મહારાણા પ્રતાપ

શાસન કાળ	૧૫૬૮-૧૫૯૭
જન્મ	મે ૯, ૧૫૪૦ (જેઠ સુદ ત્રીજ)
જન્મ સ્થળ	કુંભલગઢ, જુની કચેરી, પાલી, રાજસ્થાન
અવસાન	જાન્યુઆરી ૨૯, ૧૫૯૭ (આયુ ૫૭ વર્ષ)
વંશ/ખાનદાન	સૂર્યવંશી,રાજપુત
પિતા	મહારાણા ઉદયસિંહ (બીજા)
માતા	મહારાણી જીવંતબાઈ

મહારાણા પ્રતાપનો જન્મ ૯ મે ૧૫૪૦ન રોજ રાજસ્થાનના એક અદભુત કિલ્લા કુંભલગઢ માં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ મહારાણા ઉદય સિંહ દ્વિતીય હતું અને માતાનું નામ રાની જીવંત કંવર [જયવંત બાઇ] હતું. મહારાણા ઉદયસિંહ બીજા મેવાડના શાસક હતા અને તેમની રાજધાની ચિત્તોડ હતી. મહારાણા પ્રતાપ તેમના ૨૫ ભાઇઓમાં સૌથી મોટાં હતા. તેથી તેમને મેવાડના અનુગામી બનાવવામાં આવ્યાં હતાં તેમને સિસોદિયા વંશના ૫૪મા રાજા કહેવામાં આવે છે.

મહારાણા પ્રતાપને બાળપણમાં કીકા તરીકે ઓળખવામાં આવતા હતા, તેમને આ નામ ભીલો પાસેથી મળ્યું હતું. તેમણે પોતાનો શરુઆતનો સમય ભીલો સાથે ગાળ્યો હતો.

મહારાણા પ્રતાપ વિશે કેટલીક રસપ્રદ માહિતી: -

1 ... મહારાણા પ્રતાપ એક જ પ્રહારમાં ઘોડાઓ સહિત દુશ્મન સૈનિકોને કાપી નાખતો હતો.

2 .... જ્યારે ઇબ્રાહિમ લિંકન ભારતની મુલાકાતે આવી રહ્યા હતા

તમારી માતાને પૂછ્યું કે ભારતથી તમારા માટે શું લાવવું

આવો ત્યારે માતાનો જવાબ હતો- "તે મહાન દેશની વીરતાવાળી ભૂમિ

હલ્દી ખીણમાંથી મુઠ્ઠીભર ધૂળ લાવવી, જ્યાં રાજા તેની પ્રજા પ્રત્યે એટલો વફાદાર હતો કે તેણે અર્ધ ભારતને બદલે પોતાનું વતન પસંદ કર્યું, પરંતુ કમનસીબે તેની મુલાકાત રદ થઈ ગઈ. "બુક ઓફ

તમે આ વસ્તુ રાષ્ટ્રપતિ યુએસએ પુસ્તકમાં વાંચી શકો છો.

3 .... મહારાણા પ્રતાપના ભાલાનું વજન 80 કિલોગ્રામ હતું અને બખ્તરનું વજન પણ 80 કિલોગ્રામ હતું.

હાથમાં બખ્તર, ભાલા, ieldાલ અને તલવારના વજનને જોડીને, કુલ વજન 207 કિલો હતું.

.... .... આજે પણ મહારાણા પ્રતાપની તલવાર બખ્તર વગેરે.

રાજવી પરિવારના સંગ્રહાલયમાં ઉદયપુર સલામત છે.

.... .... અકબરે કહ્યું હતું કે જો રાણા પ્રતાપ મારી સામે નમન કરે તો તે ભારતના અડધા ભાગનો વારસો બનશે પણ અકબર રાજા રહેશે.

પરંતુ મહારાણા પ્રતાપે કોઈની આધીનતા સ્વીકારવાની ના પાડી.

6 .... હલ્દી ખીણની લડાઇમાં અને મેવાડથી 20,000 સૈનિકો હતા

અકબર વતી, 85,000 સૈનિકો યુદ્ધમાં જોડાયા.

.... .... મહારાણા પ્રતાપના ઘોડા ચેતકનું એક મંદિર પણ છે, જે હજી પણ હલ્દી ખીણમાં સલામત છે.

8 .... જ્યારે મહારાણા પ્રતાપે મહેલોનો ત્યાગ કર્યો, ત્યારે લોહર જાતિના હજારો લોકો પણ તેની સાથે ઘરેથી નીકળ્યા અને રાત-રાત રાણાની સેના માટે તલવારો લગાવી.

એ જ

સમાજને આજે ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં ગારિયા લોહાર કહેવામાં આવે છે.

હું આવા લોકોને નમન કરું છું.

9 .... હલ્દી ખીણ યુદ્ધના 300 વર્ષ પછી પણ ત્યાંની જમીનમાં તલવારો મળી આવી.

1985 માં હલ્દી ખીણમાં તલવારોનો છેલ્લો સ્ટોક મળી આવ્યો હતો.

10 ..... મહારાણા પ્રતાપને "શ્રી જયમલ મેદતિયા જી" દ્વારા શસ્ત્રોનું શિક્ષણ આપવામાં આવ્યું હતું, જેમણે 8000 રાજપૂત નાયકો સાથે 60,000 મુગલો પર લડ્યા હતા. તે યુદ્ધમાં 48000 માર્યા ગયા

ત્યાં 8000 રાજપૂતો અને 40000 મોગલો હતા.

11 .... અકબર મહારાણાના મૃત્યુ પર પણ રડ્યા હતા.

12 .... હલ્દી ખીણમાં મેવાડનો આદિજાતિ ભીલ સમાજ

અકબરની સેના તેના તીરથી કચડી હતી, તે મહારાણા પ્રતાપને તેમનો પુત્ર માનતા હતા અને રાણા ભેદભાવ વિના તેની સાથે રહેતા હતા.

આજે પણ ત્યાં બીજી બાજુ મેવાડ અને ભીલના શાહી પ્રતીક પર રાજપૂતો છે.

13 ..... મહારાણા પ્રતાપનો ઘોડો ચેતક મહારાણાએ 26 ફૂટ નદી પાર કર્યા પછી શૌર્યની ગતિ મેળવી. તેનો એક પગ તોડ્યા પછી પણ તે નદી પાર કરી ગયો. આજે જ્યાં તેને ઈજા થઈ હતી, ત્યાં ઘોડી આમલી નામનું એક ઝાડ છે, જ્યાં ચેતક મરી ગયો, ત્યાં ચેતક મંદિર છે.

14 ..... રાણા નો ઘોડો ચેતક પણ ખૂબ શક્તિશાળી હતો

હાથીઓ મોં સામે દુશ્મન હાથીઓને મૂંઝવણમાં મૂકશે

થડનો ઉપયોગ થતો હતો. આ હેતક અને ચેતક નામના બે ઘોડા હતા.

15 ..... મહારાણા પ્રતાપે મરતા પહેલા પોતાનો જીવ ગુમાવ્યો

હુઆ 85% મેવાડ ફરીથી જીત્યો હતો. સોનું, ચાંદી અને

મહાલો સિવાય, તેમણે 20 વર્ષ સુધી મેવાડના જંગલોમાં રખડ્યા.

16 .... મહારાણા પ્રતાપનું વજન 110 કિલો અને 7ંચું 7'5 ”હતું, જેમાં હાથમાં બે-શેથ તલવાર અને 80૦ કિલોના ભાલા હતા.

17. મિત્રો, તમે બધા મહારાણા પ્રતાપના ઘોડા ચેતક વિશે તો  સાંભળ્યું જ હશે, પણ તેમનો એક હાથી પણ હતો. જેનું નામ રામપ્રસાદ હતું.

રામપ્રસાદ હાથીનો ઉલ્લેખ છે અલ-બદાયુની, મોગલો હલ્દીઘાટીથી

જેણે યુદ્ધમાં લડ્યું હતું તે તેણે તેના એક ગ્રંથમાં કર્યું છે.

જ્યારે  અકબરે મહારાણા પ્રતાપ ઉપર ચડાઇ કરી પછી તેને બે વસ્તુઓ 

કેદ કરવાની માંગ કરી છે એક પોતે મહારાણા હતા અને બીજો તેમનો હાથી છે રામપ્રસાદ.

 તે હાથી એટલો હોશિયાર છે અને તે શક્તિશાળી હતો હલ્દિઘાટીના યુદ્ધમાં એકલો અકબરના 13 હાથીઓને મારી નાખ્યા.

તે હાથીને પકડવા અમારી પાસે 7 મોટા હાથીઓમાંથી એક ચક્રવ્યુહ બનાવ્યુ 

એક વર્તુળ બનાવ્યું અને તેમના પર 14 જ્યારે મહાવતો બેઠા હતા

ત્યારે તેની ધરપકડ થઈ શકે છે.

અકબરની સામે તે હાથીને  રજૂ કરવામાં આવ્યો,

મોગલોએ રામપ્રસાદને શેરડી 

અને પાણી આપ્યું. પણ તે વફાદાર હાથી

 18 દિવસ સુધી  અનાજ ન ખાય છે અને ન તો

પાણી પીધું અને તે શહીદ

થઈ ગયો.

ત્યારે અકબરે કહ્યું કે જેના  હાથીને હુ મારી સામે નમાવી ના શક્યો તો 

 મહારાણા પ્રતાપને કેમ નમાવી શકીશ.

આવા દેશભક્ત અને સ્વામી ભક્ત ચેતક અને રામપ્રસાદ  જેવા

પ્રાણીઓ હતા.

મહારાણા પ્રતાપના કાળમાં દિલ્હી પર અકબરનું શાસન હતું. અને અકબરની નીતિ હિંદુ રાજાઓની શક્તિનો ઉપયોગ કરીને બીજાં હિંદુ રાજાને પોતાનાં નિયંત્રણ હેઠળ લાવવાનો હતો. ૧૫૬૭માં જયારે રાજકુમાર પ્રતાપને ઉત્તરાધિકારી બનાવવામાં આવ્યો ત્યારે એની ઉંમર માત્ર ૨૭ વર્ષ હતી અને મોગલ સેનાએ ચિત્તોડને ચારે બાજુથી ઘેરી લીધું હતું !!!! એ સમયે મહારાણા ઉદયસિંહ મોગલો સાથે લડવાને બદલે ચિત્તોડ છોડીને ગોગુન્દા જતાં રહ્યાં. વયસ્ક પ્રતાપસિંહ ફરીથી ચિત્તોડ જઈને મોગલોનો સામનો કરવાં ઇચ્છતાં હતાં !!!! પરતું એના પરિવારે એને ચિત્તોડ જવાની મનાઈ ફરમાવી દીધી

ગોગુન્દામાં રહેતા, ઉદયસિંહ અને તેમના વિશ્વાસુ લોકોએ મેવાડની એક અસ્થાયી સરકારની રચના કરી હતી. ૧૫૭૨માં મહારાણા ઉદયસિંહ પોતાનાં પુત્ર પ્રતાપને મહારાણાનો ખિતાબ આપીને આપીને મૃત્યુ પામ્યા. મહારાણા ઉદયસિંહ, તેમના છેલ્લા સમયમાં, તેમની પ્રિય પત્ની રાની ભાટિયાની પ્રભાવ હેઠળ આવીને એનાં પુત્ર જગમાલને સિંહાસન પર બેસાડવા માંગતા હતાં. મહારાણા ઉદયસિંહના મૃત્યુ બાદ જ્યારે તેમના પાર્થિવશરીરને સ્મશાન સુધી લઇ જઈ રહ્યાં હતાં ત્યારે પ્રતાપ પણ એ અંતિમવિધિમાં જોડાયા જયારે પરંપરા પ્રમાણે, રાજ્તિલકના સમયે રાજકુમાર પ્રતાપને તેમના પિતાના શરીર સાથે જવાની મંજૂરી નહોતી. એનાથી ઉલટું એને રાજતિલકની તૈયારીમાં લાગેલું રહેવું પડતું હતું. પ્રતાપે આ રાજ્યપરિવારની પરંપરાને તોડી અને ત્યાર પછી પણ એમણે એ પરંપરા કયારેય ના નિભાવી

પ્રતાપે તેમના પિતાની છેલ્લી ઇચ્છા મુજબ પોતાના સાવકા ભાઈ જગમલને રાજા બનાવવાનો નિર્ધાર કર્યો
પરંતુ મેવાડના વિશ્વાસપાત્ર ચુંડાવત રાજપૂતોએ જગમાલને સિંહાસન પર બેસાડવાને વિનાશકારી પગલું માનીને જગમાલને સિંહાસન છોડી જવાની ફરજ પાડી હતી. જગમાલને સિંહાસન છોડવામાં જારાય રસ નહોતો !!!! પરંતુ તે વેર લેવા માટે અજમેરમાં ગયો અને અકબરના સૈન્યમાં જોડાયો અને એને એના બદલામાં જહાજ્પુરની જાગીર મળી ગઈ

૧૫૭૨માં પ્રતાપસિંહ મેવાડના મહારાણા બન્યા, પરંતુ તેઓએ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં કયારેય ચિત્તોડની મુલાકાત લીધી નથી. મહારાણા પ્રતાપને તેમના જન્મસ્થળ અને ચિત્તોડનો કિલ્લો બોલાવતા હતા. મહારાણા પ્રતાપ તેમના પિતને ચિત્તોડને પુન: જોયા વિના મૃત્યુ થઇ જવાં પર બહુજ અફસોસ થતો હતો. અકબરે ચિત્તોડ પર કબજો કર્યો હતો. પરંતુ મેવાડનું શાસન હજુ પણ તેમનાથી દૂર હતું. અકબરે ઘણીવાર પોતાના હિન્દુસ્તાનના જહાંપનાહ બનવાની ચાહતમા કેટલાંય દૂતોને રાણા પ્રતાપ સાથે સંધિ કરાર પર હસ્તાક્ષર લાવવાં મોકલ્યા…… પરંતુ દરેક વખતે મહારાણા પ્રતાપે શાંતિ સંધિ કરવાની વાત સ્વીકારી પણ મેવાડનું પ્રભુત્વ તો એમની જ પાસે રહેશે એમ કહીને એને પાછો મોકલતાં રહ્યાં

હલદીઘાટીનો મહાસંગ્રામ

૧૫૭૬માં હલ્દીઘાટીની લડાઇ ૨૦૦૦૦ રાજપૂતો અને મોગલ લશ્કરના ૮૦૦૦૦ સૈનિકો વચ્ચે શરૂ થઈ હતી. તે સમયે, અકબરની સેનાની કમાન માનસિંહને સોંપવામાં આવી હતી. મહારાણા પ્રતાપની સેના મોગલોની સેનાને પાછી ધકેલી રહી હતી !!!! મહારાણા પ્રતાપની સેના પરાજિત તો ના થઇ પરંતુ મહારાણા પ્રયાપ ખુદ મોગલોના ઘેરામાં આવી ગયાં હતાં !!!!

મહારાણા પ્રતાપ વિષે એવું કહેવાય છે કે એમનાં ભાલાનું વજન ૮૦ કિલો અને બખ્તારનું વજન ૭૨ કિલો હતું !!!! અને આરીતે જોવાં જઈએ તો એમનાં ભાલા, ઢાલ અને ૨ તલવારો મળીને કુલ ૨૦૦ કિલોના વજન સાથે તેઓ યુદ્ધ કરતાં હતાં !!!! તો જરા વિચારો કે – કેવી રીતે આટલો બધો ભાર લઈને તેઓ યુદ્ધ કરતાં હશે !!!!! શક્તિસિંહ જે પહેલાં મોગલ સૈન્ય વતી લડ્યો હતો તે પાછળથી અણીના સમયે પ્રતાપની મદદે પહોંચ્યો હતો બીજી એક જગપ્રસિદ્ધ ઘટનામાં મહારાણા પ્રતાપનો ઘોડો ચેતક મહારાણાનો જીવ બચાવ્યા બાદ વીરગતિ પામ્યો હતો

મહારાણા પ્રતાપને ભામાશા ની મદદ

યુદ્ધ સમાપ્ત થઇ ગયું હતું !!! અને આ યુદ્ધ પછી, અકબરે ઘણી વખત મેવારને હડપવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો પરંતુ તે દર વખતે માહારણા પ્રતાપે એને હરાવ્યો હતો. મહારાણા પ્રતાપ કોઈકને કોઈક રીતે ચિત્તોડ પર ગારીથી પોતાનો કબજો મેળવવાનો પ્રયત્ન કરતા હતા પરંતુ મોગલોના સતત હુમલાને લીધે, તેની સેના ખૂબ જ નબળી થઈ ગઈ હતી અને તેમની પાસે સૈન્યનું નિર્વહન કરવાં માટે પૂરતા પૈસા પણ ન હતાં. તે સમયે મુશ્કેલીમાં, તેમના એક મંત્રી ભામાશહે રાણા પ્રતાપને તેમની બધીજ સંપત્તિ સોંપી દીધી !!!! અને તે નાણાં એટલાં બધાં હતાં કે ૧૨ વર્ષ સુધી ૨૫૦૦૦ સૈનિકોનું ભરણપોષણ કરી શકે મહારાણા પ્રતાપ તેમના સામ્રાજ્યના લોકોને જોઈને બહુ દુખી થયાં !!!! અને અકબર સામે લડવા માટે તેમની તાકાત નબળી પડતી જતી હતી.

પ્રતાપે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે ચિત્તોડ ફરી પાછું પ્રાપ્ત ના થાય ત્યાં સુધી સોના ચાંદીનાં વાસણોનો ઉપયોગ નહીં કરે તથા પલંગના બદલે જમીન પર ઘાસ પાથરીને સુવાનું રાખશે

મેવાડની સેનાનો મુખ્ય હાથી રામપ્રસાદ હતો

ઈતિહાસ યાદ રાખે છે મહારાણા પ્રતાપને એમની “ટેક”ને લીધે જ અને એટલાંજ માટે કહેવાય છે કે ” ટેક તો મહારાણ પ્રતાપની જ …….. !!!” હલદીઘાટી નામ એટલાં માટે પડતું છે કે ત્યાની આજુબાજુના વિસ્તારની માટી પીળી હળદર જેવી છે

પોતાની માતૃભૂમિ ની રક્ષા માટે પોતાનું સંપૂર્ણ જીવન ન્યોંછાવર કરી દેનાર એવાંવીર શિરોમણિ મહારાણા પ્રતાપ ને કોટી-કોટી શત-શત પ્રણામ. ‘

મહારાણા પ્રતાપના જીવન વિશેનો વિડિયો જોવા નીચે આપેલ લીંક પર ક્લિક કરવી.