અશફાક ઊલ્લા ખાન

અશફાક ઊલ્લા ખાન

જન્મતારીખ: 22 ઓક્ટોબર 1900

જન્મસ્થળ: શાહજહાપુર,ઉત્તરપ્રદેશ

અવશાન: 19 ડિસેમ્બર 1927 (ફૈઝાબાદ)

शहीदों की चिताओं पर हर बरस लगेंगे मेले, वतन पर मरने वालों का यही बाकी निशा होगा’

देश की आजादी के लिए अनगिनत क्रांतिकारियों ने अपना बलिदान दिया है, जिनका आभार व्यक्त करने के लिए कोई भी शब्द काफी नहीं हो सकता लेकिन उनकी कुर्बानियों को हमेशा याद रखकर हम कड़ी मेहनत से हासिल की गई आजादी का सम्मान जरूर कर सकते हैं। 

 भारत को आजादी दिलाने के लिए राम प्रसाद बिस्मिल, अशफाक उल्ला खां और रोशन सिंह ने अपना सबकुछ न्यौछावर कर दिया था। आजादी के इन मतवालों को काकोरी कांड को अंजाम देने के लिए सूली पर चढ़ाया गया था।

અશફાક ઊલ્લા ખાનનો જન્મ બ્રિટીશ ભારતના ઉત્તર પશ્ચિમ પ્રાંતના શાહજહાંપુરમાં, શફીકુલ્લાહ ખાન અને મઝરૂનિસ્સા ને ઘેર થયો હતો. તેઓ તેમના છ ભાઈ-બહેનોમાં સૌથી નાના હતા.

કિશોરવયમા તેઓ ઉભરાતા શાયર હતા અને  'હસરત' ના ઉપનામથી શાયરીઓ લખતા હતા.  પરંતુ જ્યારે પણ ઘરમાં કવિતાની વાતો થતી ત્યારે તેમના એક મોટા ભાઈએ તેમની સાથે ભણતા રામપ્રસાદ બિસ્મિલનો ઉલ્લેખ કરવાનું ભૂલતા નહીં. આ રીતે વાતો સાંભળીને અશફાક રામપ્રસાદના ચાહક બની ગયા

અશફાક ઉલ્લાહ ખાન ઉર્દૂ ભાષાના શાયર હતા. અશફાક ઉલ્લાહ ખાન અને પંડિત રામપ્રસાદ બિસ્મિલ નજીકના મિત્રો હતા.

તે પછી રામપ્રસાદ બિસ્મિલનું નામ બ્રિટીશ સરકાર વિરુદ્ધના ષડયંત્રમાં સામે આવ્યું. આ કેસનું નામ મૈનપુરી કાવતરું હતું. અશફાકે ભારતને બ્રિટીશરોથી મુક્ત કરવાનું સપનું પણ જોયું હતું. આના પર બિસ્મિલને મળવાની અશફાકની ઇચ્છા વધુ વધી. અશફાકે નક્કી કર્યું કે જો તેને રામપ્રસાદને મળવું છે, તો તેને મળવું પડશે. એવું કહેવામાં આવે છે કે નિષ્ઠાવાન હૃદયથી પ્રયત્ન કરીને કંઈપણ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. એવું જ બન્યું. છેવટે અશફાક રામપ્રસાદને મળ્યો.

તે સમયે ભારતમાં ગાંધીજીનું અસહકાર આંદોલન પૂરજોશમાં હતું. બિસ્મિલ શાહજહાંપુરમાં સભામાં ભાષણ આપવા આવ્યા હતા. અશફાકને જ્યારે આ વાતની ખબર પડી ત્યારે તે તેની સાથે મળવા પહોંચી હતી. કાર્યક્રમ પૂરો થતાંની સાથે જ અશફાક બિસ્મિલને મળ્યો અને તેના મિત્રના નાના ભાઈ તરીકે તેની ઓળખાણ કરાવી. ત્યારે કહ્યું કે હું 'વારસી' અને 'હસરત'ના નામે કવિતા કરું છું. બિસ્મિલની આ અંગે અશફાકમાં રસ વધ્યો. બિસ્મિલ તેમને તેમની સાથે લાવ્યા અને તેના કેટલાક સિંહો સાંભળ્યા, તે તેમને ગમ્યું. પછી બંને એક સાથે દેખાવા લાગ્યા. બિસ્મિલ અને અશફાકની જોડી આસપાસના વિસ્તારમાં પ્રખ્યાત થઈ.

ઈ. સ. ૧૯૨૨ માં, મહાત્મા ગાંધીએ ભારતમાં બ્રિટીશ શાસન સામે અસહકાર આંદોલન શરૂ કર્યું હતું, પરંતુ ઈ.સ. ૧૯૨૨ માં ચૌરી ચૌરા કાંડ બાદ મહાત્મા ગાંધીએ આ આંદોલન પાછું ખેંચી લેવાનું નક્કી કર્યું. તે સમયે અશફાક ઊલ્લા ખાન સહિતના ઘણા યુવાનો હતાશ થયા હતા. તેમાંના અશફાક ઊલ્લા ખાન સહિતના કેટલાક યુવાનો ઉગ્રવાદી બન્યા અને હિન્દુસ્તાન સોશ્યાલિસ્ટ રિપબ્લિકન એસોસિએશન (હિંદુસ્તાની સમાજવાદી પ્રજાતંત્ર સંસ્થા) જેવી સંસ્થાઓ તરફ વળ્યા. હિન્દુસ્તાન સોશ્યાલિસ્ટ રિપબ્લિકન એસોસિએશનની સ્થાપના ઈ. સ. ૧૯૨૪ માં થઈ હતી. આ એસોસિએશનનો હેતુ ભારતની સ્વતંત્રતાની પ્રાપ્તિ માટે એક સશસ્ત્ર ક્રાંતિનું આયોજન કરવાનો હતો

क्या है काकोरी कांड
9 अगस्त 1925 की रात चंद्रशेखर आजाद, राम प्रसाद बिस्मिल अशफाक उल्ला खान, राजेंद्र लाहिड़ी और रोशन सिंह सहित कई क्रांतिकारियों ने लखनऊ से कुछ दूरी पर काकोरी और आलमनगर के बीच ट्रेन में ले जाए जा रहे सरकारी खजाने को लूट लिया था। इस घटना को इतिहास में काकोरी कांड के नाम से जाना जाता है। इस घटना ने देश भर के लोगों का ध्या न खींचा। खजाना लूटने के बाद चंद्रशेखर आजाद पुलिस के चंगुल से बच निकले, लेकिन राम प्रसाद बिस्मिल, अशफाक उल्ला खान, राजेंद्र लाहिड़ी और रोशन सिंह को फांसी की सजा सुनाई गई। बाकी के क्रांतिकारियों को 4 साल की कैद और कुछ को काला पानी की सजा दी गई।

પોતાની કાર્યવાહીને વેગ આપવા અને પ્રવૃત્તિઓને આગળ વધારવા, શસ્ત્રો અને દારૂગોળો ખરીદવા માટે હિન્દુસ્તાન સોશ્યાલિસ્ટ રિપબ્લિકન એસોસિએશનના ક્રાંતિકારીઓએ ૮ ઓગસ્ટ ૧૯૨૫ ના રોજ શાહજહાંપુરમાં એક બેઠકનું આયોજન કર્યું હતું. ઘણા વિચાર વિમર્શ બાદ ટ્રેનોમાં લઈ જવાતા સરકારી ખજાનાને લૂંટવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો.

 ૯ ઑગસ્ટ ૧૯૨૫ ના દિવસે, અશફાક ઊલ્લા ખાન અને અન્ય ક્રાંતિકારીઓ, જેમ કે રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ, રાજેન્દ્ર લહેરી, ઠાકુર રોશન સિંઘ, સચિન્દ્ર બક્ષી, ચંદ્રશેખર આઝાદ, કેશબ ચક્રવર્તી, બનવારી લાલ, મુકુન્દી લાલ, મનમથનાથ ગુપ્તાએ લખનૌ નજીક કાકોરીમાં બ્રિટિશ સરકારનું નાણું લઇ જતી ટ્રેનને લૂંટી.

બ્રિટિશ સરકારે એક મોટી તપાસ જાળી ફેલાવી રાખી હતી તેમ છતાં પણ ટ્રેન લૂંટાયા બાદ એક મહિનો વીતી ગયા છતાં પણ કોઈ પણ ધરપકડ કરી શકાઈ ન હતી.

૨૬ સપ્ટેમ્બર ૧૯૨૫ ની સવારે બિસ્મિલને પોલીસે પકડ્યો હતો. છેવટે પોલીસ દ્વારા ન પકડી શકાયેલા અશફાક ઊલ્લા ખાન એક માત્ર ક્રાંતિકારી રહ્યા હતા. તેઓ ગુપ્તવાસમાં ચાલ્યા ગયા, બિહારથી તેઓ બનારસ ગયા, જ્યાં એમણે ૧૦ મહિના સુધી એક ઇજનેરી કંપનીમાં કામ કર્યું. 

સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં વધુ ઉપયોગી થવાના ઉદ્દેશ્યથી વધુ ઇજનેરી શીખવા માટે તેઓ વિદેશ જઈ અભ્યાસ કરવા માંગતા હતા. આથી દેશની બહાર જવાના રસ્તાઓ શોધવા માટે તેઓ દિલ્હી ગયા.

 તેમણે પોતાના એક પઠાણ મિત્રની મદદ લીધી જે ભૂતકાળમાં તેમના સહ-વિદ્યાર્થી હતો. પરંતુ આ મિત્રે પોલીસને તેના ઠેકાણાની માહિતી આપી દગો આપ્યો હતો. 

અશફાક ઊલ્લા ખાનને ફૈઝાબાદની જેલમાં બંદી બનાવવામાં આવ્યા અને તેમના પર કેસ ચાલ્યો. તેમનો ભાઈ રિયાસતુલ્લાહ ખાન વકીલ હતા. જ્યારે જેલમાં હતા ત્યારે અશફાકુલ્લા નિયમિત રીતે કુરાન વાંચતા અને નમાજ઼ પઢતા. 

રમઝાન મહિના દરમિયાન તેમણે કડક રોઝા પણ કર્યા હતા. કાકોરી લૂંટના કેસની અંતમાં ફેંસલો સંભળાવતા ન્યાયાધીશે બિસ્મિલ, અશફાક ઊલ્લા ખાન, રાજેન્દ્ર લાહિરી અને ઠાકુર રોશન સિંહને મૃત્યુ દંડ ફરમાવ્યો હતો. અન્યોને આજીવન કારાવાસની સજા થઈ હતી.

ફાંસીના સમયે ત્યાં હાજર એક વ્યક્તિએ લખ્યું છે કે અશ્ફાકને ફાંસીની સજાના ચાર દિવસ પહેલા ફાંસી આપવામાં આવી હતી. અશફાક જેલમાં પણ દરરોજ પાંચ વખત નમાઝ પઢતા હતા અને પોતાના ફાજલ સમયમાં ડાયરી લખતા. 

અશફાક ઊલ્લા ખાનને ૧૯ ડિસેમ્બર ૧૯૨૭ ના દિવસે ફૈઝાબાદ જેલમાં ફાંસી આપવામાં આવી હતી.  ફાંસીના દિવસે અશફાકે તેની સાંકળો ખોલતાંની સાથે જ તેણે ફાંસીના ફંદાને ચુંબન કર્યું અને કહ્યું, मेरे हाथ लोगों की हत्याओं से जमे हुए नहीं हैं. मेरे खिलाफ जो भी आरोप लगाए गए हैं, झूठे हैं. अल्लाह ही अब मेरा फैसला करेगा અને પછી ફાંસીનો ફંદો પોતાના ગળામાં નાખી દીધો.

 આ ક્રાંતિકારી માતૃભૂમિ પ્રત્યેના પ્રેમ, તેની સ્પષ્ટ વિચારસરણી, હિંમત, દ્રઢતા અને નિષ્ઠાને કારણે ભારતીય લોકોમાં શહીદ અને દંતકથા સમાન બની રહ્યા.

અશફાકુલ્લાહ ખાન અને તેના દેશબંધુઓની ક્રાંતિને હિન્દી ફિલ્મ રંગ દે બસંતી (૨૦૦૬) માં દર્શાવવામાં આવી છે, જેમાં તેમના પાત્રને કૃણાલ કપૂરે ભજવ્યું હતું.

 સ્ટાર ભારત પરની ટેલિવિઝન સિરીઝ ચંદ્રશેખરમાં ચેતન્ય અદિબે ખાનનું પાત્ર ભજવ્યું હતું

ખૂન સે ખેલેંગે હોલી ગર વતન મુશ્કિલ મે હે - અશફાકઉલ્લા ખાન

कस ली है कमर अब तो, कुछ करके दिखाएंगे,
आज़ाद ही हो लेंगे, या सर ही कटा देंगे।

हटने के नहीं पीछे, डरकर कभी जुल्मों से,
तुम हाथ उठाओगे, हम पैर बढ़ा देंगे।

बेशस्त्र नहीं हैं हम, बल है हमें चरख़े का,
चरख़े से ज़मीं को हम, ता चर्ख़ गुंजा देंगे।

परवा नहीं कुछ दम की, ग़म की नहीं, मातम की,
है जान हथेली पर, एक दम में गंवा देंगे।

उफ़ तक भी जुबां से हम हरगिज़ न निकालेंगे,
तलवार उठाओ तुम, हम सर को झुका देंगे।

सीखा है नया हमने लड़ने का यह तरीका,
चलवाओ गन मशीनें, हम सीना अड़ा देंगे।

दिलवाओ हमें फांसी, ऐलान से कहते हैं,
ख़ूं से ही हम शहीदों के, फ़ौज बना देंगे।

मुसाफ़िर जो अंडमान के, तूने बनाए ज़ालिम,
आज़ाद ही होने पर, हम उनको बुला लेंगे।