વિશ્વ યોગ દિવસ : 21 જૂન (International Day of Yoga)

આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ 

21 જૂન

International Day of Yoga

યોગ: કર્મસુ કૌશલમ 

 ભારતમાં યોગાભ્યાસની પરંપરા લગભગ 5000 વર્ષ જૂની છે. યોગ શરીર અને આત્મા વચ્ચે સામંજસ્યનું અદભૂત વિજ્ઞાન છે.

ભારતમાં યોગને સ્વાસ્થ રહેવા માટે લગભગ 5000 વર્ષોથી કરાય છે, યોગ માનસિક, શારીરિક અને આદ્યાત્મિક પદ્ધતિના રુપમા માન્યતા પ્રાપ્ત છે અને તે આપણા દેશના લોકોની જીવનચર્ચાનો ભાગ છે.

આ પ્રાચીન પદ્ધતિ અંગે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે દર વર્ષે 21 જૂનનો દિવસ આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. તેની શરૂઆત ભારત અને વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના પ્રયાસો થકી વર્ષ 2015માં થઈ હતી. ભારતમાં આમ તો યોગ અસંખ્ય લોકોના દૈનિક જીવનનો એક ભાગ છે. તેઓ દરરોજ સવારે ઉઠીને નિયમિત રીતે વિવિધ યોગાસનો દ્વારા પોતાના શરીરને ચુસ્ત રાખતા હોય છે.

2015થી દર વર્ષે 21 જૂનના રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે, કોરોના મહામારીના કારણે સતત બીજા વર્ષે વર્ચ્યુઅલી યોગ દિવસની ઉજવણી થઈ રહી છે.

હજારો વરસો પહેલાંથી  યોગ એ પતંજલિ ઋષિએ દુનિયાને આપેલી ભેટ છે.મૂળથી જ એ ભારતની વિરાસત છે. યોગની શરૂઆત થઇ ભારતમાં, પણ આજે એ વિશ્વના દરેક દેશોમાં પહોંચી ગયો છે. 

21 જૂનના રોજ હોય છે સૌથી લાંબો દિવસ

21 જૂનના રોજ આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ ઉજવવાનું પણ એક વિશેષ કારણ છે. 

ઉત્તર ગોળાર્ધમાં વર્ષનો સૌથી લાંબો દિવસ હોય છે. આ દિવસે સૂર્યોદય વહેલા થાય છે અને સૂર્યાસ્ત પણ સૌથી મોડે થાય છે. આ ઉપરાંત, ભારમતાં 21 જૂન ઉનાળાની સંક્રાંતિનો પણ દિવસ હોય છે.

સંયુક્ત રાષ્ટ્રનો ઠરાવ

ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 27 સપ્ટેમ્બર 2014ના રોજ સંયુક્ત રાષ્ટ્રની બેઠકમાં 21 જૂનને વિશ્વ યોગ દિન તરીકે ઉજવવાની ભલામણ કરી હતી. તેમની આ ભલામણને સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ સ્વીકારી હતી

11 ડિસેમ્બર, 2014ના રોજ સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મહાસભામાં 21 જૂનનો દિવસ 'આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ' તરીકે ઉજવવા માટે 69/131 નંબરનો ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. ભારત દ્વારા આ ઠરાવ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો જેને સંયુક્ત રાષ્ટ્રોના 193 સભ્ય રાષ્ટ્રોમાંથી 177 રાષ્ટ્રોએ સમર્થન આપ્યું હતું. સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મહાસભામાં આ ઠરાવને પેટા સમર્થન આપનારા પણ 175 દેશ હતા, જે અત્યાર સુધીનું સૌથી મોટું સમર્થન હતું. ત્યાર પછી વર્ષ 2015થી સમગ્ર દુનિયામાં આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ ઉજવવાની શરૂઆત થઈ હતી. 

આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ ઉજવવાની શરૂઆત 

21 જૂન, 2015ના રોજ પ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ વિશ્વના અનેક દેશોના વિવિધ શહેરોમાં ઉજવવામાં આવ્યો હતો. ભારતની રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હીમાં મુખ્ય કાર્યક્રમ યોજાયો હતો. દિલ્હીમાં રાજપથ ખાતે એક વિશેષ કાર્યક્રમનું આયોજન કરાયું હતું. જેમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ખુદ હાજર રહ્યા હતા. તેમની સાથે જ જુદા-જુદા 84 દેશના પ્રતિનિધિ સહિત કુલ મળીને 35,985 લોકોએ 32 મિનિટ સુધી વિવિધ યોગાસન કર્યા હતા. એક સાથે આટલી મોટી સંખ્યામાં લોકો દ્વારા યોગ કરવાનો વર્લ્ડ રેકોર્ડ સર્જાયો હતો. 

આયુષ મંત્રાલયે નવી દિલ્હીમાં રાજપથ ખાતે 21 જૂન, 2015ના રોજ પ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ (આઇડીવાય)ની સફળતાપૂર્વક ઉજવણી કરી હતી. તેમાં બે ગિનીઝ વિશ્વ વિક્રમ સ્થાપિત થયા હતા. એક, યોગ માટેના એક મંચ પર 35,985 સહભાગીઓ સામેલ થયા હતા અને બે, તેમાં સૌથી વધુ 84 દેશના નાગરિકોએ ભાગ લીધો હતો. ભારત ઉપરાંત આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી ઉત્સાહ સાથે સંપૂર્ણ વિશ્વમાં કરવામાં આવી હતી, જેમાં લાખો સહભાગીઓ સામેલ થયા હતા અને યોગને સંદેશ ફેલાવ્યો હતો.

અષ્ટાંગ યોગ પદ્ધતિ

અષ્ટાંગ યોગ પદ્ધતિમાં યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન, સમાધિ સમાવેશ થાય છે.

2015માં પ્રથમ યોગ દિવસની ઉજવણી દિલ્હી ખાતે રાજપથ પર થઇ હતી.

2016માં બીજા યોગ દિવસની ઉજવણી ચંદીગઢ ખાતે થઇ હતી.

2017માં ત્રીજા યોગ દિવસની ઉજવણી લખનૌવ ખાતે થઇ હતી.

2018માં ચોથા યોગ દિવસની ઉજવણી દહેરાદૂન ખાતે થઇ હતી.

2019માં પાંચમા યોગ દિવસની ઉજવણી રાંચી ખાતે થઇ હતી.

કોરોના મહામારીને કારણે  21 જૂન, 2020માં છઠ્ઠા આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી વર્ચ્યુઅલ  કરવામાં આવી હતી

કોરોના મહામારીને કારણે  21 જૂન, 2021માં સાતમા આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી વર્ચ્યુઅલ  કરવામાં આવી હતી

અત્યાર સુધીના આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની થીમ 

    2015 : Yoga for Harmony and Peace (સદભાવ અને શાંતિ માટે યોગ)

• 2016 : Connect the Youth (યોગ વડે યુવાઓને જોડો)

• 2017 : Yoga for Health (આરોગ્ય માટે યોગ)

• 2018 : Yoga for Peace (શાંતિ માટે યોગ)

• 2019 : Yoga for Climate Action (પર્યાવરણ માટે યોગ)

• 2020 : Yoga at Home and Yoga with Family

• 2021: 'Yoga for well-being (કુશળતા માટે યોગ)

• 2022: Yoga for Humanity (માનવતા માટે યોગ)

• 2023: Yoga For Vasudhaiva Kutumbakam

2020ના આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ નિમિત્તે ગુજરાત સરકાર દ્વારા યોગ કરવા માટે "યોગ કરીશુ, કોરોનાને હરવીશું (Do Yoga Beat Corona)” અભિયાન શરુ કર્યુ છે.

યોગ સાથે જોડાયેલ શબ્દો

• પૂરક : વાતાવરણમાંથી વાયુ ફેફસામાં ભરવાની ક્રિયા (શ્વાસ)

• રેચક : ફેફસાંમાં ભરેલો વાયુ બહાર કાઢવાની ક્રિયા (ઉચ્છવાસ)

• કુંભક: શ્વાસોચ્છવાસની ગતિને અટકાવી વાયુ રોકવાની ક્રિયા

• આંતરકુંભક: પૂરકને અંતે ફેફસાંમાં વાયુને રોકી રાખવાની ક્રિયા.

• બાહ્યકુંભક : રેચકને અંતે વાયુને બહાર રોકી રાખવાની ક્રિયા.

•  સંસ્કૃતમાં અંગૂઠાને અંગુષ્ઠ  પ્રથમ આાંગળીને ‘તર્જની’, બીજી આંગળીને ‘મધ્યમા’ , ત્રીજી આાંગળીને ‘અનામિકા’ અને ચોથી આાંગળીને ‘કનિષ્ઠકા' કહેવામાં આવે છે.

”કરો યોગ, રહો નિરોગ"

વિવિધ મુદ્રા

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"યોગ કરીશું, કોરોનાને હરાવીશું" (Do Yoga Beat Corona)

મિલ્ખાસિંહ

મિલ્ખાસિંહ (ફ્લાયીંગ શીખ)

દોડવીર 

જન્મ તારીખ: 20 નવેમ્બર 1929

જન્મસ્થળ: ગોવિંદપુરા, ફૈસલાબાદ,પાકિસ્તાન

અવશાન: 18 જુન 2021 (ચંદીગઢ)

ઉપનામ: ફ્લાયીંગ શીખ

મિલ્ખાસિંહ ભૂતપૂર્વ ભારતીય ટ્રેક અને ફિલ્ડ દોડવીર છે. પાકિસ્તાની રેકોર્ડ મુજબ, "ફ્લાઇંગ શીખ" તરીકે જાણીતા, મિલ્ખા સિંઘનો જન્મ 20 નવેમ્બર 1929 ના રોજ પાકિસ્તાનના ફૈસલાબાદના ગોવિંદપુરામાં થયો હતો, જ્યારે અન્ય અહેવાલો મુજબ તેનો જન્મ 8 ઓક્ટોબર 1935 માં થયો હતો. 

મિલ્ખાસિંહે નિર્મલ કૌર સાથે લગ્ન કર્યા છે. તે ભારતીય મહિલા વોલીબોલ ટીમની પૂર્વ કેપ્ટન હતી. જીવ મિલ્ખા સિંઘ તેનો એકમાત્ર પુત્ર છે, જે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાવસાયિક ગોલ્ફર ટોચનું સ્થાન ધરાવે છે.

ત્રણ વખત નાપાસ થયા પછી પણ, મિલ્ખા સિંહે સેનામાં જોડાવાનો પ્રયત્ન ચાલુ રાખ્યો અને આખરે 1952 માં તે સૈન્યની ઇલેક્ટ્રિકલ મિકેનિકલ એન્જિનિયરિંગ શાખામાં જોડાવામાં સફળ રહ્યા. એકવાર સશસ્ત્ર દળના તેમના કોચ, હવલદાર ગુરુદેવસિંહે તેમને દોડવાની પ્રેરણા આપી, ત્યારથી તેણે સખત મહેનતથી તેની પ્રેક્ટિસ શરૂ કરી. 

વર્ષ 1956 માં પટિયાલા ખાતે યોજાયેલી રાષ્ટ્રીય રમતોના સમયથી તે ચર્ચામાં આવ્યા હતા. 

1958 માં કટક ખાતે યોજાયેલી રાષ્ટ્રીય રમતોમાં તેમણે 200 અને 400 મીટરના રેકોર્ડ તોડ્યા હતા.

રાષ્ટ્રમંડળ રમતોમાં વ્યક્તિગત ગોલ્ડ મેડલ જીતનાર મિલ્ખા સિંઘ ભારતનો એકમાત્ર પુરુષ ખેલાડી છે. 

મિલ્ખા સિંહને 1960 ની ઓલિમ્પિક રમતોત્સવમાં 400 મીટરની અંતિમ દોડમાં ચોથા સ્થાન મેળવવા બદલ યાદ કરવામાં આવે છે.

તે ભારત આવીને સેનામાં જોડાયા પછી ક્રોસ કન્ટ્રી દોડમાં સામેલ થયા પછી મિલ્ખા સિંહ 400થી વધુ સૈનિકોમાં છઠ્ઠા નંબરે આવ્યા હતા.

મિલ્ખાસિંહ ટ્રેક એંડ ફિલ્ડ સ્પ્રિન્ટર રહ્યા છે. પોતાની કારકિર્દીમાં તેમણે અનેક રેકોર્ડ સ્થાપ્યા. અને ચંદ્રકો જીત્યા. 

મેલબર્નમાં 1956ના ઓલિમ્પિકમાં ભારતમાં પ્રતિનિધિત્વ કર્યુ હતુ. 

ફલાઇંગ શીખ ઓફ ઈન્ડિયા તરીકે પ્રખ્યાત મિલ્ખા સિંહ 1960 ની રોમ ઓલિમ્પિક રમતોમાં મેડલ જીતવાની ખૂબ નજીક આવી ચૂકી ગયા ફક્ત 0.1 સેકન્ડના તફાવતને કારણે તેઓ ચોથા નમ્બરે આવ્યા. ત્રીજા નંબરે આવનાર મેલ્કોમ સ્પેન્સ એ દોડ 45.5 સેકન્ડ પુરી કરી જ્યારે મિલ્ખા સિંઘે 45.6 સેકન્ડમાં પૂરી કરી.

રોમમાં 1960ના ઓલિમ્પિક અને ટોક્યોમાં 1964માં પણ મિલ્ખાસિંહે શાનદાર પ્રદર્શનની સાથે દાયકો સુધી દેશના સૌથી મહાન ઓલિમ્પિયન તરીકે નામના મેળવી હતી.

મિલ્ખા સિંહ પાકિસ્તાનમાં આયોજિત એક દોડમાં સામેલ થવા ગયા હતા. એમાં તેમણે શાનદાર દેખાવ કર્યો. તેમના પ્રદર્શનને જોઈને પાકિસ્તાનના જનરલ અયુબ ખાને તેમને ‘ધ ફ્લાઇંગ શીખ’ નામ આપ્યું.

 1960ના રોજ રોમમાં આયોજિત સમર ઓલિમ્પિકમાં મિલ્ખા સિંહ પાસેથી અનેક આશાઓ હતી. 400 મીટરની રેસમાં તેઓ 200 મીટર સુધી સૌથી આગળ હતા, પણ એના પછી તેમણે ઝડપ ઓછી કરી દીધી. એમાં તેઓ રેસમાં પાછળ રહ્યા અને ચોથા ક્રમે આવ્યા હતા. 1964માં તેમણે એશિયન રમતોત્સવમાં 400 મીટર અને 4x400 રિલેમાં ગોલ્ડ મેડલ મેળવ્યો હતો.

1958 એશિયન ગેમ્સમાં મિલ્ખા સિંહની સફળતાની સ્વીકૃતિ તરીકે, તેઓને ભારતીય કોન્સ્ટેબલના પદથી જુનિયર કમિશ્ડ અધિકારી તરીકે બઢતી આપવામાં આવી. આખરે તે પંજાબ શિક્ષણ મંત્રાલયના રમત નિયામક બન્યા અને વર્ષ 1998 માં આ પદથી નિવૃત્ત થયા. મિલ્ખા સિંહે દેશને વિજયમાં મળેલા ચંદ્રકને સમર્પિત કર્યા હતા. શરૂઆતમાં આ બધા મેડલ નવી દિલ્હીના જવાહરલાલ નહેરુ સ્ટેડિયમમાં દર્શાવવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ બાદમાં તેમને પટિયાલાના સ્પોર્ટ્સ મ્યુઝિયમમાં ખસેડવામાં આવ્યા હતા. રોમમાં ઓલિમ્પિક રમતોત્સવમાં મિલ્ખા સિંઘે પહેરેલા જૂતા પણ રમત મ્યુઝિયમમાં પ્રદર્શિત થયા છે. મિલ્ખા સિંહે આ એડિદાસ જોડીને જૂતાની દાન 2012 માં રાહુલ બોઝ દ્વારા કરાયેલી ચેરિટી હરાજીમાં કરાવ્યું હતું, જે તેમણે 1960 ના અંતમાં પૂરા કર્યા હતા.

રેકોર્ડ્સ, એવોર્ડ અને સન્માન

1959મા ભારત સરકાર દ્વારા પદ્મશ્રીથી સન્માનિત કરવામાં આવેલ.

મિલ્ખા સિંઘની જીવન કથા પર આધારી ફિલ્મ "ભાગ મિલ્ખા ભાગ" બનાવવમા આવી છે જેમા   ફરહાન અખ્તર અને સોનમ કપૂર અભિનીત રાકેશ ઓમપ્રકાશ મહેરા દ્વારા નિર્દેશિત છે.

જીવનકાળમાં અનેક મેડલો પ્રાપ્ત કરીને દેશનું નામ રોશન કરનાર ધ ફ્લાઈંગ શીખ મિલ્ખા સિંહનું 91 વર્ષની વયે 18 જુન 2021ના રોજ કોરોનાથી નિધન થયું છે.  તે 20 મે ના રોજ કોરોનાથી સંક્રમિત થયા હતા. મિલ્ખાસિંહની ચંદીગઢના PGIMERમાં સારવાર ચાલી રહી હતી. પાંચ દિવસ અગાઉ તેમના પત્ની નિર્મલ કૌરનું પોસ્ટ કોવિડ કોમ્પ્લિકેશંસના કારણે નિધન થયુ હતુ, 

ફાધર્સ ડે (Father's Day)

 ફાધર્સ ડે (Father's Day)

આ દુનિયામાં માતાનું સ્થાન સૌથી ઉંચુ છે પણ એનો અર્થ એવો જરા પણ નથી કે બાળકને ઉછેરવામાં પિતાની કોઈ જ ભૂમિકા હોતી નથી.આપણે જેટલું માન સન્માન એક માં ને આપીએ છીએ એટલું કદાચ પિતાને આપતા નથી. હકીકતમાં તો એક પિતા જ સમગ્ર ઘરની સંભાળ અને જરૂરિયાતનું ધ્યાન રાખે છે

ફાધર્સ ડે દુનિયામાં પિતાને સન્માન આપવા માટે મનાવવામા આવે છે. આ દિવસ જૂન મહિનાનાં ત્રીજા રવિવારે આવે છે.

વાંચન સાહિત્ય

"ફાધર્સ ડે" ની શરુઆત 1910 માં અમેરિકી યુવતી સોનારા સ્માર્ટ ડોડે

પોતાના પિતાને માન આપવા કરી હતી.

ફાધર્સ ડે ઉજવવાનો વિચાર સોનોરાને 1909 માં "મધર્સ ડે" વિશે સાંભળ્યા પછી જ આવ્યો હતો.

1972 માં પ્રમુખ રિચાર્ડ નિકસને જૂનના ત્રીજા રવિવારને 'ફાધર્સ ડે' તરીકે માન્યતા આપી હતી.

1924 માં અમેરિકી પ્રમુખ કેલ્વિન કૂલીએ 'ફાધર્સ ડે' ની ઉજવણીમાં ભાગ લીધો એ પછી તેનું મહત્વ વધ્યું હતું.

અમેરિકામાં બાળકો પોતાના પિતાને આપવા માટે ગિફ્ટ ખરીદે છે, જેમાં સૌથી વધુ ટાઈનો સમાવેશ થાય છે. અંદાજે 20 અબજ ડોલરની ગિફ્ટ ખરીદે છે.

શરુઆતમાં સાદગીપૂર્ણ રહેલા "ફાધર્સ ડે" ને માર્કેટિંગના ખેરખાંઓએ ગિફ્ટ આપ-લેનો દિવસ બનાવી દીધો હોય એમ લાગે છે.

ભારતીય સંસ્કૃતિ અને પૌરાણિક ઈતિહાસમાં તથા પરંપરામાં પિતાનું સ્થાન માતા પછી મહિમા ધરાવે છે.વૈદિક પરંપરા મુજબ માતા-પિતાને સમાન દેવતા રૂપે પૂજનીય ગણ્યા છે.

मातृ देवो भव।

पितृ देवो भव।

જનક, દશરથ જેવા શ્રેષ્ઠ પિતાઓ આદર્શ રહ્યા છે.

દરેક ક્ષેત્રમાં પિતા અને પુત્ર કે પિતા અને પુત્રીની જોડીઓ પ્રસિદ્ધિ પામી છે.

પુત્ર માટે પ્રાણની આહુતિ આપનાર પિતા દશરથ, પિતાની આજ્ઞાથી યમરાજ પાસે પહોંચી ફરી પિતાના પ્રિતિપાત્ર બનનાર નચિકેતા,વેદવ્યાસ અને શુકદેવજી, બાણભટ્ટની અધુરી કૃતિ પુરી કરનાર પુત્ર, વાલી અને અંગદ જેવી જોડીઓ આદર્શ બની છે.

કોઈ પણ સ્પેશલ દિવસની ઉજવણી તે વ્યક્તિ કે વસ્તુનું આપણા જીવનમાં મહત્વ બતાવવાં માટે થાય છે

શિક્ષક તમને રોજ સારી વાતો શિખવાડે જે તમને જીવનમાં આગળ કામ આવવાની જ છે, છતાં શાળા તમને બોંરિંગ લાગે છે. પણ કદી વિચાર કરો કે શાળા તો એક નિર્જીવ જગ્યા છે તેને જીંવત બનાવનારા શિક્ષક જ ન હોય તો? આમ, કોઈપણ ખાસ દિવસ મનાવવાનો આશય છે તે વ્યક્તિનું તમારા જીવનમાં કેટલું યોગદાન છે, અને તેના વગર તમારાં જીવનમાં શું અસર પડી શકે છે તે તમને સમજાવવા માટે હોય છે.

દોસ્તો, તમારા ઘરમાં એવી કંઈ વ્યક્તિ છે જે તમારી દરેક માગણીઓ પૂરી કરે છે ? તમારી મમ્મીના ફટકારથી બચાવે છે? તમારો દોસ્ત બનીને તમારી સાથે મજાક - મસ્તી કરે છે, રમત રમે છે - પપ્પા ! ઠીક છે ને. પપ્પા કેટલા સારા લાગે છે. તમને નવી નવી વસ્તુઓ અપાવે છે. તમારા માટે ઘોડો બનીને પોતાની પીઠ પર બેસાડે છે. તમને બહાર ફરવાં લઈ જાય છે

ફાધર્સ ડે સૌ પ્રથમ 19 જૂન 1910 માં વૉશિંગ્ટનનાં સ્પોકેન શહેરમાં ઉજવવામાં આવ્યો હતો. તેને પાછળ એક કહાની છે. હકીકતમાં સોનોરાની માતાનાં મૃત્યુ પછી તેના પિતા એકદમ ઉદાશ રહેતાં તેમ છતાં તેમણે દિકરીનાં ઉછેરમાં કોઈ જ ઉણપ રાખી ન હતી. દિકરીની તમામ ઈચ્છાઓ અને જરૂરીયાત તેમણે બહુ સારી રીતે નિભાવી.

આ ઘટના બાદ દિકરીને પોતાના પિતા પ્રત્યે ખૂબ જ માન થવા લાગ્યું. તેણે નિર્ણય કર્યો કે જો એક માતા માટે મધર્સ ડે ઉજવાતો હોય તો પછી પિતા માટે ફાધર્સ ડે કેમ ન ઉજવાય ?

કોઈપણ પિતા જયારે તેના બાળકને આંગળી પકડી ને ચલાવતા શીખવતા હોય ત્યારે પણ તે વિચારતા હોય છે. ‘આજ ઉંગલી થામ કે ચલના શીખવવું તેરી તુંજે મે કલ હાથ પકડના મેરા જબ મેં બુઢ્ઢા હો જાઉ 

ફાધર્સ ડેના પ્રતિક તરીકે ગુલાબના ફૂલની પસંદગી કરવામાં આવી છે. અવસાન પામેલા પિતા માટે સફેદ અને જીવંત પિતા માટે લાલ ગુલાબ પસંદ કરવામાં આવે છે. 

આ દિવસની ઉજવણી સેરીના નામની સ્ત્રીએ શરું કરી

ગોપબંધુ દાસ

 ગોપબંધુ દાસ

સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, પત્રકાર

જન્મતારીખ: 9 ઓક્ટોબર 1877

જન્મસ્થળ: ઓરીસ્સા

અવશાન: 17 જૂન 1928 

गोपबंधु दास प्रसिद्ध स्वतंत्रता सेनानी, पत्रकार, कवि तथा साहित्यकार थे। ये उड़ीसा के प्रख्यात सामाजिक कार्यकर्ता थे। गोपबंधु दास को 'उत्कल मणि' के नाम से भी जाना जाता है। उड़ीसा राज्य में जब भी राष्ट्रीयता और स्वाधीनता संग्राम की बात की जाती है, तब लोग गोपबंधु दास का ही नाम लेते हैं। उड़ीसा के लोग इन्हें 'दरिद्र सखा' अर्थात 'दरिद्र के सखा' के रूप में याद करते हैं। गोपबंधु दास ने उत्कल के विभिन्न अंचलों को संघठित करके पूर्ण उड़ीसा राज्य बनाने की जी-जान से कोशिशें की थीं। उत्कल के दैनिक पत्र 'समाज' के ये संस्थापक थे।

जन्म तथा शिक्षा
गोपबंधु दास का जन्म 9 अक्टूबर, 1877 को उड़ीसा के पुरी ज़िले में साक्षी गोपाल के निकट सुआंडो नामक गाँव में हुआ था। इनके पिता का नाम दैतारि दास तथा माता का नाम स्वर्णमायी देवी था। इनका सम्बन्ध एक ग़रीब ब्राह्मण परिवार से था। गोपबंधु दास ने पुरी, कटक तथा कलकत्ता (वर्तमान कोलकाता) में शिक्षा ग्रहण की थी। इन्होंने कोलकाता विश्वविद्यालय से सन 1906 में एल. एल. बी. की डिग्री प्राप्त की।

शिक्षा पूरी करने के बाद गोपबंधु दास आजीविका के लिए वकालत करने लगे। वे जीवन पर्यंत शिक्षा, समाज सेवा और राष्ट्रीय कार्यों में संलग्न रहे। राष्ट्रीय भावना इनके अन्दर बाल्यकाल से ही विद्यमान थी। गोपबंधु दास विद्यार्थी जीवन से ही 'उत्कल सममिलनी' संस्था में शामिल हो गये थे। इस संस्था का एक उद्देश्य सभी उड़िया भाषियों को एक राज्य के रूप में संगठित करना भी था। उन्होंने इसे स्वतंत्रता संग्राम की अग्रवाहिनी बनाया। जब महात्मा गाँधी ने 'असहयोग आन्दोलन' प्रारम्भ किया' तब गोपबंधु दास ने अपनी संस्था को कांग्रेस में मिला दिया।

दास ओडिशा के बालासोर जिले के नीलगिरी में एक शिक्षक के रूप में अपनी पहली नौकरी पर पहुंचे।  फिर वह एक वकील बन गया, 

गोपबंधु दास उड़ीसा में राष्ट्रीय चेतना के अग्रदूत थे। स्वतंत्रता संग्राम में उन्होंने अनेक बार जेल की यात्राएँ कीं। 1920 की नागपुर कांग्रेस में उनके प्रस्ताव पर ही कांग्रेस ने भाषावार प्रांत बनाने की नीति को स्वीकार किया था। उड़ीसा राष्ट्रवाद के वे श्रेष्ठ पादरी बन गए थे तथा 1921 में उन्होंने उड़ीसा में 'असहयोग आंदोलन' की अगुवाई की। उन्हें दो वर्ष की कैद हुई। गोपबंधु दास लाला लाजपत राय द्वारा स्थापित 'सर्वेन्ट ऑफ दी प्यूपल सोसायटी' के भी सदस्य बने थे।

वर्ष 1909 में गोपबंधु दास ने साक्षी गोपाल में एक हाई स्कूल की स्थापना की। यह विद्यालय शांतिनिकेतन की भाँति खुले वातावरण में शिक्षा देने का एक नया प्रयोग था।

17 जून, सन् 1928 ई. में केवल 53 वर्ष की अवस्था में उनका देहांत हुआ ।।

रचनाएँ
सन 1919 में गोपबंधु दास ने 'समाज' नामक एक साप्ताहिक अख़बार निकाला। 1930 में यह दैनिक अख़बार बन गया। अब गोपबन्धु सामाजिक सेवाओं के प्रति समर्पित हो गये। गोपबन्धु एक प्रसिद्ध लेखक और साहित्यकार भी थे। उन्होंने कुछ कविताएँ तथा गद्य लिखे, उनमें से निम्न थे-

'बन्दीर आत्मकथा' - एक कैदी की आत्मकथा
'अवकाश चिन्ता' - लेजर टाइम थोट्स
'कारा कविता' - जेल में लिखी कविताएँ
'नचिकेता उपाख्यान' - नचिकेता की कहानी
धर्मपद
गो माहात्मय

गोपबंधु दास को शत शत नमन करते हैं

ચિતરંજન દાસ

  ચિતરંજન દાસ "દેશબંધુ"

સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, વકીલ

જન્મતારીખ:  5 નવેમ્બર 1870

જન્મસ્થળ: તેલીરબાગ, ઢાંક, કલકત્તા

પિતાનું નામ: ભુવનમોહન દાસ

માતાનું નામ: બસંતીદેવી

અવશાન: 16 જૂન 1925 (દાર્જીલીંગ)

ઉપનામ: દેશબંધુ

 ચિતરંજન દાસ બંગાળનાં જાણીતા વકીલ અને ભારતીય સ્વતંત્રતા સંગ્રામનાં એક પ્રમુખ કાર્યકર્તા તેમજ સ્વરાજ પાર્ટીના સંસ્થાપક  હતા. તેઓ "દેશબંધુ" ના નામે પણ જાણીતા હતા

ચિતરંજન દાસનો જન્મ ૫ નવેમ્બર ૧૮૭૦ ના રોજ તેલીરબાગ, ઢાકાના પ્રખ્યાત દાસ પરીવારમાં કલકત્તા ખાતે થયો હતો. તેમના પિતા  કોલકાતા હાઈકોર્ટમાં જાણીતા વકીલ હતા અને પત્રકાર પણ હતા. 

ચિતરંજન દાસનો પરીવાર વકીલોનો પરીવાર હતો. ૧૮૯૦મં બી.એ.ની પરીક્ષા પાસ કર્યા બાદ ચિતરંજનદાસ આઇ.સી.એસ બનવા માટે ઇંગ્લેન્ડ ચાલ્યા ગયા અને ૧૮૯૨માં બેરિસ્ટર બનીને ભારત પાછા ફર્યા.

ભારત પાછા ફર્યા બાદ તેમણે વકીલાત શરૂ કરી પરંતુ ૧૮૯૪માં આશ્ચર્યજનક પગલું ભરતાં તેમણે વકીલાતનો પોતાનો ધીકતો વ્યવસાય છોડી દીધો તથા અંગ્રેજ શાસન વિરુદ્ધના અસહકાર આંદોલનમાં સક્રિય રીતે જોડાયાં. ૧૯૦૯માં અલીપુર બોમ્બ વિસ્ફોટ પ્રકરણ (અલીપુર ષડયંત્ર) અંતર્ગત અરવિંદ ઘોષ પર લાગેલા રાજદ્રોહના આરોપોનો સફળતાપૂર્વક બચાવ કર્યો. શ્રી અરવિંદે તેમના ઉત્તરપાડાના ભાષણમાં ચિતરંજન દાસનો જાહેર આભાર માનતા જણાવ્યું કે અલીપોર પ્રકરણમાં ચિતરંજન દાસે તેમને બચાવવા માટે પોતાના સ્વાસ્થ્યની પરવા કર્યા વિના ખૂબ જ મહેનત કરી હતી

બીજા ઘણા રાષ્ટ્રવાદીઓ અને દેશભક્તોની જેમ તેમણે પણ 'અસહકાર આંદોલન' ચળવળ સમયે પોતાની વકીલાત છોડી દીધી અને તેની બધી સંપત્તિ મેડિકલ કોલેજ અને મહિલા હોસ્પિટલમાં આપી. તેમણે કોંગ્રેસમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી અને તેઓ પાર્ટીના પ્રમુખ પણ હતા. જ્યારે કોંગ્રેસે તેમની 'કાઉન્સિલ એન્ટ્રી' ની દરખાસ્ત સ્વીકારવાની ના પાડી, ત્યારે તેમણે 'સ્વરાજ પાર્ટી' ની સ્થાપના કરી.

ચિતરંજનદાસ અનુશીલન સમિતિની પ્રવૃત્તિઓ સાથે સક્રિય રીતે સંકળાયેલા હતા. ૧૯૧૯–૧૯૨૨ના અસહયોગ આંદોલન દરમિયાન તેઓ બંગાળના અગ્રણી નેતા હતા. તેમણે બ્રિટીશ કાપડ પર પ્રતિબંધ મૂકવાની સાથે વિદેશી કપડાંની હોળી કરી ખાદીના કપડાં પહેરવાની શરૂઆત કરી. તેમણે ફોરવર્ડ નામનું દૈનિક ચાલું કર્યું જેને બાદમાં બ્રિટીશ શાસન વિરુદ્ધની લડત માટે લિબર્ટી નામ અપાયું. 

કલકત્તા નગર નિગમની સ્થાપના થતાં તેઓ તેના પ્રથમ મેયર બન્યા.

 તેઓ સ્વાતંત્ર્ય પ્રાપ્તિ માટે અહિંસા અને સંવૈધાનિક પદ્ધતિમાં વિશ્વાસ ધરાવતા હતા તથા હિંદુ–મુસ્લિમ એકતા, સહયોગ અને સાંપ્રદાયિક સદ્‌ભાવની તરફેણ કરતા હતા. 

મહાત્મા ગાંધીના જૂથના નો કાઉન્સિલ એન્ટ્રી ઠરાવને અનુમોદન ન મળતાં તેમણે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના ગયા ખાતેના અધિવેશનમાં અધ્યક્ષપદેથી રાજીનામું આપી દીધું.

 ૧૯૨૩માં તેમણે મોતીલાલ નહેરૂ તથા હુસૈન શહીદ સુહરાવર્દીના સહયોગથી સ્વરાજ પાર્ટીની સ્થાપના કરી.

નરમ સ્વાસ્થ્યને પગલે તેઓ દાર્જિલિંગ ચાલ્યા ગયા હતા જ્યાં ૧૬ જૂન ૧૯૨૫ના રોજ તેમનું નિધન થયું હતું.

તેમના અવસાન પર કવિ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે તેમના માટે અપાર વ્યથા અને આદર વ્યક્ત કરતાં લખ્યું-

एनेछिले साथे करे मृत्युहीन प्रान।

मरने ताहाय तुमी करे गेले दान।।

ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા 1965માં તેમના સન્માનમાં એક સ્મારક ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી છે

ચિતરંજન દાસે બિપિનચંદ્ર પાલ અને અરબિંદો ઘોષ સાથે ગાઢ સંપર્ક જાળવ્યો અને સ્વરાજના આદર્શોનો પ્રચાર કરવા માટે અંગ્રેજી સાપ્તાહિક બંદે માતરમ પ્રકાશિત કરવામાં તેમને મદદ કરી.

ચિતરંજન દાસ રાજકીય રીતે સૌથી વધુ સક્રિય  1917 થી 1925 ની વચ્ચે હતા.

1917 માં, તેમણે બંગાળ પ્રાંતિય સંમેલનની અધ્યક્ષતા કરી અને સ્થાનિક સ્વરાજ્યની સ્થાપના, સહકારી ધિરાણ મંડળીઓ અને કુટીર ઉદ્યોગના નવજીવન દ્વારા ગામડાની પુનર્નિર્માણ માટેની યોજના આગળ મૂકી.

ગામોમા સ્વતંત્ર પંચાયતો અને ખેડૂતો માટે ક્રેડિટ સોસાયટીનો વિચાર  ચિતરંજન દાસનો છે.

તેમણે 1919 થી 1922ના અસહકાર ચળવળ દરમિયાન બંગાળમાં બ્રિટીશ કપડા પર પ્રતિબંધની શરૂઆત કરી હતી.

દાસને તેમની પત્ની અને પુત્ર સાથે  1921 માં ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને છ મહિનાની સજા આપવામાં હતી. આ જ વર્ષે તેઓ અમદાવાદમાં કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાયા હતા.

દાસે 'ફોરવર્ડ' નામનું એક અખબાર પણ બહાર પાડયુ હતુ અને બાદમાં તેનું નામ બદલીને લિબર્ટી રાખ્યું,  નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝ આ અખબારના સંપાદક હતા. બોઝ દાસને તેમનો માર્ગદર્શક માનતા હતા ..

દાસે તેમના મૃત્યુના થોડા વર્ષો પહેલા જ પોતાનું ઘર અને તેમની પાસેની જમીન મહિલાઓના જીવનની શ્રેષ્ઠતા માટે વપરાય તે માટે રાષ્ટ્રને ભેટ આપી હતી. . હાલમાં તે ચિતરંજન સેવા સદન તરીકે ઓળખાતી એક મોટી હોસ્પિટલ છે 

'ચિત્તરંઝન પાર્ક' એ દક્ષિણ દિલ્હીની ઇપીડીપી કોલોનીનું નામ દેશબંધુ ચિતરંજન દાસના નામ પર 1980 ના દાયકામાં રાખવામાં આવ્યું

દેશના ભાવિ નકશાની પરિકલ્પના, સમાજ સેવા અને આઝાડીની લડતમાં યોગદાન બદલ  એમને દેશબંધુનો ખિતાબ મળ્યો હતો. 

તાત્યા ટોપે

 તાત્યા ટોપે

1857ના સંગ્રમના નાયક

જન્મતારીખ: 1814

જન્મસ્થળ; યેવલા, અહમદનગર, મહારાષ્ટ્ર

મૂળ નામ: રામચંદ્ર પાંડુરંગ યેવલેકર

પિતાનું નામ: પાંડુરંગ યેવલેકર

માતાનું નામ: રુકમાબાઇ

અવશાન: 18 એપ્રિલ 1859 (શીવપુરીમાં ફાંસી આપવામાં આવી હતી)

તાત્યા ટોપે  એ ૧૮૫૭ની ભારતીય ક્રાંતિના એક સેનાપતિ  હતા

તાત્યા ટોપેનો જન્મ 1814 ના રોજ મહારાષ્ટ્ર રાજ્યમાં એક બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો અને તાત્યા ટોપેનું અસલી નામ રામચંદ્ર પાંડુરંગ યેવલકર હતું. નાનપણમાં લોકો તેમને પ્રેમથી તાત્યા કહેતા હતા અને અહીંથી તેનું નામ તાત્યા તરીકે પ્રખ્યાત થયું. તેમના પિતાનું નામ પાંડુરંગ પંત અને માતાનું નામ રુકમા બાઇ હતું. તેમના પિતા મહાન રાજા પેશ્વા બાજીરાવ બીજા હેઠળ કામ કરતા હતા અને તેમના માટે ખૂબ ખાસ હતાં.

ભારતનો પ્રથમ સ્વતંત્ર સંગ્રામ 1857મા શરૂ થયો હતો. શરૂઆત મંગળ પાંડેએ કરી હતી પણ આ બળવામાં એક સેના નાયક પણ હતા જેમનું નામ તાત્યા ટોપે છે. 

તાત્યા ટોપેએ 10 મહિના સુધી બ્રિટિશ સેનાને એકલા હાથે હંફાવી હતી.

1857ના સ્વાધીનતા સંગ્રામ પહેલા તાત્યા ટોપે પેશવા બાજીરાવ બીજાના દત્તક પુત્ર નાના સાહેબના મિત્ર હતા. 

પોતાની યોગ્યતા અને સાહસથી તે ખુબ જ જલ્દી પેશવાની સેનાનાં સેનાપતિ બની ગયા. આ મહાન સેનાનાયકે પોતાના રણ કૌશલ્યથી અંગ્રેજ સેનાપતિઓને પણ આશ્ચર્યચકિત કરી દીધા હતા. 

મરાઠાની કુશળ યુદ્ધનીતિ, છાપામાર યુદ્ધ પદ્ધતિનું તાત્યા ટોપેએ ખૂબજ કુશળતા અને સફળાતાપૂર્વક સંચાલન કર્યું. 

છત્રપતિ શિવાજીની ગેરિલા યુદ્ધનીતિના અંતિમ સેનાની તાત્યા ટોપે જ હતા.

અંગ્રેજોએ બાજીરાવ દ્વિતિયનું રાજ્ય છીનવી લીધુ્ં:

અંગ્રેજોએ ભારતમાં પોતાનું સામ્રાજ્ય ફેલાવવા માટે તે સમયે કેટલાક રાજાઓ પાસેથી તેમના રાજ્ય છીનવી લીધા હતા. અંગ્રેજોએ પેશ્વા બાજીરાવ દ્વિતિય પાસેથી પણ તેમનું રાજ્ય છીનવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો પરંતુ પેશ્વા બાજીરાવ દ્વિતિયે અંગ્રેજો સામે ઘૂંટણ ટેકવાની જગ્યાએ તેમની સાથે યુદ્ધ કર્યુ હતુ પરંતુ આ યુદ્ધમાં તે હારી ગયા હતા અને અંગ્રેજોએ તેમનું રાજ્ય છીનવી લીધું હતું. આથી તેમણે બિઠુરમાં સ્થાનાંતર કર્યુ. સાથે તાત્યા ટોપેના પિતાએ પણ સ્થાનાંતર કર્યુ

જ્યારે તાત્યા ટોપેના પિતા આ સ્થળેથી સ્થળાંતર કરી ગયા હતા. તે સમયે તાત્યા ટોપ 3 વર્ષનો હતો. મહારાષ્ટ્રને છોડીને, તાત્યા ટોપે તેમના પરિવાર સાથે ઉત્તર પ્રદેશના કાનપુર નજીક બિઠૂરમાં રહેવાનું શરૂ કર્યું.

તાત્યા ટોપે તેના મિત્રો, ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ, નાના સાહેબ પેશવા અને રાવસાહેબ સાથે યુદ્ધનો અભ્યાસ કરતા હતા. તેમણે યુદ્ધની પ્રેક્ટિસ ઉપરાંત નાના સાહેબ સાથે રહીને તેમનું શિક્ષણ પણ મેળવ્યું. નાના સાહેબ અને તાત્યા ટોપેની મિત્રતા ખૂબ જ ગાઢ હતી અને પાછળથી તાત્યા ટોપે નાના સાહેબની ખૂબ નજીક આવી ગયા અને સાથે મળીને તેઓએ અંગ્રેજો સામે સતત બળવો કર્યો.

1818મા થયેલા આ યુદ્ધમાં હારનો સામનો કરનારા બાજીરાવ દ્વિતિયને અંગ્રેજો દ્વારા દર વર્ષે આઠ લાખ રૂપિયા પેન્શનના રૂપમાં મળતા હતા. 

કઈ રીતે પડ્યું તાત્યા ટોપેનું નામ:

તાત્યા જ્યારે મોટા થયા ત્યારે પેશવાએ તેમને મુંશી તરીકે રાખી લીધા હતા. મુંશી બન્યા પહેલા તાત્યાએ અન્ય જગ્યાએ નોકરી પણ કરી હતી પરંતુ ત્યા તેમનું મન ના લાગ્યું. જે બાદ તેમને પેશવાજીએ જવાબદારી સોપી હતી. આ પદને તાત્યાએ સંભાળ્યો અને આ પદ પર રહેતા તેમને રાજ્યના એક ભ્રષ્ટાચાર કર્મચારીને પકડ્યો. તાત્યાના આ કાર્યથી ખુશ થઇને પેશવાએ પોતાની એક રત્નોથી જડિત ટોપી આપીને તેનું સન્માન કર્યુ. આ સન્માનમાં આપવામાં આવેલી ટોપીને કારણે તેમનું નામ તાત્યા ટોપે પડી ગયું. 

કેટલાક લોકો દ્વારા તેમને રામચંદ્ર પાંડુરંગની જગ્યાએ તાત્યા ટોપે કહીને બોલાવવામાં આવતા. 

પેશવાજી દ્વારા આપવામાં આવેલી ટોપીમાં કેટલાક હીરા જડેલા હતા.

1857ના વિદ્રોહમાં તાત્યા ટોપેની ભૂમિકા:

અંગ્રેજો દ્વારા દર વર્ષે પેશવાને આઠ લાખ રૂપિયાનું પેન્શન આપવામાં આવતુ હતું પરંતુ જ્યારે તેમનું નિધન થયુ તો અંગ્રેજોએ તેમના પરિવારને આ પેન્શન આપવાનું બંધ કરી દીધુ હતું. આટલુ જ નહી તેમને ખોળે લીધેલા પુત્ર નાના સાહેબને તેમના ઉત્તરાધિકારી માનવાનો પણ ઇનકાર કરી દીધો હતો. 

અંગ્રેજો દ્વારા લેવામાં આવેલા આ નિર્ણયથી નાના સાહેબ અને તાત્યા ઘણા નારાજ હતા અને અહીંથી તેમને અંગ્રેજો વિરૂદ્ધ રણનીતી બનાવવાનું શરૂ કર્યુ હતું. 

1857 માં, અંગ્રેજો સામે લશ્કરી બળવો થયો અને આ બળવોનો લાભ લઈ નાના સાહેબે સૈન્ય તૈયાર કર્યું અને તાત્યા ટોપે નાના સાહેબને મદદ કરી. નાના સાહેબે તાત્યા ટોપને પણ તેમની સેનાના સેનાપતિ તરીકે નિયુક્ત કર્યા.

અંગ્રેજોએ વર્ષ 1857મા કાનપુર પર હુમલો કરી દીધો અને આ હુમલો બ્રિગેડિયર જનરલ હૈવલોકની આગેવાનીમાં કરવામાં આવ્યો હતો. 

નાનાસાહેબ વધુ સમય સુધી અંગ્રેજોનો સામનો ના કરી શક્યા અને તે હારી ગયા. જોકે, આ હુમલા બાદ પણ નાનાસાહેબ અને અંગ્રેજો વચ્ચે કેટલાક યુદ્ધ થયા પરંતુ આ બધામાં નાનાસાહેબની હાર થઇ. 

નાનાસાહેબ એ કેટલાક સમય બાદ કાનપુર છોડી દીધુ અને તે પોતાના પરિવાર સાથે નેપાળ જઇને રહેવા લાગ્યા. નેપાળમાં જ તેમને અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા.

બીજી તરફ અંગ્રેજો સામે થયેલા યુદ્ધમાં હાર મળવા છતા તાત્યા ટોપેએ હાર માની ન હતી અને તેમને પોતાની ખુદની એક સેનાની રચના કરી.

 તાત્યાએ પોતાની સેનાની મદદથી કાનપુરને અંગ્રેજોના કબજામાંથી છોડાવવા રણનીતી તૈયાર કરી હતી પરંતુ હૈવલોકે બિઠૂર પર પણ પોતાની સેનાની મદદથી હુમલો કર્યો અને આ જગ્યા પર તાત્યા પોતાની સેનાની સાથે હતો .આ હુમલામાં ફરી એક વખત તાત્યાની હાર થઇ પરંતુ તાત્યા અંગ્રેજોના હાથમાં ના આવ્યો અને ભાગવામાં સફળ રહ્યો.

તાત્યા અને રાણી લક્ષ્‍મીબાઈ:

જે રીતે અંગ્રેજોએ નાના સાહેબને બાજીરાવ પેશવાના ઉત્તરાધિકારી માનવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો તેવી રીતે જ અંગ્રેજોએ ઝાંસીની રાણી લક્ષ્‍મીબાઈને ખોળે લીધેલા પુત્રને પણ સંપત્તિનો વારસ નહતો માન્યો. અંગ્રેજોના આ નિર્ણયથી તાત્યા ઘણો ગુસ્સામાં હતો અને તેને રાણી લક્ષ્‍મીબાઈની મદદ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. તાત્યા પહેલાથી જ રાણી લક્ષ્‍મીબાઈને ઓળખતો હતો અને આ બન્ને મિત્ર હતા.

વર્ષ 1887માં અંગ્રેજો વિરૂદ્ધ થયેલા યુદ્ધમાં રાણી લક્ષ્‍મીબાઈએ ભાગ લીધો અને બ્રિટિશ વિદ્રોહ સાથે જોડાયેલા દરેક વ્યક્તિને ચુપ કરાવવા માંગતા હતા. વર્ષ 1887માં સર હ્યૂરોજની આગેવાનીમાં બ્રિટિશ સેનાએ ઝાંસી પર હુમલો કરી દીધો હતો. જ્યારે તાત્યા ટોપેને આ વાતની ખબર પડી ત્યારે તેમને રાણી લક્ષ્‍મીબાઈની મદદ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. તાત્યાએ પોતાની સેના સાથે મળીને બ્રિટિશ સેનાનો મુકાબલો કર્યો અને લક્ષ્‍મીબાઈને અંગ્રેજોના શિકંજામાંથી બચાવી લીધી. આ યુદ્ધમાં વિજય મેળવ્યા બાદ રાણી અને તાત્યા ટોપે કાલપી જતા રહ્યાં. જ્યાં જઇને તેમને અંગ્રેજો સામે લડવા માટે પોતાની આગળની રણનીતી તૈયાર કરી. 

વીર શિવાજીના રાજ્યમાં જન્મેલા, તાત્યા ટોપે બ્રિટીશરોનો સામનો તેમની ઘેરિલા યુદ્ધ નીતિ અપનાવીને કર્યો હતો. ગિરિલા યુદ્ધને છાપામાર યુદ્ધ પણ કહેવામાં આવે છે, જેમાં દુશ્મન પર અચાનક છુપાઇને હુમલો કરવામા આવે , જ્યારે તે યુદ્ધ માટે તૈયાર નથી હોતા. અને આક્રમણકારો યુદ્ધ પછી તરત જ ત્યાંથી ગાયબ થઈ જાય.. દુશ્મન સ્વસ્થ ન થાય ત્યાં સુધી અચાનક પાછા મોરચે આવો. આ યુદ્ધ નીતિ પહાડીઓની આસપાસ સરળતાથી અપનાવી શકાય છે. એટલા માટે તાત્યા ટોપે વિંંધ્ય ખાઈથી અરવલ્લી પર્વતમાળા સુધી ઘેરિલા પદ્ધતિથી બ્રિટીશરો પર હુમલો કર્યો હતો. અને તેના જવાબમાં, બ્રિટિશરો તાત્યા ટોપને જંગલ, ટેકરીઓ અને ખીણોમાં 2800 માઇલ સુધી પીછો કર્યા પછી પણ પકડી શક્યા નહીં.

તાત્યા જાણતો હતો કે અંગ્રેજોને હરાવવા માટે તેને પોતાની સેનાને વધુ મજબૂત કરવી પડશે. અંગ્રેજોનો સામનો કરવા માટે તાત્યાએ એક નવી રણનીતી બનાવતા મહારાજા જયાજી રાવ સિંધિયા સાથે હાથ મીલાવી લીધો, જે બાદ આ બન્નેએ સાથએ મળીને ગ્વાલિયરના જાણીતા કિલ્લા પર પોતાનો અધિકાર સ્થાપી દીધો. તાત્યાના આ પગલાથી અંગ્રેજોને ઝટકો લાગ્યો હતો.તેમને તાત્યાને પકડવાના પ્રયાસ ઝડપી કરી દીધા.

 18 જૂન, 1858મા ગ્વાલિયરમાં થયેલા અંગ્રેજો વિરૂદ્ધ એક યુદ્ધમાં રાણી લક્ષ્‍મીબાઈ હારી ગયા અને તેમને અંગ્રેજોથી બચવા માટે ખુદને આગના હવાલે કરી દીધી હતી.

તાત્યા ટોપને શિવપુરીમાં બંદી બનાવવમાં આવ્યા હતા અને ત્યાંજ તેમને ફાંસીના સજા આપવામાં આવી હતી.

તાત્યાને પકડવા આસાન નહતા. તાત્યા જે સમયે પાડૌનના જંગલમાં આરામ કરી રહ્યાં હતા તે સમયે બ્રિટિશ સેનાએ તેમને પકડી લીધા હતા. નરવરના રાજા માનસિંહ દ્વારા અંગ્રેજોને તાત્યાની સુચના આપવામાં આવી હતી અને તાત્યાને પકડીને કેસ ચલાવવામાં આવ્યો અને જેમાં દોષી થતા ફાંસીની સજા સંભળાવવામાં આવી. જે બાદ 18 એપ્રિલ, 1859મા તેમને ફાંસી આપી દેવામાં આવી હતી.

કોલકાતાના વિક્ટોરિયા મેમોરિયલ હોલ મ્યુઝિયમમાં તાત્યા ટોપેનું અચકન પ્રદર્શનમાં છે. તેમણે 1857 ના યુદ્ધમાં સુવર્ણ ઝરી અને લાલ બોડરવાળુ આ અચકન પહેર્યુ હતુ.

તાત્યા મેમોરિયલ પાર્ક મધ્યપ્રદેશમાં પણ બનાવવામાં આવ્યો છે.

તાત્યા ટોપે તેમના જીવનકાળમાં બ્રિટીશરો સાથે 150 યુદ્ધ લડ્યા હતા, જેમાં તેમણે 10,000 બ્રિટીશ સૈનિકોને માર્યા હતા.