સ્ટીફન હોકીંગ
(ભૌતિક વૈજ્ઞાનિક, લેખક, કોસ્મોલોજિસ્ટ, એસ્ટ્રોફિઝિસ્ટ)
જન્મતારીખ: 8 જાન્યુઆરી 1942
જન્મસ્થળ: ઓક્સ ફોર્ડ , ઇંગ્લેન્ડ
અવસાન: 14 માર્ચ 2018 ( કેમ્બ્રિજ, લંડન)
સ્ટીફન હોકિન્સ નો જન્મ જાન્યુઆરી 1942 માં ઇંગ્લેન્ડના ઓક્સફોર્ડ નામના શહેરમાં થયો હતો
ભાગ્યવશ સ્ટીફન હોકિન્સ નો જન્મ મહાન વૈજ્ઞાનિક ગેલિલિયો ના જન્મદિવસ ના દિવસે જ થયો હતો અને હોકિન્સ પણ તેમના જેવા જ પ્રતિભાશાળી હતા
તેમની બૌદ્ધિક ક્ષમતા તેની ઉંમરના બાળકો કરતા ઘણી વધારે હતી ,
તે તેમની ઉંમરના બધા બાળકો કરતા વધુ હોશિયાર હતા.
તમે આ વાત પરથી તેમની બૌદ્ધિક ક્ષમતા નો અંદાજ લગાવી શકો છો કે હોકીન્સે તેમની આસપાસ રહેલી નકામી વસ્તુ ઓથી પોતાનું કમ્પ્યુટર બનાવ્યું હતું , તેની આ પ્રતિભા જોઈને તેના મિત્રો અને સંબંધીઓ તેમને આઈન્સ્ટાઈન કહીને બોલાવતા હતા
હોકિન્સને તેના બાળપણ મા જાણવા મળ્યું કે તે કોઈ એવી બિમારી થી પીડિત છે , જેનો કોઈ ઈલાજ જ ન નથી આ રોગ નું નામ હતું
” ન્યુરોમોટર ડિસીઝ ” આ બીમારી કે જેમાં સ્નાયુઓ ને નિયંત્રિત કરવાની પ્રણાલી ધીમે ધીમે નબળી પડી જતી હોય છે અને ત્યાર બાદ તેમનો નાશ થઈ જતો હોય છે અને જેના લીધે દર્દી ધીરે ધીરે અપંગ બની જતા હતા. તે સમયે , ડોક્ટરો એ કહ્યું હતું કે હોકિન્સ પાસે હવે લાંબો સમય છે નહીં , તે લાંબુ જીવી શકશે નહીં , પરંતુ હોકિન્સની મનોશક્તિ અને કંઈક કરી છૂટવાની ભાવનાએ તેમને આજ સુધી જીવંત રાખ્યા હતા જેને જોઈ આખી દુનિયા આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયી હતી અને હોકીન્સ જ્યારે 21 વર્ષના થયા ત્યારે 21 અચાનક હોકીન્સના શરીર નો ડાબી બાજુ નો ભાગ સંપૂર્ણપણે લકવાગ્રસ્ત થઈ ગયો હતો અને જેથી હોકીન્સ ને વ્હીલ ચેરનો આશરો લેવો પડ્યો હતો , પરંતુ તેની વ્હીલચેર પણ હોકીન્સની જેમ જ ખૂબ હોશિયાર હતી
આ વહીલ ચેર ખાસ કરીને હોકિન્સ માટે જ બનાવવામાં આવી હતી હોકિન્સ ની વહીલચેર તે શું કહેવા માંગે છે તે જાણવા માટે તેના મગજ, હાથ અને તેના આંખના પાલકારાઓ નો ઉપયોગ કરતી હતી હોકીન્સ અને તેની વહીલચેર વિશે એક વાત તે એ પણ હતી કે જે જાણીને તમને આશ્ચર્ય થશે કે હોકિન્સ તેમની વહીલ ચેરને ખૂબ જ રફ રીતે ચલાવતા હતા તે એકવાર હોકીન્સ વ્હિલ્ચર ચલાવતા ચલાવતા બ્રિટનના રાજકુમારના પગ ઉપર ચડી ગયા હતા
તેમની આ ખાસ વહીલ ચેર મા આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ નામની ટેકનોલોજી નો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો જેણે હોકીન્સ ના જીવનને સરળ બનાવ્યું હતું , તેમ છતાં હોકિન્સ ને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને ભવિષ્ય માં થતા તેના નુકસાન ને લઇને ચિંતિત હતા જો કે હોકીન્સ બ્રિટન ના રહેવાસી હોવા હતા છતાં હોકીન્સ તેના કમ્પ્યુટર અવાજ પર અમેરિકન એકસેન્ટ મા બોલતા હતા હોકીન્સે તેમના આ કૃત્રિમ અવાજ માટે પેટન્ટ કઢાવી લીધી હતી .
હોકિંગે ઓક્સફોર્ડ કોલેજમાં ઓક્ટોબર 1959માં 17 વર્ષની વયે યુનિવર્સિટી શિક્ષણની શરૂઆત કરી હતી, જ્યાં તેમણે ભૌતિકશાસ્ત્રમાં બી.એ. (હોન્સ.) ની ડિગ્રી મેળવી હતી.
તેમણે પોતાનું મોટાભાગનું સંશોધન બ્લેક હોલ અને સ્પેસ-ટાઇમ થિયરી((Big Bang Theory)ઓમાં વિતાવ્યું
તેમણે ઓક્ટોબર 1962 માં ટ્રિનિટી હોલ, કેમ્બ્રિજ ખાતે સ્નાતક કાર્ય શરૂ કર્યું,
જ્યાં તેમણે માર્ચ 1966 માં સામાન્ય સાપેક્ષતા અને કોસ્મોલોજીમાં વિશેષતા ધરાવતા,
એપ્લાઇડ ગણિત અને સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં પીએચડીની ડિગ્રી મેળવી.
કેમ્બ્રિજમાં અભ્યાસ દરમ્યાન 1963માં તેમને અચાનક
જાણવા મળ્યું હતું કે તેઓ મોટર ન્યૂરોન નામની બીમારીથી
પીડાઈ રહ્યા છે.
બીમારીને લીધે તેમના શરીરના મોટા હિસ્સો લકવાનો ભોગ બન્યો હતો.
1964માં તેઓ જેન સાથે લગ્નની તૈયારી કરી રહ્યા હતા
ત્યારે ડોક્ટરોએ તેમને જીવવા માટે વધુમાં વધુ ત્રણ વર્ષનો
સમય આપ્યો હતો.
અલબત, નસીબે હોકિંગને સાથ આપ્યો હતો અને તેમની બીમારી
ધીમી ગતિએ આગળ વધી હતી
જેણે તેને દાયકાઓ સુધી ધીરે ધીરે લકવાગ્રસ્ત કરી દીધી. બોલવાનું બંધ થયા પછી,
તેમણે અવાજ ઉત્પન્ન કરનાર ડિવાઇસ દ્વારા વાતચીત કરવામાં શરુ કર્યુ. -
શરૂઆતમાં હેન્ડહેલ્ડ સ્વીચનો ઉપયોગ કરીને અને
છેલ્લે એક જ ગાલના સ્નાયુનો ઉપયોગ કરીને તેઓ વાતચીત કરતા હતા.
1974 માં સ્ટીફન હોકિંગે વિશ્વને બ્લેક હોલ સિદ્ધાંતની સૌથી મહત્વપૂર્ણ શોધ કરી.
તેમણે સમજાવ્યું કે બ્લેક છિદ્રો ક્વોન્ટમ ઇફેક્ટને લીધે ગરમીનો પ્રસાર કરે છે.
પાંચ વર્ષ પછી તે કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં ગણિતના પ્રોફેસર બન્યા.
આ તે જ પદ હતું જ્યાં મહાન વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈનની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી.
સ્ટીફન માત્ર 21 વર્ષની ઉંમરમાં મોટર ન્યૂરોન બીમારીથી પીડિત થયા હતા.
ત્યારે તેમને પોતાની જિંદગીના માત્ર થોડા જ વર્ષો બાકી રહ્યા છે તેવુ માલૂમ પડી ચૂક્યું હતું.
તેમ છતાં વર્ષો સુધી તેઓ વ્હીલચેર પર રહીને ભૌતિક વિષયો પર રિસર્ચ કરી રહ્યા હતા.
હોકિંગ ચાલી કે હરીફરી શકતા ન હતા અને હંમેશા વ્હીલ ચેર પર રહેતા હતા.
તે કમ્પ્યુટર અને તમામ ઉપકરણો દ્વારા તેમના શબ્દો વ્યક્ત કરતો હતો.
તેમણે આ જ રીતે ભૌતિકશાસ્ત્રના ઘણા સફળ પ્રયોગો પણ કર્યા છે.
સ્ટીફન હૉકિંગે ‘બ્લેક હોલ’ અને ‘બિગ બેંગ’ના સિદ્ધાંતને
સમજવામાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું હતું.
તેમની પાસે 12 ઉચ્ચ ડિગ્રીઓ હાંસલ હતી.
હૉકિંગની શોધોને ધ્યાનમાં રાખી
અમેરિકાનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન તેમને આપવામાં આવી ચુક્યું છે.
બ્રમ્હાંડના રહસ્યો પર તેમનું પુસ્તક ‘અ બ્રીફ હિસ્ટી ઓફ ટાઈમ’
ખુબ જ ચર્ચિત બની હતી.
મોટર ન્યૂરોન ડિસીઝ (એમએનડી) એક અસાધારણ સ્થિતી છે,
જેની મગજ તથા મજ્જાતંત્ર
પર અસર થાય છે.
આ બીમારીને કારણે શરીરમાં નબળાઈ આવે છે અને
સમય પસાર થવાની સાથે
તેમાં વધારો થાય છે.
એમએનડી હંમેશા જીવલેણ સાબીત થાય છે અને વ્યક્તિના
જીવનકાળને મર્યાદિત બનાવી દે છે.
જોકે, કેટલાક લોકો લાંબુ જીવવામાં સફળ થાય છે.
હોકિંગના કિસ્સામાં પણ એવું જ થયું હતું.
1974માં બ્લેક હોલ્સ પર અસાધારણ રિસર્ચ કરી તેની થિયરીને જ પલટી સ્ટીફન હૉકિંગ
સાયંન્સની દુનિયામાં સેલિબ્રિટી બની ગયાં હતાં. આશ્વર્યજનક બાબત એ છે કે સ્ટીફન
હૉકિંગનું માત્ર મગજ જ કાર્યરત હતુ. તેમના શરીરનું એક પણ અંગ કામ કરતું ન હતું.
સ્ટીફન હૉકિંગે ‘ધ ગ્રેંડ ડિઝાઈનર’, ‘યૂનિવર્સ ઈન નટશેલ’, ‘માઈ બ્રીફ હિસ્ટ્રી’,
‘ધ થ્યોરી ઓફ એવરીથિંગ’ જેવા અનેક મહત્વપૂર્ણ પુસ્તકો પણ લખ્યાં હતાં.
1998 માં પ્રકાશિત સ્ટીફન હોકિંગની પુસ્તક અ બ્રીફ હિસ્ટ્રી ઓફ ટાઇમ,
આખી દુનિયામાં ગભરાટ ફેલાવ્યો. આ પુસ્તકમાં, તેમણે 'બિગ બેંગ થિયરી'
અને બ્લેક હોલ જેવા બ્રહ્માંડવિદ્યાના મુશ્કેલ વિષયોને એટલી સરળ રીતે વર્ણવ્યું કે
સામાન્ય વાંચક પણ તેને સરળતાથી સમજી શકે.
આ પુસ્તકની લાખો નકલો હેન્ડ-ઓન વેચાઇ હતી.
જો કે, સ્ટીફન હોકિંગને પણ આ પુસ્તક માટે વિરોધનો
સામનો કરવો પડ્યો કારણ કે તેણે પુસ્તકમાં ભગવાનનું અસ્તિત્વ નકારી કાઢ્યુ હતું.
સ્ટીફન હોકિંગના પીએચડી થીસીસને સાર્વજનિક બનાવ્યાના થોડા દિવસોમાં જ,
તેને વિશ્વભરના 2 મિલિયનથી વધુ લોકોએ જોયો.
1966 માં સંશોધન એટલું લોકપ્રિય થયું કે કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીની વેબસાઇટ
પ્રકાશિત થતાંની સાથે જ અટકી ગઈ.
स्टीफन हॉकिंग की 6 महत्वपूर्ण खोजें
1. सिंगुलैरिटी का सिद्धांत (Theory of Singularity) – 1970
2. ब्लैक होल का सिद्धांत (Laws of Black hole mechanics ) - 1971-74
3. कॉस्मिक इन्फ्लेशन थ्योरी (Cosmic Inflation Theory) - 1982
4. यूनिवर्स का वेव फ़ंक्शन पर मॉडल (Model on the wave function of the Universe) - 1983
5.‘ए ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाइम’ ‘A Brief History of Time’ उनकी प्रसिद्ध किताब 1988 में प्रकाशित हुई थी
6. स्टीफन हॉकिंग की ब्रह्मांड विज्ञान पर आधारित टॉप-डाउन थ्योरी (Top-Down Theory on Cosmology ) - 2006
Popular books
એવોર્ડ અને સન્માન
1974 માં તેઓ રોયલ સોસાયટીના ફેલો તરીકે ચૂંટાયા
2016 Pride of Britain Awards
2015 BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award
Hawking received the lifetime achievement award "for his contribution to
science and British culture
2001 માં સ્ટીફન હોકિંગ ભારત આવ્યા હતા.
2014 માં સ્ટીફન હોકિંગના પ્રેરણાદાયી જીવન પર આધારિત
ફિલ્મ 'થિયરી ઓફ એવરીથિંગ'
પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી.
ગુગલ દ્વારા તેમની 80મી જન્મજયંતિએ ડુડલ વિડિયો બનાવવમા આવ્યો હતો.
(વિડિયો જોવા માટે ફોટો પર ક્લિક કરવી)
કિશોર વયે તેના મિત્રો સાથે કમ્પ્યુટર બનાવ્યા પછી હોકિંગને તેના ક્લાસના મિત્રોએ 'આઈન્સ્ટાઈન' હુલામણું નામ આપ્યું હતું.
14 માર્ચ, 2018ના રોજ 76 વર્ષની વયે તેમનું નિધન થયું હતું
હોકિંગનું નિધન લંડનના કેમ્બ્રિજ સ્થિત
તેમનાં નિવાસસ્થાને થયું હતું.
એક ભાગ્યની જ વાત હતી કે કે જે દિવસે તેમનું અવસાન થયું હતું
એટલે કે 14 માર્ચે આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઇન નો જન્મ દિવસ હોય છે
સ્ટીફન હોકીન્સ આપણી સાથે આજે આ દુનિયામાં નથી
પરંતુ તેનું જીવન આપણ ને શીખવે છે કે કોઈ વ્યક્તિ શરીર થી અપંગ થઈ શકે છે પરંતુ મનથી નહીં અને આ મનની ઇચ્છા થી માણસ કંઈપણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે .
વિજ્ઞાન ક્ષેત્રે તેમના અભૂતપૂર્વ યોગદાનના બદલામાં સ્ટીફન હોકિન્સ ને બે વાર નોબેલ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું હતું . તે વિશ્વના એકમાત્ર એવા વૈજ્ઞાનિક હતા કે જેને જીવતા જ બે વાર નોબેલ પારિતોષિક એનાયત કરાયો હતો . એટલા માટે સ્ટીફન હોકિન્સને સ્પેસ જગતના પિતા માનવામાં આવે છે તેમણે કરેલા સંશોધનો વર્ષો સુધી મનુષ્યને માર્ગદર્શન આપતા રહેશે .
