઆરી 1939

સયાજીરાવનો જન્મ 11 માર્ચ 1863ના રોજ નાસિક જિલ્લાના માલેગાંવ તાલુકાના કવલાણા ગામમાં સૂર્યવંશી મરાઠા પરિવારમાં થયો હતો. કાશીરાવ ભીખાજીરાવ દાદાસાહેબ ગાયકવાડ (૧૮૩૨-૧૮૭૭) અને ઉમાબાઈના બીજા પુત્ર સયાજીરાવનું જન્મ સમયનું નામ ગોપાલરાવ ગાયકવાડ હતું.

મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ વિશેની PDF ફાઇલ મેળવવા અહી ક્લિક કરો.

૧૮૭૦માં વડોદરાના લોકપ્રિય મહારાજા સર ખંડેરાવ ગાયકવાડ (૧૮૨૮-૧૮૭૦)ના મૃત્યુ બાદ એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવતી હતી કે તેમના ભાઈ મલ્હારરાવ ગાયકવાડ (૧૮૩૧-૧૮૮૨) તેમના અનુગામી બનશે. જોકે, મલ્હારરાવની છબી પહેલેથી જ નકારાત્મક હતી. તેમને અગાઉ ખંડેરાવ ગાયકવાડની હત્યાના કાવતરા બદલ જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. ખંડેરાવના વિધવા મહારાણી જમનાબાઈ (૧૮૫૩-૧૮૯૮) ખંડેરાવના મૃત્યુ સમયે ગર્ભવતી હતા પરંતુ ગર્ભમાં રહેલા બાળકનું લિગ સાબિત ન થાય ત્યાં સુધી ઉત્તરાધિકાર પ્રક્રિયામાં વિલંબ થયો. બાળક દીકરી સાબિત થયું અને ૫ જુલાઈ, ૧૮૭૧ના રોજ મલ્હારરાવ સત્તામાં આવ્યા.

મલ્હારરાવે ઉદાર હાથે પૈસા ખર્ચ્યા. નક્કર સોનાની તોપ, મોતીની જાજમ જેવા અન્ય શાહી ખર્ચાઓથી વડોદરાની તિજોરી લગભગ ખાલી કરી નાખી. મલ્હારરાવની કૂરતા અને ઘોર જુલમના અહેવાલો ટૂંક સમયમાં બ્રિટિશ આર્મી ઓફિસર રોબર્ટ ફેયર સુધી પહોંચ્યા. મલ્હારરાવે રોબર્ટ ફેયરને રાસાયણિક ઝેર (આર્સેનિક) આપવાનો પ્રયાસ કરીને પોતાના કાર્યોને ઢાંકવાનો પ્રયાસ કર્યો.

બ્રિટીશ ભારતના તત્કાલીન રાજ્ય સચિવ લોર્ડ સેલિસબરીએ ૧૦ એપ્રિલ ૧૮૭૫ના રોજ મલ્હારરાવ ગાયકવાડને પદભ્રષ્ટ કરી મદ્રાસ ખાતે દેશનિકાલ કરવાનો આદેશ કર્યો, જ્યાં તેઓ ૧૮૮૨માં ગુમનામીમાં મૃત્યુ પામ્યા હતા

વડોદરાની ગાદી ખાલી પડી હતી તેથી મહારાણી જમનાબાઈને તેમના વંશના વડાઓને વડોદરા હાજર થઈ તેમને અને તેમના પુત્રોને તેમની સમક્ષ ઉપસ્થિત થવા કહ્યું, જેથી તે ગાદીનો વારસદાર નક્કી કરી શકે.

કાશીરાવ અને તેમના ત્રણ પુત્રો આનંદરાવ (૧૮૫૭-૧૯૧૭), ગોપાલરાવ (૧૮૬૩-૧૯૩૯) અને સંપતરાવ (૧૮૬૫-૧૯૩૪) કવલાણાથી લગભગ ૬૦૦ કિલોમીટર દૂર વડોદરા આવ્યા. એ વાત જાણીતી છે કે, જ્યારે બધાં યુવકોને પુછવામાં આવ્યું કે તેમનો અહીં આવવાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ શું છે ત્યારે ગોપાલરાવે અચકાયા વગર પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે "હું અહીંયા શાસન કરવા આવ્યો છું.. ગોપાલરાવને અંગ્રેજોએ ઉત્તરાધિકારી તરીકે પસંદ કર્યા હતા અને તે મુજબ ૨૭ મે, ૧૮૭૫ના રોજ મહારાણી જમનાબાઈએ તેમને દત્તક લીધા હતા. તેમને સયાજીરાવ નામનું નવું નામ પણ આપવામાં આવ્યું હતું. તેઓ ૧૬ જૂન, ૧૮૭૫ના રોજ વડોદરા રાજ્યના રાજા બન્યા, કાચી વયના કારણે શરૂઆતમાં રિજન્સી કાઉન્સિલ હેઠળ શાસન કર્યું. પુખ્ત વયના થતાં જ ૨૮ ડિસેમ્બર, ૧૮૮૧ના રોજ સંપૂર્ણ સત્તા હસ્તગત કરી શાસનની શરૂઆત કરી. તેમની કાચી વય દરમિયાન તેમને રાજા સર ટી. માધવ રાવ દ્વારા વહીવટી કૌશલ્યમાં વ્યાપક શિક્ષણ આપવામાં આવ્યું હતું, જેમણે પોતાના યુવા નેતાને દૂરંદેશી અને લોકકલ્યાણ પ્રદાન કરવાની ઇચ્છા સાથે તૈયાર કર્યા હતા. આ સમયગાળામાં માધવરાવે મલ્હારરાવ દ્વારા નિર્મિત અંધાધૂંધી દૂર કરી રાજ્યને સામાન્ય સ્થિતિમાં પુનઃસ્થાપિત કર્યું હતું. માનવ પ્રવૃત્તિના દરેક ક્ષેત્રમાં મહારાજાએ પોતાના જીવન દરમિયાન જે સિદ્ધિ હાંસલ કરી તેનો શ્રેય એફ. એ. એચ. એલિયટને આપવો જોઈએ

મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ પ્રજાવત્સલ અને કર્મનિષ્ઠ રાજવી હતા. તેમણે વડોદરા રાજ્ય અને પ્રજાના કલ્યાણ માટે દીર્ઘદ્રષ્ટિપૂર્વક વિકાસયોજનાઓ હાથ ધરી. રાજ્યભરમાં રસ્તાઓ, ઈમારતો, શાળાઓ અને લાયબ્રેરીઓને પ્રાધાન્ય આપ્યું. 

સયાજીરાવે 1879માં વડોદરા ખાતે 113 એકરનો વિશાળ સયાજીબાગ પ્રજાને અર્પણ કર્યો. સુંદર ફૂલ-છોડથી સુશોભિત વડોદરાના સયાજીબાગ (કમાટીબાગ)ની ગણના ભારતના શ્રેષ્ઠ ઉદ્યાનોમાં થઈ ચૂકી છે, 

અઢાર વર્ષની વયે વડોદરા રાજ્યનો સંપૂર્ણ વહીવટ સંભાળનાર મહારાજા સયાજીરાવે પ્રથમ પત્નિની સ્મૃતિમાં ન્યાય મંદિર બંધાવ્યુ હતું જ્યાં હવે મ્યુઝિયમ બનનાર છે.

ગુજરાતના સૌથી મોટા મહેલ લક્ષ્મી વિલાસ પેલેસનું નિર્માણ કરાવ્યું.

વિદ્યાર્થીઓના અભ્યાસ માટે 1881માં બરોડા કોલેજ ઓફ સાયાન્સની સ્થાપના કરી હતી બાદમા આને આઝાદી પછી 1949માં M.S.University (મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટી)ની નામ રાખવામાં આવ્યું હતું. જેનું સૂત્ર છે- સત્યં શિવં સુન્દરમ

 લોકો નાણાકીય વ્યવહાર સરળતાથી કરી શકે તે માટે તેમણે બેંક ઓફ  બરોડાની સ્થાપના 1908માં કરી

આઝાદી પૂર્વેના 550 રજવાડામાં અસ્પૃશ્ય વર્ગને સન્માનનીય સ્થાન આપનાર વડોદરા સ્ટેટના સયાજીરાવ એકમાત્ર રાજા હતા

ભારતમાં 19મી સદીમાં, મહાત્મા જ્યોતિબા ફૂલે (1828-1890)એ પુણેમાં અસ્પૃશ્ય વર્ગના વિદ્યાર્થીઓ માટે શાળા શરૂ કરી શિક્ષણ આપવાનું શરૂ કર્યા પછી બંગાળી સદ્ગસ્થ બાબુ શશિધર બેનરજીએ 1865માં અસ્પૃશ્ય વર્ગના વિદ્યાર્થીઓ માટે કાર્યો શરૂ કર્યા અને પછી મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડે (1882-1883) દ્વારા અસ્પૃશ્યતા વર્ગના વિદ્યાર્થીઓ માટે શાળા શરૂ કરાઇ. મહારાજાએ 1883માં અત્યંત ગરીબ વિદ્યાર્થીઓ માટે 14 શાળાઓ અને અસ્પૃશ્ય વિદ્યાર્થીઓ માટે 15 શાળાઓ શરૂ કરી હતી.

જીવન ઝરમર

• 1875 – વડોદરા રાજયના રાજકુમાર તરીકે દત્તક લેવાયા
• 1881 – વડોદરા રાજ્યની ગાદી સંભાળી
• 1880 – પ્રથમ લગ્ન તાંજોરના લક્ષ્મીબાઈ સાથે (લગ્ન પછી મહારાણી ચિમનાબાઈ)
• 1882 – બીજા લગ્ન દેવાસના ગજરાબાઈ (લગ્ન પછી મહારાણી ચિમનાબાઈ સાથે)
• 1879 – વડોદરા કોલેજનો પાયો નખાયો, સયાજીબાગ ખુલ્લો મૂકાયો
• 1880-1890 – વડોદરાના લક્ષ્મીવિલાસ પેલેસની રચના
• 1885 – આજવા સરોવર યોજનાનો પ્રારંભ
• 1906 – વડોદરા રાજ્યમાં ફરજિયાત પ્રાથમિક શિક્ષણની શરૂઆત
• વડોદરા રાજ્યમાં ગામે ગામે પુસ્તકાલયોની સ્થાપના
• 1911 – દિલ્હી દરબારમાં બ્રિટીશ રાજાની સામે ઝૂકવાની ના પાડીને સરકારની ખોફગી વહોરી લીધી
• 1912 – ગુજરાતી સાહિત્યપરિષદના વડોદરા અધિવેશનને સંબોધન
• ભારતમાં અંગ્રેજી શાસનના ગાળામાં શ્રેષ્ઠ રાજ્યકર્તાઓમાં અગ્રસ્થાને
• પ્રજાપ્રેમી રાજા, વડોદરા રાજ્યના તથા પ્રજાના કલ્યાણ માટે વિકાસયોજનાઓ ઘડી
• સંસ્કૃતિ-કલા- શિક્ષણને ઉત્તેજન આપી વડોદરાને ‘સંસ્કારનગરી’ તરીકે પ્રતિષ્ઠા અપાવી
• અનેક નામાંકિત વ્યક્તિઓને આશ્રય અને ઉત્તેજન આપ્યુ

સન્માન

• બ્રિટીશ સરકારે ખાસ ઇલ્કાબ ફરજંદે -ખાસ-એ-દૌલત-એ ઇંગ્લીશીયા  આપ્યો હતો
• તેમના માનમાં ભારત સરકારે ટિકીટ બહાર પાડી છે.
• ઘણી જાહેર સંસ્થાઓ અને રસ્તાઓના નામ તેમના નામ પરથી

મહારાજા સયાજીરાવે નામી-અનામી કલાકારોને રાજ્યાશ્રય આપી કલાપ્રવૃત્તિઓને ઉત્તેજન આપ્યું. મહારાજા સયાજીરાવની નિશ્રામાં વિખ્યાત ઈટાલિયન કલાકાર ફેલિચી, બંગાળી શિલ્પી ફણીન્દ્રનાથ બોઝ, પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર રાજા રવિવર્મા, સંગીતજ્ઞ ઉસ્તાદ ફૈયાઝખાં વગેરે સમાવિષ્ટ છે. ફણીન્દ્રનાથ બોઝની કલાની પ્રશંસા તો ગુરુદેવ રવિન્દ્રનાથ ટાગોર પણ કરી ચૂક્યા છે. મહારાજાએ વિશ્વના ચિત્તાકર્ષક શિલ્પ-તૈલચિત્રોની પ્રતિકૃતિઓ કરાવી. ઈટાલીના કલાધામ વેનિસના કલાકાર ફેલિચીએ વડોદરાના રાજમહેલમાં રહીને કાંસા અને સંગેમરમરનાં ખૂબસૂરત શિલ્પ રચ્યાં; મૂર્તિઓ બનાવી; મનોહર તૈલચિત્રો પણ રચ્યાં. તને ખબર છે, અનામિકા, કે રાજા રવિવર્માએ વડોદરામાં રહીને જ આપણા દેશના પ્રથમ પૌરાણિક તૈલચિત્રોના નિર્માણની શરૂઆત કરી હતી? ભારતીય ફિલ્મ ઉદ્યોગના પ્રણેતા દાદાસાહેબ ફાળકેએ વડોદરાના કલાભવન ખાતે વિવિધ કલાઓનો અભ્યાસ કર્યો. મહર્ષિ અરવિંદને પણ મહારાજા સયાજીરાવે જ નિમંત્ર્યા હતા ને! સુપ્રસિદ્ધ ગુજરાતી કવિ મણિશંકર રત્નજી ભટ્ટ વડોદરાના કલાભવનમાં સાહિત્યશાસ્ત્રના અધ્યાપક હતા. આપણા બંધારણના અગ્રગણ્ય ઘડવૈયા પૈકી એક બાબાસાહેબ ભીમરાવ આંબેડકર (બી. આર. આંબેડકર)ની પ્રગતિમાં વડોદરાના સયાજીરાવ ગાયકવાડનો ફાળો મહત્ત્વપૂર્ણ છે.

મહારાજાએ પોતાના શાસનકાળ દરમિયાન ખેતી અને શિક્ષણસંબંધી અનેક સુધારા કર્યા. શાસન અને વ્યવસ્થાને અલગ બનાવ્યા. રાજ્યની ધારાસભાની રચના કરી, પછાત વર્ગોને પ્રતિનિધિત્વ આપ્યું. કીર્તિ મંદિર, ન્યાય મંદિર, ખંડેરાવ માર્કેટ, લક્ષ્મી વિલાસ મહેલ, કલાભવન જેવી અનેક જોવાલાયક ઇમારતોનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું. એમણે પ્રાથમિક શિક્ષણ ફરજિયાત અને મફત બનાવ્યું.

તેમનું અવસાન ઇ.સ. ૧૯૩૯માં અવસાન થયું હતું.

મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ને ખાસ સન્માનો થી પુરસ્કૃત કરવામાં આવ્યા હતા તેઓ ને બ્રિટીશ સરકાર દ્વારા ખાસ ઇલ્કાબ ફરજંદે -ખાસ-એ-દૌલત-એ ઇંગ્લીશીયા આપવામાં આવ્યો. 

તેમના માનમાં ભારત સરકારે ટપાલ ટિકીટ બહાર પાડી છે. આ ઉપરાંત ઘણી જાહેર સંસ્થાઓ અને રસ્તાઓના નામ તેમના નામ પરથી પાડવામાં આવ્યા.

વડોદરા ને અત્યાધુનિક બનાવનારા આવા રાજા ને શત-શત નમન.,.,