શહીદ દિવસ

 23 માર્ચ

આઝાદીના જોશીલા વીરોને શત શત નમન

એ વતન, એ વતન હમકો તેરી કસમ, 

તેરી રાહો મે જાન તક લૂટા જાયેંગે,

ફૂલ ક્યા ચીજ હે, તેરે કદમો મે હમ 

ભેટ અપને સરો કી ચઢા જાયેંગે.

આ પંક્તિને ખરા અર્થમા સાર્થક કરનાર ભગતસિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરુ, જેમને વતન માટે પોતે ફાંસીના માંચડે લટકી ગયા અને પોતાનું કર્તવ્ય નિભાવી ગયા, આવા અનેક શહિદોની શહિદીને યાદ કરવાનો દિવસ એટલે આજનો દિવસ.

ભગતસિંહ, સુખદેવ થાપર અને શિવરામ રાજગુરુને  23 માર્ચ 1931ના   રોજ સાંજે 7:33 કલાકે  અંગ્રેજ સરકાર દ્વારા નિર્દયતાપૂર્વક ફાંસી અપાઈ. ભગતસિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરુએ દેશ માટે થઈને શહીદી વહોરી લીધી હતી. એ સોમવારનો દિવસ હતો. એવું કહેવાય છે કે એ સાંજે સેન્ટ્રલ જેલમાં પંદર મિનિટ સુધી ઇન્કલાબ ઝિંદાબાદના નારા ગુંજી રહયા હતા, ત્યારથી આપણા દેશમાં આ દિવસને શહીદ દીન તરીકે ઉજવવાય છે.

દેશની સ્વાતંત્ર્ય ચળવળના ત્રણ દિવાના - ભગતસિંહ, રાજગુરુ અને સુખદેવને 90 વર્ષ પહેલા આજની જ તારીખે બ્રિટિશ શાસકોએ ફાંસી આપી હતી, આ સમયે ભગતસિંહ 23 વર્ષના, સુખદેવ 23 વર્ષના અને રાજગુરુ 22 વર્ષના હતા.

આ ત્રણેય ક્રાંતિકારીઓ ફાંસી પર ચઢતા પહેલા  લેનિનનું નહીં પરંતુ રામ પ્રસાદ બિસ્મલનું જીવનચરિત્ર વાંચી રહ્યા હતા.જ્યારે જેલનો અધિકારી તેઓને ફાંસી આપવા  માટેની સૂચના આપવા આવ્યો ત્યારે ક્રાંતિકારીઓએ તેમને કહ્યું કે,અમે એકબીજાને ભેટી લેવા માંગીએ છીએ.

 

1931ની 23 માર્ચે ભગતસિંહ, રાજગુરુ અને સુખદેવને લાહોર સેન્ટ્રલ જેલમાં ફાંસી આપવામાં આવી હતી. બાદમાં પંજાબના ફિરોઝપુર જિલ્લાના હુસૈનીવાલા ખાતે સતલજ નદીના કાંઠા પર તેમના અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા. એ જ જગ્યાએ સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું છે.

17 ડિસેમ્બર 1928ના રોજ લાહોરમાં સાંડર્સની હત્યા અને 8 એપ્રિલ 1929ના રોજ દિલ્હીની કેન્દ્રીય એસમ્બલીમાં ભગત સિંહ અને બટુકેશ્વર દત્તે ફેંકવાની ઘટના પહેલા ભારતની જનતાને ભગત સિંહ વિશે વધુ જાણકારી નહોતી. પરંતુ આ ઘટનાઓ બાદ હિન્દુસ્તાન જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં ભગત સિંહનું નામ ગૂંજવા લાગ્યું. 23 માર્ચે ભગત સિંહને ફાંસી આપવામાં આવી હતી

24 માર્ચ 1931ના રોજ ત્રણેયને એક સાથે ફાંસી આપવાની સજા સંભળાવવામાં આવી. તેમની ફાંસીની વાત સાંભળીને લોકો એટલા ભડકી ચુક્યા હતા કે તેમણે મોટી ભીડ એકત્ર કરીને એ જેલને ઘેરી લીધી હતી.

અંગ્રેજ એટલા ભયભીત હતા કે ક્યાક વિદ્રોહ ન થઈ જાય એ વાતને ધ્યાનમાં રાખતા તેમણે એક દિવસ પહેલા મતલબ 23 માર્ચના રોજ 1931ની રાત્રે જ ભગત સિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરૂને ફાંસી આપી દીધી અને ચોરી છુપીથી તેમના શબોને જંગલમાં લઈ જઈને સળગાવી દીધુ. જ્યારે લોકોને આ વાતની જાણ થએ તો તેઓ ગુસ્સામાં એ બાજુ ભાગી આવ્યા.

પોતાનો જીવ બચાવવ અને પુરાવા મટાડવા માટે અંગ્રેજોએ એ વીરોની અડધી સળગેલી લાશોને ખૂબ જ નિર્દયતાથી નદીમાં ફેંકાવી દીધી. નાની વયમાં આઝાદીના દીવાના ત્રણેય યુવા પોતાના દેશ માટે કુર્બાન થઈ ગયા.

1907ની 28 સપ્ટેમ્બરે જન્મેલા ભગતસિંહ કિશોરવયથી જ ક્રાંતિકારી વિચારો ધરાવતા હતા અને બ્રિટિશરોના દમન સામે તેમણે જે સાહસ બતાવ્યું હતું તેને કારણે ભગતસિંહ હંમેશ માટે યુવાનોના આદર્શ બની ગયા.

1919ની 13મી એપ્રિલે અમૃતસરના જલિયાંવાલા બાગમાં એકત્ર થયેલા સ્વતંત્રતા સેનાનીઓ પર જનરલ ડાયરે અંધાધૂંધ ગોળીબાર કર્યો એ ઘટનાની ભગતસિંહ ઉપર ઘેરી અસર થઈ અને ત્યારપછી તેમણે અભ્યાસ પણ છોડી દીધો અને સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં જોડાઈ ગયા.

પંજાબી ઉપરાંત હિન્દી, અંગ્રેજી, ઉર્દુ તેમજ બાંગ્લા ભાષાઓ પણ ભગતસિંહ જાણતા હતા. અંગ્રેજોના સકંજામાંથી દેશને સ્વતંત્ર કરાવવા માટે 'હિન્દુસ્તાન સોશિયાલિસ્ટ રિપબ્લિક એસોસિએશન' આયોજન અને અમલની વચ્ચે સમય મળે ત્યારે વાચન-લેખન પણ પુષ્કળ કરતા.

1929ની 8મી એપ્રિલે અંગ્રેજોની સેન્ટ્રલ એસેમ્બલીમાં બોંબ ફેંક્યા પછી ભાગી જવાને બદલે પકડાઈ ગયા ત્યારથી 1931ની 23 માર્ચ સુધી તેઓ જેલમાં જ હતા અને એ દરમિયાન વિવિધ અખબાર-સામયિકમાં લેખ લખવા ઉપરાંત સાથીદારો અને પરિવાર સાથે પત્ર વ્યવહાર દ્વારા સંપર્કમાં રહેતા. આ પત્રો અને લેખો હજુ પણ યુવાનો માટે પ્રેરણાદાયી છે.

શહીદ-એ-આઝમ ભગત સિંહ, સુખદેવ અને રાજગુરૂ આ ત્રણેયની શહાદતને સમગ્ર સંસાર સન્માનની નજરથી જુએ છે અને ભારતીય સ્વતંત્રતા સંગ્રામના ઈતિહાસમાં આ એક મહત્વપુર્ણ ઘટના માનવામાં આવે છે

લાલા લજપતરાયજીના મોતનો બદલો લેવા માટે 17 ડિસેમ્બર 1928ના રોજ ભગત સિંહ અને રાજગુરૂએ અંગ્રેજ ઓફિસર સાંડર્સ પર ગોળીઓ વરસાવી અને ત્યાથી ભાગી નીકળ્યા. જો કે તેઓ રક્તપાતના પક્ષમાં નહોતા પણ અંગ્રેજોના અત્યાચારો અને મજૂર વિરોધી નીતિયોએ તેમની અંદર આક્રોશ ભડકાવ્યો હતો. અંગ્રેજોને એ બતાવવા માટે કે હવે તેમના અત્યાચારોથી તંગ આવીને આખુ હિન્દુસ્તાન જાગી ઉઠ્યુ છે. ભગત સિંહે કેન્દ્રીય અસેમ્બલીમાં બોમ્બ ફેંકવાની યોજના બનાવી. તેઓ એ પણ ઈચ્છતા હતા કે કોઈપણ રીતે રકતપાત થાય નહી.

આ કામ માટે તેમના દળની સર્વસંમતિથી ભગત સિંહ અને બટુકેશ્વર દત્તને આ કામ માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા. કાર્યક્રમ મુજબ 8 એપ્રિલ 1929 ના રોજ અસેમ્બલીમાં એવા સ્થાન પર બોમ્બ ફેંકવામાં આવ્યો જ્યા કોઈ હાજર નહોતુ. ભગત સિંહ ઈચ્છતા તો તેઓ ત્યાથી ભાગી શકતા હતા પણ તેમણે ત્યા જ પોતાની ધરપકડ આપી. ઈંકલાબ જીંદાબાદ ના નારા લગાવતા તેમણે અનેક પરબડિયા હવામાં ઉછાળ્યા જેથી લોકો સુધી તેમનો સંદેશ પહોંચી શકે

દેશના ઘણા લોકોએ આઝાદી માટે પ્રાણ આપી દીધા છે.જેઓને આજે આપણે યાદ કરવાનું કઈ રીતે ભુલી શકીએ….દેશના આ શહીદ વીરોને આજના દિવસે સત્ સત્ નમન…

આઝાદ ભારત નાં 'જતન' કાજે

હસતાં હસતાં

ફાંસી ચડ્યા 'વતન' કાજે"

મરને કે બાદ ભી જીસકે નામ મે જાન હે

એસે જાંબાઝ શહિદ હમારે ભારત કી શાન હે.

ભગતસિંહ વિશે વધુ માહિતી મેળવવા અહિ ક્લિક કરો.

સુખદેવ વિશે વધુ માહિતી મેળવવા અહિ ક્લિક કરો

રાજગુરુ વિશે વધુ માહિતી મેળવવા અહિ ક્લિક કરો

વિશ્વ જળ દિન

 22 માર્ચ

પાણી આપણા માટે એક એવો વારસો છે જેને આવનારી પેઢી માટે સંભાળીને રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે. પાણી વગર જીવન શક્ય નથી કહેવાય છે માણસ ભોજન વગર લાંબા સમય સુધી જીવી શકે છે પરંતુ પાણી વગર બેથી ત્રણ દિવસ જીવવું મુશ્કેલ છે. આપણા શરીરમાં પણ અધિકાંશ ભાગ પાણી છે. જે જીવન માટે પાણી કેટલુ મહત્વનું છે તેની સાબિતી આપે છે

દુનિયામાં પાણી ઘણુ છે પરંતુ આમ છતાં સંસાર જળ સંકટનો સામનો કરી રહ્યો છે. બહુ ઓછા લોકો એ સમજી શકે છે કે દુનિયામાં આટલા બધા પાણીમાં ગણતરીનું પાણી જ માણસોના ઉપયોગ અને પીવા યોગ્ય છે. આ પ્રકારના પાણીની માત્રા ઓછી હોવાની સાથે સાથે તે દરેક જગ્યાએ ઉપલબ્ધ પણ હોતું નથી

 આજની વધતી જનસંખ્‍યા, ઔદ્યોગિકરણ, અને શહેરીકરણ ને લીધે પીવાના શુદ્વ તથા સુરક્ષિત પાણીની ઉલ્‍બધતામાં ભારે ઘટાડો થઇ રહયો છે. આ સમસ્‍યાનો આભાસ ૬૦ વર્ષ પહેલાંજ પ્રખ્‍યાત વૈજ્ઞાનિક આલ્‍બર્ટ આઇન્‍સ્‍ટાઇનને થઇ ગયો હતો. આથી જ તેઓએ ભવિષ્‍યવાણી કરી હતી કે ત્રીજા વિશ્વ યુદ્વની તો ખબર નથી પરંતુ, ચોથું વિશ્વ યુદ્વ ચોક્કસપણે પાણી માટે જ લડાશે.

ફિલોસોફર થેલ્સે કેટલાય વર્ષો પૂર્વે કહ્યુ હતુ કે પાણી જ તમામ ભૌતિક વસ્તુઓનું કારણ અને સમસ્ત પ્રાણી જીવનનો આધાર છે પરંતુ હવે લોકો આ વાતને મહત્ત્વ નથી આપી રહ્યા. આ કારણથી દર વર્ષે વિશ્વ જળ દિવસ મનાવવામાં આવે છે. 

સમગ્ર વિશ્વમાં વિશ્વ જળ દિન દર વર્ષે ૨૨ માર્ચના દિવસે મનાવવામાં આવે છે. આ દિવસ ઉજવવા પાછળનો હેતુ લોકોને પાણી બચાવવા માટે પ્રેરણા આપવાનો, જળનું મહત્વ સમજાવવાનો તેમ જ જળને વેડફાતું અટકાવવાનો છે. વર્તમાન સમયમાં જળસમસ્યા દિનપ્રતિદિન વિકટ સ્વરૂપ ધારણ કરી રહી છે, ત્યારે જળવ્યવસ્થાપન પણ યોગ્ય રીતે થાય તે મહત્વનું છે. જળ સમસ્યાઓમાં અછત અથવા દુકાળ, પૂરને કારણે લીલો દુકાળ, પાણીની વહેંચણીમાં થતા વિવાદ, પાણીમાં અશુધ્ધિના કારણે થતા રોગો, વિનાશક ત્સુનામી, જમીનનું ધોવાણ જેવા પ્રશ્નો ઉકેલ માંગી રહ્યા છે.

પૃથ્વી પર  આશરે 3  ભાગમાં પાણી છે, પરંતુ તેમાંથી 97 ટકા પાણીનો જથ્થો મહાસાગરમાં છે અને તે ખારુ છે. 2 ટકા પાણી ગ્લેશિયર અને બર્ફ તરીકે છે,  માત્ર 1 ટકા પાણીનો માનવ વપરાશ માટે ઉપલબ્ધતા છે.

ભારત દેશ અને એમાં પણ ગુજરાત રાજ્યના કચ્છ, કાઠિયાવાડ, ઉત્તર ગુજરાતના કેટલાક પ્રદેશોમાં જળસમસ્યા (અછત) વર્ષો જૂની છે. આ ઉપરાંત નદી તેમ જ દરિયાકિનારાની જમીનનું ધોવાણ તેમ જ ખારાશનું પ્રમાણ વધી જવું જેવી સમસ્યાનો પણ ગુજરાત રાજ્ય સામનો કરી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત નદી તેમ જ દરિયાના પાણીમાં છોડવામાં આવતા કારખાનાના ગંદા પાણી તેમ જ ગટરના ગંદા પાણીને લીધે પ્રદુષિત થતા પાણીની સમસ્યા પણ ભારત દેશમાં ઘણી મોટી છે.

રીયો ડિ જનેરોમા. 1992ના વર્ષમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘની સામાન્ય સભાએ,૨૨ માર્ચના દિવસનેં વિશ્વ જળ દિન ઘોષિત કરેલ છે, ૧૯૯૩માં સર્વપ્રથમ ૨૨મી માર્ચે સમગ્ર વિશ્વમાં જળ દિવસ પ્રસંગે જળ સંરક્ષણ અને તેની દેખરેખ માટે જાગરૂકતા માટે જાહેર કર્યો હતો.

પાણી પણ લોહી જેવું કુદરતી પ્રવાહી છે. જેને પ્રયોગશાળામાં બનાવી શકાતું નથી. પૃથ્વી પરના સમુદ્રો તથા મહા સાગરોમાં ૧૩૭૦ મિલિયન ઘનફૂટ જળ છે. જે કુલ જળ જથ્થાના આશરે ૯૭.૨૫% જેટલું છે. હિમક્ષેત્રોમાં આશરે ૨.૧% જેટલો જળ જથ્થો છે. જ્યારે ૧% જેટલો જળ જથ્થો વાતાવરણમાં ભેજ અને સપાટી પરના જળ સ્વરૂપે છે. માનવ અને સજીવ સૃષ્ટિ માટે પીવાલાયક પાણી માત્ર ૨% જેટલું જ છે.

પાંચ મિનિટના શાવર સ્નાનમાં સરેરાશ ૯૫ લીટર પાણી બગાડે છે. પાણીનાં બેડાં માથે લઈને પાણી શોધવા નીકળતી મહિલાઓના જીવનનો ૨૫ ટકા હિસ્સો પાણીમાં જાય છે.  

નળમાંથી એક સેકન્ડમાં એક ટીપું પાણી ટપકતું હોય તો એક અઠવાડિયામાં ૫૦૦ લીટર પાણીનો બગાડ થાય છે.

અનાજ પેદા કરવા માથાદીઠ ૩૦૦૦ લીટર પાણી જોઈએ.

 વિશ્વમાં પીવાલાયક પાણીનો જથ્થો ર ટકા કરતાં પણ ઓછો છે.

 વિશ્વમાં પાણીના કુલ વપરાશનો ૭૦ ટકા હિસ્સો ખેતીમાં વપરાય છે. ૨૦ ટકા ઇન્ડસ્ટ્રીઝ અને ૧૦ ટકા ઘરેલું વપરાશ થાય છે

માણસની રોજની પીવાના પાણીની જરૂરીયાત ૩ થી ૪ લીટર છે 

એક દિવસનું ફૂડ તૈયાર કરવામાં ૨૦૦૦ થી ૫૦૦૦ લીટર પાણી વપરાય છે. 

એક સર્વે પ્રમાણે ૭૦% પાણીનો ઉપયોગ સિંચાઈ માટે થાય છે. 

  હોસ્પિટલમાં જોવા મળતા ૧૦ દર્દીઓમાંના આઠની બિમારીનું કારણ ખરાબ પાણી છે

માનવ શરીરમા સરેરાશ 70% પાણી હોય છે જેમા પણ જુદા જુદા અંગોમાં ટકાવારી અલગ હોય છે જે નીચે આપેલ ચિત્ર પરથી જાણી શકાશે.

પર્યાવરણની જાળવણી, વિકાસ, સામાજિક અને આર્થિક વિકાસ, ગરીબી ધટાડા જેવી સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે પાણી ખૂબ ઉપયોગી માધ્યમ છે. વિશ્વમાં સતત વધી રહેલી વસતી માટે ખાઘ ઉત્પાદન, ઉર્જા, ઔઘોગિક અને સ્થાનિક ઉપયોગ માટે પાણીની ઉપયોગિતા સતત વધી રહી છે. પાણીના સ્ત્રોત વહેંચાયેલા છે. તેના સંચાલન ને ધ્યાનમાં રાખી વપરાશકર્તાઓ વચ્ચે સહકારની ભાવના ખૂબ જરૂરી છે.

વોટર એન્ડ સેનીટેશન મેનેજમેન્ટ ઓર્ગેનાઈઝેશન (વાસ્મો) દ્વારા લોકોને પીવાનું પાણી ઘર ઘાર સુધી મળી રહે તે માટે સ્વજલધારા કાર્યક્રમ હેઠળ ગામે ગામ પાણી સમિતિ બનાવી હતી. લોકોભાગીદારીથી માત્ર ૧૦ ટકા લોકભાગીદારી અને ૯૦ ટકા સરકારના મળી પાણી ટાંકી અને બોરીંગ કરવામાં આવે છે. પાણીની વ્યવસ્થા થયા બાદ સમગ્ર સંચાલન પાણી સમિતિને સોંપવામાં આવે છે. અહીં સુધી કે પાણી સમિતિ મેન્ટેન્સથી માંડી પાણીના બગાડ અંગે પણ નિર્ણય લે છે. આ સમિતિના ૬૦ ટકા સભ્યો મહિલાઓને બનાવવામાં આવ્યા છે. જેથી પાણીનું મહત્વ અને તેની અગત્યતા સરળતાથી સમજાઇ શકાય છે.

પાણી કેવી રીતે બચાવી શકાય.?

૧) રોજ કપડા ધોવાને બદલે બે દિવસે ભેગા કરીને ધોવાનું વિચારો જેથી વેસ્ટ પાણીને અન્ય કામો જેવા કે સંડાસ, બાઠરુમ સાફ કરવામાં પાણી ઉપયોગ લઈ શકાય.

 (૨) નાહવાની  ડોલમાં ટબની સાઈઝ નાની રાખીએ જેથી પાણીનો મહત્તમ ઉપયોગ કરી શકીએ.

 (૩) ઘરે પધારેલ મહેમાનોને નાના ગ્લાસમાં પાણી આપી શકાય, અથવા  પૂછીને આપવું અથવા જગથી આપવું જેથી સાફ પાણી ફેંકી ન દેવું પડે.,

 (૪) બ્રશ કે દાઢી  કરતી વખતે ગેંડીનો નળ ચાલુ ન રાખવો, પાણી ભરેલ ટમ્બલર રાખવું.

 (૫) પીવાના પાણીના માટલા પાસે, પાણિયારા પાસે ડોલ મૂકી વધારાનું પાણી ગટરમાં જવા દેવાના બદલે ડોલમાં નાખો જે પાણી પોતું કરવામાં, બગીચામાં, વૃક્ષોને પાવા માટે ઉપયોગ કરી શકાય

 (૬) ઉનાળામાં બે- ત્રણ વખત સ્નાન કરવાને બદલે સ્પંજ કરો.,

 (૭) કાર, સ્કૂટર ધોવાને બદલે ભીના પોતાંથી સાફ કરો, નળીથી ડાયરેક્ટ ગાડી સાફ કરો નહીં., 

(૮)સંડાસમાં ઘણા લોકો પાણીની નળી મુકી દેતા હોય છે, સેફટી ટેન્ક સાફ કરવાના હેતુથી તે નુકશાનકર્તા છે., 

(૯) ટપકતા નળોને તાત્કાલીક રીપેર કરાવવા એક નળમાંથી એક દિવસના અંતે અઢાર લીટર પાણીનો વ્યય થાય છે. મોટાભાગના ફલેટમાં આ સમાધાન થતા નથી.,

 (૧૦) ખેતી  વાડીમાં ખુલ્લા ધોરીયાથી પિયત કરવાને બદલે ડ્રીપ ઈરીગેશન કે અનડર ગ્રાઉન્ડ પાઈપ પાથરીને ખેતીમાં પાણીનો ઉપયોગ કરવો., 

(૧૧) વરસાદના પાણીને સામુહિક બધા જ સાથે મળીને બોર, કુવા કે ભૂગર્ભ ટાંકાઓ પાણીથી ભરીએ, વહી જતા પાણીને જમીનમાં ઉતારીએ.,

 (૧૨) પીવાના પાણીને ઉકાળીને જંતુ રહિત કરવું પછી જ પીવા માટે ઉપયોગમાં લેવું., 

(૧૩) ગટરના પાણીને ખુલ્લા ન છોડતા ભૂગર્ભ પાઈપ લાઈને અથવા સોસ ખાડા કે હજમ બનાવી નકામાં પાણીને જમીનમાં ઉતારીએ., 

(૧૪) આર.ઓ.મશીનના વેસ્ટ પાણીનો અન્ય કામોમાં ઉપયોગ કરવો., 

(૧૫) શાવરને બદલે બાલ્ટી ભરીને નહાવાથી ૮૦ ટકા પાણી બચે છે. દેશના ૨૦ ટકા લોકો આમ કરશે તો દરરોજ ૬૨૫ કરોડ લિટર પાણી બચશે., 

(૧૬) જમવામાં ઓછા વાસણોનો ઉપયોગ કરો, યુઝ એન્ડ થ્રો ડીસો વાપરો, જરૂરીયાત હોય ત્યાં., 

(૧૭) પાણીને 'રીયુઝ' કરી ફરી ઉપયોગમાં આવે તેવા પ્રયત્નો કરવા., 

(૧૮) મકાન ધોવા માટે પાણીની નળીને બદલે પોતું વાપરી પાણીને બચાવીએ., 

(૧૯) દરેક ઘરે પાણીના મીટર હોવા જોઈએ જેથી જરૂરીયાત પુરતો જ ઉપયોગ કરે અને કરકસર કરવાની ઈચ્છા થાય.,

 (૨૦) મોટી મોટી ફેકટરીને ઉભી કરતા પહેલા ચેક ડેમો બનાવે, પાણીનો સંગ્રહ હશે તો ઉપયોગ કરી શકાશે. 

(૨૧) નદીના શુદ્ધ પાણીને બચાવીએ, ઘર વપરાશના પાણીનો નિકાલ સાઈડમાં ગટરો બનાવી પસાર કરીએ, જેથી સાદુ પાણી ખરાબ ન થાય., (૨૨) સાડી ઉદ્યોગના કારખાનાઓ કે કેમિકલ વાળા કારખાનાઓ વેસ્ટ પાણી બહાર કાઢે છે તેની સામે કડક કાર્યવાહી થવી જોઈએ. લોકોએ સંગઠીત થઈ વિરોધ કરતા શીખવું પડશે. 

(23) પીવા માટે જરુર પુરતુ જ પાણી ગ્લાસમાં લઇએ.

(24) ટપકતા નળ કે ચાલુ નળ દેખાય તો તરત બંધ કરી દેવા અથવા બદલાવી દેવા.

 દર વર્ષે જુદા જુદા વિષયો સાથે વિશ્વ જળ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે

2022ની થીમ  "ગ્રાઉન્ડ વોટર-મેક ધ ઈનવિઝિબલ વિઝિબલ (Groundwater, Making the Invisible Visible)" છે

2021ની થીમ  "વેલ્યૂઈંગ વોટર("Valuing Water")" છે

2020ની થીમ  "Water and Climate Change" છે

2019ની થીમ  "Leaving No One Behind" છે

2018ની થીમ  "Nature for Water" છે

2017ની થીમ  "Why Waste Water?" છે

2016ની થીમ  "Better Water, Better Jobs" છે

2015ની થીમ  "Water and Sustainable Development" છે

Quats on World Water Day

વિશ્વ વન દિવસ ( World Forest Day)

21 માર્ચ

 ઇ.સ1971નાં રોજ 23મી યુરેપિયન કોન્ફેડરેશનલ ઓફ એગ્રીકલ્ચર’ની સામાન્ય સભામાં વન દિવસની ઉજવણી કરવાનું નક્કી કરાયુ હતું. જેનું યુનાઇટેડ નેશન્સ ફુટ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશન’ સમર્થન આપ્યુ હતું. ત્યારેથી 21મી માર્ચે રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં વન દિવસ તરીકે ઉજવણી કરાય છે

જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય વનો દ્વારા મળતા અગણિત લાભો,પેદાશો અને ઉપકારોને યાદ કરી તેનું ઋણ ચૂકવવાનો છે.

માણસને જીવવા માટે ઓક્સીજન ખુબ જ જરૂરી છે ત્યારે ઓક્સીજન પુરૂ પાડતા વૃક્ષોનુ પ્રમાણ ભારતમાં ખુબ જ ઝડપી ઘટી રહ્યુ છે. પૃથ્વીનુ સંતુલન જાણવવા માટે પુથ્વી પર કુલ વિસ્તારના 33 ટકા જંગલો હોવા જરૂરી છે ત્યારે ભારતમાં આ પ્રમાણ માત્ર 23.48 ટકા જ છે. અને તેમાથી પણ પ્રતિવર્ષ 300 હેક્ટર જંગલો કપાઈ કપાઈ રહ્યા છે. 

પૃથ્વી પર પ્રતિવર્ષ 0.6 ટકા થી 1.5 ટકાના દરે જંગલો ઘટી રહ્યા છે. જો ગુજરાતની વાત કરવામાં આવે તો કુલ જમીનનાં માત્ર 11.04 ટકા વિસ્તારમાં જ જંગલો આવેલા છે.

વૃક્ષો આપણાં સારાં અને સાચાં મિત્રો છે.તે આપણને કેટલું બધું આપે છે.આપણો ખોરાક તેમાંથી મળે છે ,તો વરસાદ લાવવામાં પણ તેઓ મદદરૂપ થાય છે ,તો આપણો પ્રાણવાયું ઓક્સીજન પણ પુરો પાડે છે ,અને વિવિધ ઉદ્યોગોમાં પણ તે વપરાય છે ,અને આખા જીવન દરમિયાન સાથ આપતાં જીવન બાદ પણ લાકડું આપે છે જે બળતણની સાથે અંત્યેષ્ટિ માટે પણ વપરાય છે.

એક કવિએ લખ્યું છે કે "તરૂનો બહુ ઉપકાર, જગત પર તરૂનો બહુ ઉપકાર' આવા પરોપકારી તરૂઓ-વૃક્ષો માણસને જીવન ટકાવવા પ્રાણવાયુ,શરીર ટકાવવા અને તંદુરસ્ત રાખવા વિવિધ પ્રકારના ફળો, શાકભાજીઓ, મેવાઓ, શરીરને નિરોગી રાખવા આડઅસર વગરના ઔષધો, કંદમૂળ, સમાજ વ્યવસ્થા સાચવવા રોટી, કપડાં, મકાન અને પાણી અને નશ્વર દેહને પંચમહાભૂતોમાં વિલીન કરવા લાકડાંના રૂપમાં અઢળક અને અપરંપાર આપે છે. એટલે જ વૃક્ષો વનસ્પતિઓના આ અઢળક ઉપકારોનો ઋણ સ્વીકાર કરવા, શહેરમાં કે જંગલમાં, તમામ સ્થળે ઉગેલા વૃક્ષો, વેલા, વનસ્પતિઓના સંરક્ષક બનવાના શપથ લેવા અને "વિશાળે જગ વિસ્તારે નથી એકલો જ માનવી' ની કાવ્ય પંક્તિઓ પ્રમાણે ધરતીના ટુકડાઓ પર વૃક્ષોના અધિકારને યાદ કરવા દર વર્ષે ૨૧મી માર્ચના રોજ વિશ્વ વન દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.

વિશ્વ વન દિવસ.ઈ.સ.૧૯૭૨થી ૨૧મી માર્ચના દિવસ સમગ્ર વિશ્વમાં “વિશ્વ વન દિવસ” તરીકે ઉજવાય છે. વૃક્ષો માત્ર ફળફૂલ કે વનસ્પતિ આપીને જ અટકી જતાં નથી, શંકરની જટામાં ગંગા સમાય તેમ વરસાદનું પાણી પોતાની ધટામાં ઝીલી લઇને ટીપે ટીપે અને મૂળીયે-મૂળીયે જમીનમાં ઉતારે છે અને માનવીઓ દ્વારા રોજ ઉલેચાતા જળભંડારને ભરે છે, રેતીના ઢુવાને આગળ વધતાં અટકાવીને રણનો રસ્તો રોકે છે અને ધરતીને વેરાન બનતી અટકાવે છે, સમુદ્રની ખારાશને ભૂગર્ભ જળમાં ભળતી અટકાવે છે, પ્રદુષણનો મુકાબલો કરે છે અને પર્યાવરણને શુદ્ધ રાખે છે, ઢોળાવવાળા વિસ્તારોમાં તેના મૂળીયાં માટીને પકડી રાખે છે અને ધોવાણ અટકાવે છે, પશુ, પ્રાણી અને પક્ષી સૃષ્ટિ તેમજ જીવસૃષ્ટિનો આધાર બને છે આપણા જીવનની શરૂઆતથી અંત સુધી સાથ આપતા આટલા સારાં મિત્રોને જ આજે આપણે વિસારે પાડી દીધા છે.આપણા સુખની લાહ્યમાં વનોનો વિનાશ સર્જી રહ્યાં છીએ.કહે છે તંદુરસ્ત પર્યાવરણ માટે ૩૩ ટકા ધરતી પર જંગલો હોવા જોઈએ તેની જગ્યાએ ભારતમાં માત્ર ૧૩ટકા ધરતી પર જ તેમનું અસ્તિત્વ બચ્યું છે.જો આજે નહી જાગીએ તો કદાચ આવતીકાલનું બાળક તેને માત્ર ચિત્રોમાં જ જોઈ શકશે.તો આજના દિવસે આપણે સૌ એક પ્રણ લઈએ કે વધારે નહી તો કમ સે કમ એક વૃક્ષ તો વાવીશું અને જો કોઈને વૃક્ષો કાપતાં કે નુકસાન કરતાં જોઈએ તો તેમને અટકાવી તેમને પણ વૃક્ષોનું મહત્વ સમજાવીશું

વન સંરક્ષણ માટે લાકડાની જગ્યાએ સૌર ઉર્જા, પવન ઉર્જા કે બાયોગેસ ઉર્જાનો ઉપયોગ કરવો.

 વૈજ્ઞાનિકોના મતે ઓછામાં ઓછી ૩૩% જમીન વનવિસ્તાર ધરાવતી હોવી જોઇએ,જેની સામે આજે ફક્ત ૧૨% જમીન વનવિસ્તાર ધરાવે છે.આથી આપણે ફક્ત વનોને બચાવવાનાંજ નથી પરંતુ વનવિસ્તાર પણ વધારવાની જરૂર છે

સરકારે ગુજરાતમાં વિવિધ વનો ઉભા કર્યા છે. ગાંધીનગરમાં પુનિતવન, અંબાજીમાં માંગલ્યરવન, જૈન તીર્થ તારંગાજીનું તીર્થંકરવન, પાવાગઢનું વિરાસત વન, પાલીતાણાનું પાવકવન, સોમનાથનું હરિહરવન, ચોટીલાનું ભકિતવન અને શ્યામળાજીનું શ્યામલ વન, પંચમહાલમાં માનગઢનું ગોવિંદ ગુરૂ સ્મૃતિવન જેવા વનો ઉભા કરી ગુજરાતી પ્રજામાં માત્ર પર્યાવરણનું જનત જ નહિ સામાજિક અને રાષ્ટ્રીય ભકિતને પણ ચિરંજીવ બનાવવાની પ્રશંસનીય કામગીરી કરી છે.

 બંધારણની કલમ 51 (ક) મૂજબ પ્રાકૃતિક વારસાનું જતન કરવુ એ નાગરિકની મુખ્ય ફરજ છે.

આજના દિવસનું મહત્વ સમજીએ અને બીજને સમજાવીએ, વૃક્ષો અને વનોનું રક્ષણ કરીએ અને કરાવીએ.

વૃક્ષો આવનારી પેઢી માટેના ફેફસા છે.

જંગલો છે તો આપણે છે નહિતર આપણૂ અસ્તિત્વ નથી.

રુડોલ્ફ ડીઝલ

                   ડીઝલ એન્જિનના શોધક

રૂડોલ્ફ ડીઝલ નો જન્મ તા. ૧૮/૩/૧૮૫૮ના રોજ ફ્રાન્સના પેરિસમાં થયો હતો.

તેમના પિતા મોચી કામ કરતા હતા અને માતા સરકારી કચેરીમાં ભાષાંતરકાર તરીકે નોકરી કરતા હતા. રૂડોલ્ફ ભણવામાં ખૂબ જ હોંશિયાર હતા.

માત્ર ૧૨ વર્ષની નાની વયે પેરીસની વિખ્યાત શાળામાં પ્રવેશ મેળવ્યો હતો. પરંતુ ફેંકો પર્શિયન યુધ્ધમાં તેમણે શત્રુ માની ભગાડી દીધાં હતા. પણ તેમના એક નજીકના ભાઈ ભત્રીજાએ પોતાના વતનમાં પરત લાવવા માટે મદદ કરી હતી. ત્યારપછી રોયલ ફ્રન્ટી ટ્રેડ સ્કૂલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો હતો.

1870 માં જર્મની અને ફ્રાંસ વચ્ચે યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું ત્યારે ફ્રાન્સે પોતાના દેશમાં વસતા બધા જર્મન લોકો ને દેશ નિકાલ કરાવ્યો એટલે રુડોલ્ફના કુટુંબને પણ બ્રિટન મોકલી દેવામાં આવ્યું.ત્યાં નાની નોકરી પર રુડોલ્ફ નું ભણતર આગળ વધારી શકાય તેમ નહોતું એટલે તેના પિત્રાઈ ભાઈએ રુડોલ્ફ ને જર્મની પરત બોલાવી લીધો.અહી તેને મ્યુનિક ની ટેકનીકલ સ્કુલ માં પ્રવેશ મળ્યો જ્યાં તેના ગુરુ હતા કાર્લ વોન લિન્ડ કે જેણે રેફ્રીજરેશન ની ટેકનોલોજી શોધી હતી

તે સમયે વરાળ યંત્રનો જમાનો હતો અને તેની રચના સુધારવાનો કોઈ સવાલ ન હતો કેમ કે તેમાં દહન પિસ્ટન વાળા સીલીન્ડર ની બહાર થતું હતું અને ત્યાં જ સારી એવી ઉર્જા વપરાય જતી હતી.એન્જીન ની વધુ કાર્યક્ષમતા માટે આંતરિક દહન જરૂરી હતું.આ જાત નું પ્રથમ દહન યંત્ર નિકોલસ ઓટો નામના જર્મન સંશોધકે બનાવ્યું હતું જે પેટ્રોલ એન્જીન ના નામે પ્રખ્યાત થવાનું હતું.બળતણનું દહન તેમાં આંતરિક રીતે થતું હોવા છતાં પણ તેની કાર્યક્ષમતા 20% થી વધુ ન હતી.આ બધી જ સમસ્યાનું કારણ રુડોલ્ફે શોધી કાઢ્યું અને એક નવા પ્રકારનું એન્જીન બનાવ્યું.

નિકોલસ ઓટોનું એન્જીન ચાર સ્ટ્રોક માં વિભાજીત હતું જેમાં બળતણ અને હવા નું મિશ્રણ સીલીન્ડર માં ગયા પછી સ્પાર્ક પ્લગ વડે બળતણ સળગતું હતું તો રુડોલ્ફે પોતાના એન્જીન માં સ્પાર્ક પ્લાગને સાવ બાકાત જ કરી દીધો.તેણે પોતાના એન્જીન ને ચાર ભાગમાં જ વિભાજીત રાખ્યું અને  સુધારો કર્યો 

ગ્રેજ્યુએશન પછી 1880 માં પેરિસમાં રેફ્રિજરેટર એન્જિનિયર તરીકે તેમને નોકરી મળી હતી.

સ્નાતકની પદવી મેળવ્યા પછી બે વર્ષ મશિનીષ્ટ વિન્ટરથુર સ્વિઝરલેન્ડમાં નોકરી કરી ત્યારપછી તેઓ પેરીસ પાછા ફર્યા. તેમણે રેફ્રીજરેશન એન્જીનિયરીંગ તરીકે નોકરી કરી હતી. તેમણે દાયકા સુધી સૌરઊર્જા પર ચાલતા એર એન્જીન સહિતના હિત અન્જીનો પર કામ કર્યું.

સબમરીન, જહાજ, રેલ્વે એન્જીનો, પેસેન્જર કાર, મોટા ટ્રક તેમ જ ઉર્જા ઉત્પાદક પ્રકલ્પોમાં એ વપરાશમાં લેવાય છે. તેમણે ઈ.સ.૧૮૮૩માં  લગ્ન કર્યા. અને તેમણે ત્રણ સંતાનો હતા

૧૦મી ઓગસ્ટ ૧૯૭૩ના રોજ રૂડોલ્ફ ડીઝલની નવું મોડલ તેમણે બનાવ્યું. ૧૦ ફૂટના આયર્ન સિલીન્ડર અને ફ્લાય વ્હીલના બેઝ્વાલા મોડલને સૌપ્રથમ સફળતા મળી હતી

આ ડીઝલ એન્જીન બનાવવામાં એડોલફૂસ બુશે તેમને આર્થિક મદદ કરી હતી.

ડીઝલ એન્જિન

રુડોલ્ફ ડીઝલએ સૌર-સંચાલિત એર એન્જિન સહિત ઘણાં હૅટ એન્જિનનું નિર્માણ કર્યું હતું. 1893 માં, તેમણે એક સિલિન્ડર, આંતરિક કમ્બશન એન્જિનમાં જ્વલન સાથે એન્જિનનું વર્ણન કરતા એક પેપર પ્રકાશિત કર્યો. ઓગસ્ટબર્ગમાં, 10 ઓગસ્ટ, 1893 ના રોજ જર્મનીમાં, રુડોલ્ફ ડીઝલનો મુખ્ય મૉડલ, તેના પાયા પર ફ્લાયવીહલ ધરાવતો એક 10 ફુટના લોખંડ સિલિન્ડર, પહેલી વખત પોતાની શક્તિ પર દોડ્યો હતો. તે જ વર્ષે તેમણે વિશ્વ માટે આંતરિક કમ્બશન એન્જિનનું વર્ણન કરતી એક કાગળ પ્રકાશિત કરી.

1894 માં, તેમણે ડીઝલ એન્જિન નામની નવી શોધ માટે પેટન્ટ માટે અરજી કરી હતી. ડીઝલ લગભગ તેના એન્જિન દ્વારા હત્યા કરવામાં આવી હતી જ્યારે તે વિસ્ફોટ થયો હતો.

ડીઝલમાં વધુ બે વર્ષ સુધી સુધારો કરવામાં આવે છે અને 1896 માં વરાળ એન્જિનના દસ ટકા કાર્યક્ષમતાના વિરૂદ્ધ, 75 ટકા સૈદ્ધાંતિક કાર્યક્ષમતા સાથે અન્ય એક મોડેલનું પ્રદર્શન કર્યું હતું.
1898 માં રુડોલ્ફ ડીઝલને "આંતરિક કમ્બશન એન્જિન" માટે પેટન્ટ # 608,845 આપવામાં આવ્યું હતું. આજે ડીઝલ એન્જિન રુડોલ્ફ ડીઝલના મૂળ ખ્યાલના શુદ્ધ અને સુધારેલા વર્ઝન છે.

તેઓ ઘણીવાર સબમરીન , જહાજો, લોકોમોટિવ્સ, અને મોટા ટ્રક અને ઇલેક્ટ્રિક ઉત્પાદન પ્લાન્ટ્સમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

રૂડોલ્ફ ઈ.સ.૧૮૮૫માં પેરીસ ખાતે સૌપ્રથમ શોપ લેબોરેટરીની સ્થાપના કરી હતી. આખો દિવસ એન્જીન બનાવવાની  કામગીરી કરતા હતા. અથાગ પરિશ્રમના અંતે ઈ.સ.૧૮૯૭માં ડીઝલ એન્જીન બનાવવાની સફળતા પ્રાપ્ત થઇ.

ઈ.સ.૧૮૯૬નાં અંતિમ દિવસ તેમણે એ વખતે પ્રવર્તમાન વરાળ એન્જીન કરતા ખૂબ જ વધુ કાર્યક્ષમતા ધરાવતા બીજા મોડેલનો પ્રયોગ કરી જોયો. તેની તાંત્રિક ક્ષમતા ૭૫.૬ ટકા હતી.

વરાળ યંત્રની તો ૧૦ ટકા કે ઓછી હતી. જો કે તેનું વેપારી દ્રષ્ટીએ ઉત્પાદન વધુ  એક વર્ષ વાલાન્બમાં મૂકાયું. પણ ૧૮૯૮માં વિશ્વસ્તરે તેના ફ્રેન્ચાઈઝની ફી મેળવીને ડીઝલ લખપતિ બની ગયા.

તેમના શોધનો નાના ઉદ્યોગો દ્વારા ઉપયોગ થઈ શકે છે, પરંતુ ઉદ્યોગપતિઓ દ્વારા તે આતુરતાથી સ્વીકારી લેવામાં આવ્યા હતા. તેમના એન્જિનનો પાવર પાઈપલાઈન, ઇલેક્ટ્રિક અને વોટર પ્લાન્ટ્સ, ઓટોમોબાઇલ્સ અને ટ્રકો અને દરિયાઈ યાન માટે ઉપયોગ થતો હતો, અને ખાણો, ઓઇલ ફિલ્ડ્સ, ફેક્ટરીઓ અને ટ્રાન્સસોસીક શિપિંગમાં ટૂંક સમયમાં ઉપયોગ થતો હતો. ડીઝલ 20 મી સદીના અંત સુધીમાં મિલિયોનેર બન્યું હતું.

1 9 13 માં, રુડોલ્ફ ડીઝલ એક દરિયાઈ સ્ટીમર પર લંડન સુધી પહોંચ્યા હતા.

તેમનું અવસાન ૨૯ સપ્ટેમ્બર ૧૯૧૩ના રોજ થયું હતું.

વિશ્વ ચકલી દિવસ ( World Sparrow Day)

 20 માર્ચ

 દર વર્ષે 20મી માર્ચે પક્ષી વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે વિશ્વ ચકલી દિવસ ઉજવવામાં આવે છે

 આ પહેલની શરૂઆત નેચર ફોરએવર સોસાયટી ઓફ ઇન્ડિયાએ કરી હતી જેની સ્થાપના ભારતયીય સંરક્ષણવાદી મોહમ્મદ દિલાવરે કરી હતી. 

 વર્ષ 2010માં વિશ્વમાં જૂદા જૂદા ભાગોમાં પહેલો વિશ્વ ચકલી દિવસ ઉજવવામાં આવ્યો હતો

ચકલીનો કદ અને દેખાવ :

ચકલી એક નાનકડું ૧૪ થી ૧૬ સે.મી. લંબાઈ ધરાવતું હલકા ભૂખરા કે સફેદ રંગનુ પક્ષી છે. તેની ચાંચ મજબુત અને પીળા રંગની હોય છે. 

નર ચકલીની ઓળખ એના ગળાની આસપાસ આવેલા કાળા ડાઘ પરથી કરી શકાય છે. નર ચકલીનાં માથાનો ઉપરી ભાગ, નીચેનો ભાગ અને તેના ગાલ ભૂખરા રંગના હોય છે. ગળું, ચાંચ અને આંખો પર કાળો રંગ હોય છે અને પગ ભૂખરા રંગના હોય છે. 

 નર ખૂબ જ કજીયાખોર અને ઝગડું હોય છે. નર અરીસામાં પોતાની પ્રતિબીંબને હરીફ નર સમજીને ચાચ મારતો જોવા મળે છે.

માદા ચકલીનાં માથા અને ગળા પર ભૂખરો રંગ નથી હોતો. લોકો નરને ચકલો અને માદાને ચકલીના નામથી ઓળખે છે.

જીવન ચક્ર :

ચકલીનાં ઈંડા લંબ ગોળાકાર, લીલાશ પડતા સફેદ રંગના અને તેના પર ભૂખરા રંગની છાંટ હોય છે. સામાન્ય રીતે ચકલી ૪ થી ૫ ઈંડા મુકે છે. 

ઈંડા મુકવાની પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે વાતાવરણ, માદાની ઉંમર તથા તેની પ્રજનન ક્ષમતા પ્રમાણે અલગ અલગ જોવા મળતી હોય છે. તેના ઈંડા સેવનનો સમયગાળો ૧૧ થી ૧૪ દિવસનો હોય છે. ઈંડામાંથી નિકળતા બચ્ચાં સામાન્ય રીતે ૧૪ થી ૧૬ દિવસ સુધી માળામાં રહે છે. ચકલીનાં બચ્ચા સામાન્ય રીતે ચાર દિવસ બાદ પોતાની આંખો ખોલે છે.

અવાજ :

ચકલીનો અવાજ સાંભળવા ક્લિક કરો.

ચકલી આખું વર્ષ ચીં…ચીં…જેવા અવાજનું વારંવાર પુનરાવર્તન કરતી હોય છે. જે ઓગષ્ટમાં ઓછું અને ઠંડી અને વરસાદના દિવસોમાં વારંવાર બંને જાતિઓ ચીં…ચીં…કરે છે. માદા નર સાથી વગર વધુ અવાજ કરે છે. મોટાભાગનાં અવાજો માળાના સ્થળ સાથે સંકળાયેલા હોય છે.

નેચર ફોરએવર સોસાયટી

વર્લ્ડ સ્પેરો ડેની ઉજવણી એ નેચર ફોરએવર સોસાયટીની  રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનોની આંતરરાષ્ટ્રીય પહેલ છે. 

નેચર ફોરએવર સોસાયટીની શરૂઆત ભારતીય સંરક્ષણવાદી મોહમ્મદ દિલાવરે કરી હતી, જેમણે નાસિકમાં ઘરની સ્પેરોને મદદ કરવાનું કામ શરૂ કર્યું હતું, અને તેમના પ્રયત્નો માટે Time megezine દ્વારા વર્ષ 2008 માટે તેમને "પર્યાવરણના હીરો(Heroes of the Environment)" તરીકે નામ આપવામાં આવ્યું હતું. 

નેચર ફોરએવર સોસાયટી દ્વારા દર વર્ષે ચકલીઓને બચાવવા અને તેના રક્ષણ માટેની કામગીરી કરી હોય તેમને સ્પેરો એવોર્ડ આપવામાં આવે છે.

ઘર ચકલી ડોમેસ્ટિકસ કેટેગરીમાં આવતું એક પક્ષી છે.

વિશ્વમાં કુલ 169 પ્રકારની ચકલીઓ છે જેમા ભારતમા 62 પ્રકારની ચકલીઓ જોવા મળે છે અને ગુજરાતમાં 40 પ્રકારની ચકલીઓની જાત જોવા મળે છે.

તેનુ વજન 25થી 30 ગ્રામ હોય છે. . ચકલી 15 દિવસમાં ઉડતા શીખી જાય છે

 ચકલીના શરીર પર નાની નાની પાંખ અને પીળા રંગની ચાંચ તેમ જ પગોનો રંગ પીળો હોય છે.

ચકલીઓ સામાન્ય રીતે કલાક દીઠ 38 કિમીની ઝડપે ઉડે છે. પરંતુ મુશ્કેલીના સમયે તેઓ કલાક દીઠ 50 કિમી ઝડપે ઉડી શકે છે.

ફેબ્રુઆરીથી જુનની વચ્ચે તે પ્રજનન કરે છે.

ચકલી યુરોપ અને એશિયા ખંડમાં સામાન્ય રીતે દરેક જગ્યા પર જોવા મળે છે

હાઉસ સ્પૈરોને ગુજરાતમાં ચકલી અને હિંદીમાં ગૌરૈયા કહેવામાં આવે છે.

પાછલાં કેટલાક વર્ષોમાં શહેરોમાં ચકલીઓની ઓછી થતી સંખ્યા પર ચિંતા થઇ રહી છે.

 આધુનિક સ્થાપત્યની બહુમાળી ઇમારતોમાં ચકલીઓને રહેવા માટે પુરાણી ઢબનાં ઘરોની જેમ જગ્યા નથી મળી શકતી.

સુપરમાર્કેટ સંસ્કૃતિના કારણે કરિયાણાવાળાની દુકાનો ઘટી રહી છે. આ કારણે ચકલીઓને દાણા નથી મળતા. 

 મોબાઇલ ટાવરોમાંથી નિકળતા તંરગોં પણ ચકલીઓના સામાન્ય જીવન માટે હાનિકારક માનવામાં આવે છે. આ તંરગો ચકલીની દિશા શોધવાની પ્રણાલીને પ્રભાવિત કરી રહી છે અને એના પ્રજનન પર પણ વિપરીત અસર પડી રહી છે, જેના પરિણામ સ્વરૂપ ચકલીઓ ઝડપથી વિલુપ્ત થઇ રહી છે

ચકલીને ખોરાક તરીકે ઘાસનાં બીજ ખુબ જ પસંદ પડે છે. જે શહેરની અપેક્ષામાં ગ્રામીણ ક્ષેત્રોમાં આસાનીથી મળી જાય છે.

વધારે તાપમાન પણ ચકલી સહન નથી કરી શકતી. 

પ્રદૂષણ અને વિકિરણના કારણે શહેરોનું તાપમાન વધી રહ્યું છે. 

ખોરાક અને માળાની તલાશમાં ચકલીઓ શહેરથી દૂરના વિસ્તારોમાં જતી રહે છે.તેના કારણે માનવ વસ્તી સાથે હળીભળી ગયેલી ચકલી આપણને હવે રહેણાંક વિસ્તારોમાં ખાસ જોવા મળતી નથી

રોયલ સોસાયટી ઓફ પ્રોટેક્શન ઓફ બર્ડ્સે ભારતના જુદા જુદા ભાગોમાં સર્વે કરીને ચકલીને રેડ લિસ્ટમાં નાંખી છે.

જંતુનાશક દવાઓનો વધતો ઉપયોગ, મકાનો અને બગીચાઓનાં બાંધકામમાં ફેરફાર વગેરે ચકલીની સંખ્યા ઘટવાના મુખ્ય કારણો છે.

 ઉપરાંત મોબાઇલ અને ટી.વી ટાવરના  રેડિએશન પણ ચકલીના મોતનું કારણ છે.

ચકlલીઓને બચાવવાં આટલું જરુર કરીએ.:-

સંરક્ષણ માટેના ઉપાયો :

• ઘરમાં નકામાં પડેલ પૂઠાના ખોખાંનો ઉપયોગ કરી ચકલી ઘર બનાવી શકાય.
• માટીના માળાં લાંબો સમય ચાલે એવા હોઈ ચકલીને ઘર બનાવવા માટે વધુ અનુકુળ રહે છે.
• માળામાં ૪ સે.મી ના વ્યાસ વાળું પ્રવેશધ્વાર બનાવીએ તો એમાં ચકલીઓ જ પ્રવેશ કરી શકે, બીજા પક્ષીઓ જે તેનાથી મોટા હોય તેને નુકસાન કરી શકતા નથી.
• બિલાડી કે કૂતરા પહોંચી ના શકે એવી ઉંચી જગ્યાએ ગેલેરીમાં કે બારી બારણા નીચે દીવાલને અડીને ખૂણામાં માળો રાખવા જોઈએ.
• માળાં પર સીધો સુર્ય પ્રકાશ કે વરસાદ પડે નહિ એની કાળજી લેવી
• જ્યાં પંખા લગાવેલ હોય ત્યાં માળા ન લગાવવા જેથી જીવ હિંસાથી બચી શકાય.
• ધાન્ય ખોરાકમાં બાજરી, કાંગ, ચોખાની કણકી વગેરે નાના ધાન્ય નિયમિત પણે આપવા તેમજ તેને પાણી મળી રહે એ માટે વ્યવસથા કરવી
• માળામાં તણખલાં મુકાવાનું શરુ કરે એટલે એનાથી દુર રહેવું.વારંવાર દખલ કરવાથી એને ભય લાગતો હોય છે.
• પક્ષીઓને ઉપયોગી હોય એવા ફૂલ-છોડ રોપીએ.
• બાળકોમાં નાનપણથી જ પ્રકૃતિ પ્રત્યે લગાવ કેળવીએ
•  ‘નેસ્ટ હાઉસ’ બનાવીએ અને ઘરે લગાવીએ અને ચકલાંને ફરીથી ઘર નજીક વસાવીએ.
•  ચકલાં માટે ઘરની અગાસી, બાલ્કની કે ફળીયામાં પાણીનું કૂંડું અને થોડો ખોરાક જેમકે બાજરી, ચોખાની કણકી, રોટલીના ટૂકડા, ભાત વગેરે અચૂક મુકીએ.
•  દેશી અને ફળાઉ વૃક્ષો વાવીએ.
•  ખેતર-બગીચામાં કુદરતી વાડ કરીએ. દેખાવમાં સુંદર પરંતુ વાસ્તવમાં બિનઉપયોગી છોડની બદલે પક્ષીઓને ઉપયોગી હોય તેવા ફૂલ-છોડ રોપીએ.
•  બાલકોમાં નાનપણથી કુદરત પ્રત્યે લગાવ રોપીએ.

બાળપોથીમાં ગુંજતુ બાળગીત ''ચકીબેન ચકીબેન મારી સાથે રમવા આવશો  કે નઈ, આવશો  કે નઈ ?''ને સાચા અર્થમાં ચરિતાર્થ કરવા વિશ્વ ચકલી દિન નિમિત્તે આપાણાં ઘર આંગણાના મિત્રનું જતન કરવું તેમજ સંવર્ધન કરવુ જોઈએ

કવિ શ્રી ઉમાશંકર જોષી દ્વારા લિખિત આ પંક્તિ, યાદ આવે છે. કે
“વિશાળે જગ વિસ્તારે નથી એક જ માનવી, પશું છે, પંખી છે, પુષ્પો છે, વનો ની છે વનસ્પતિ”

theme

2017 - 2022:   I LOVE Sparrows

 વર્લ્ડ સ્પેરો દિવસની થીમ 2017 થી 2022 સુધી એક જ છે.

 ચકલી સંરક્ષણ ઝુંબેશના સમર્થનના ભાગ રૂપે ચકલીને ૨૦૧૨ માં દિલ્લીનું અને ૨૦૧૩ માં બિહારનું "રાજ્ય પક્ષી" તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું.

ચકલી વિશેના ગીતો અને કવિતાઓ

ચકીબેન ચકીબેન

ચકીબેન ચકીબેન મારી સાથે રમવા
આવશો કે નહિ? આવશો કે નહિ?

બેસવાને પાટલો, સૂવાને ખાટલો, ઓઢવાને પીંછા
આપીશ  તને   હું   આપીશ  તને

ચકીબેન ચકીબેન મારી સાથે રમવા
આવશો કે નહિ? આવશો કે નહિ?

પહેરવાને સાડી મોરપીંછાવાળી, ઘમ્મરિયો ઘાઘરો
આપીશ  તને   હું   આપીશ  તને

ચકીબેન ચકીબેન મારી સાથે રમવા
આવશો કે નહિ? આવશો કે નહિ?

ચક ચક કરજો, ચીં ચીં કરજો, ખાવાને દાણા
આપીશ  તને   હું   આપીશ  તને

ચકીબેન ચકીબેન મારી સાથે રમવા
આવશો કે નહિ? આવશો કે નહિ?

બા  નહિ  બોલશે,  બાપુ  નહિ  વઢશે
નાનો બાબો તો ઊંઘી ગયો ઊંઘી ગયો
નાનો બાબો તો  ઊંઘી ગયો ઊંઘી ગયો

આ ગીત સાંભળવા અહી ક્લિક કરો.

તારો વૈભવ રંગમોલ સોનું ને ચાકર ધાડું,

મારે ફળીયે ચકલી બેસે તે મારું રજવાડું.

તારે બોલે હાંફળ ફાંફળ ચાકર ઉઠે બેસે,

મારા ઘરમાં કીડી સુદ્ધા દમામપૂર્વક બેસે.

મારે ફળીયે ઝૂલે ઝાડની ઘટાદાર ખુશીયારી,

ખોલું ત્યાં આકાશ લાગલું દેતી ઘરની બારી,

જેવો મારો ઉંબર તેવું આડેઘડ પછવાડું,

મારે ફળીયે ચકલી બેસે તે મારું રજવાડું.

તારે ફળીયે તારો વૈભવ ખોંખારાઓ ખાય,

મારે પંખીના ટહૂકાથી અજવાળા ફેલાય,

સાત રંગના ઓડકાર તું સાવ એકલો ખાતો,

હું તો અકડેલઠટ્ઠ ડાયરા વચ્ચે મગન થાતો.

આવા મારા સાવ ઠોઠ જીવતરને શું શીખવાડું,

મારે ફળીયે ચકલી બેસે તે મારું રજવાડું,

~ રમેશ પારેખ

અમથી અમથી તું ટીચે છે એના ઉપર ચાંચ

આવ તને સમજાવું, ચકલી, આ દર્પણનું સાચ.

રોજ રોજ તું ભૂલી પડતી આ ખોટા સરનામે,

બિંબ જોઈને ઝૂર્યા કરતી તું દર્પણની સામે.

કોઈ નથી એ બીજું મ્હોરું, ખાલી છે આ કાચ.

આવ તને સમજાવું, ચકલી, આ દર્પણનું સાચ.

ડાળ ઉપરથી ચીંચીં કરતી, ઘૂમરાતી તું ઘેલી,

વ્યાકુળ થઈને ખખડાવે છે બંધ કરેલી ડેલી,

કોઈ નથી ખોવાયું તારું, ના કર અમથી જાંચ.

આવ તને સમજાવું, ચકલી, આ દર્પણનું સાચ.

ફરફર ફરફર ફરક્યાં કરતી તારી કોમલ પાંખો,

કોઈ નર્તકી જેમ નાચતી તારી બન્ને આંખો,

કોઈ નથી જોનારું અંદર, તારો સુંદર નાચ.

આવ તને સમજાવું, ચકલી, આ દર્પણનું સાચ.

ઝૂરી ઝૂરી થાકી ગ્યા છે, કૈંક અહીં છેવટમાં,

લોહી નીગળતી ચાંચ રહે છે, અંતે અહીં ફોગટમાં,

પથ્થર છે આ, નહીં આવે કંઈ, એને ઊની આંચ.

આવ તને સમજાવું, ચકલી, આ દર્પણનું સાચ.

– જિતેન્દ્ર જોશી