अहिल्याबाई होल्कर

 अहिल्याबाई होल्कर

जन्म दिनांक: 31 मई सन् 1725 ई

जन्मस्थान: चांऊडी गांव (चांदवड़), अहमदनगर, महाराष्ट्र

मृत्यु: 13 अगस्त सन् 1795 ई.

पिता का नाम:मानकोजी शिंदे

माता का नाम:सुशीला बाई

पति: खंडेराव

बच्चे: मालेराव (पुत्र) और मुक्ताबाई (पुत्री)

पद: महारानी

 कर्म भूमि:भारत

महारानी अहिल्याबाई होल्कर की आज 295 वीं जयंती है. महारानी अहिल्याबाई होल्कर एक बहादुर, निडर और महान योद्धा थीं. जिन्होंने अपने शासन के दौरान प्रजा के हित के लिए कई काम किए हैं.

उनको हमेशा से एक बहादुर, आत्मनिष्ठ, निडर महिला के रूप में याद किया जाता है. ये अपने समय की सर्वश्रेष्ठ योद्धा रानियों में से एक थीं, जो अपनी प्रजा की रक्षा के लिए हमेशा तैयार रहती थीं. इतना ही नहीं उनके शासन काल में मराठा मालवा साम्राज्य ने काफी ज्यादा नाम कमाया था. जनहित के लिए काम करने वाली महारानी ने कई हिंदू मंदिर का निर्माण भी करवाया था, जो आज भी पूजे जाते हैं.

अहिल्याबाई एक दार्शनिक और कुशल राजनीतिज्ञ थीं. इसी वजह से उनकी नजरों से राजनीति से जुड़ी कोई भी बात छुप नहीं सकती थी. महारानी की इन्हीं खूबियों के चलते ब्रिटिश इतिहासकार जॉन कीस ने उन्हें 'द फिलॉसोफर क्वीन' की उपाधि से नवाजा था.

महारानी अहिल्याबाई होलकर 31 मई 1725 को महाराष्ट्र के अहमदनगर के जामखेड़ शहर के एक छोटे से गांव चौंडी में जन्मी थी। उनके पिता का नाम पाटिल मंकोजी राव शिंदे है और उनकी माता का नाम सुशीला बाई था। महारानी अहिल्याबाई अपने माँ बाप की एक लोती बच्ची थीं। और उनके पिता महिला की  शिक्षा के हिमायती थे, वो उस समय जहाँ पर महिलाओं को घर से भी बाहर निकलने की इजाजत नहीं थी।उस समय उनके  पिता ने अहिल्याबाई का साथ दिया और उनको घर पर पड़ाना शुरू कर दिया था वे बचपन से ही  लक्षणरहित योग्यता की महिला थी, जो कि किसी भी विषय को बहुत ही आसानी से समझ जाती थी। आगे चलकर उन्होंने अपने काम से लोगों को हैरान कर दिया। और बहुत सारी मुश्किलों का सामना करने के बाद भी अहिल्याबाई होलकर ने कभी भी अपनी राह से विचलित नहीं हुई और वो अपने लक्ष्य तक पहूंचने में सफल हो गई।

अहिल्याबाई होल्कर का विवाह मल्हार राव के बेटे खंडेराव से हुआ था, लेकिन साल 1754 में पति की मृत्यु के बाद महारानी ने सती होने का फैसला लिया था. इनके इस फैसले ने सबको हैरान कर दिया था, लेकिन उनके ससुर ने उन्हें ऐसा करने से रोक लिया था. वहीं कुछ समय बाद महारानी के पुत्र की मृत्यु  हो गई थी

• महारानी अहिल्याबाई बचपन से ही दया, लोगों के लिए किसी भी प्रकार का मनभेद नही होना और  लोगो की मदद करने में विश्वास करती थी । एक दिन की बात है जिस दिन अहिल्याबाई गरबी लोगों को भोजन करवा रही थी। मालवा राज के राजा  मल्हार राव होलकर  जो पुणे जा रहे थे और आराम करने के लिए  चोंडी गांव में ही रुके हुए थे और उनकी अहिल्याबाई पर नज़र पड़ी। 
• अहिल्याबाई को लोगो के प्रति  दया भाव को देखकर महाराज मल्हार राव होलकर इतने खुश हुए कि उन्होंने महारानी अहिल्याबाई होलकर के पिता मानकोजी शिंदे से अपने बेटे की शादी अहिल्याबाई से करवाने के लिए  हाथ मांगा लिया।
• साल 1733 में जब अहिल्याबाई होलकर 8 साल की ही  थी, तब ही उनकी शादी खंडेराव के साथ करवा दी गई क्योंकि उस समय मे बाल विवाह करना एक रिवाज माना जाता था जिसमे लड़के और लड़कियो दोनों की ही छोटी उम्र में शादी करवा दी जाती थी।खांडरेव होलकर के मराठा सम्राट थे जिस से अहिल्याबाई की शादी हुई तो इस वजह से शादी के बाद अहिल्याबाई छोटी उम्र में ही मराठा साम्राजय की रानी बन गई।
• शादी के 10 साल बाद अहिल्याबाई और खांडेराव होलकर को 1745 में एक  बेटा हुआ जिसका नाम उन्होंने  मालेराव रखा था और बेटे के जन्म के 3 साल बाद ही 1748 में उनकी बेटी हुई जिसका नाम उन लोगों ने मुक्ताबाई रखा था।
• अहिल्याबाई, राजकीय कार्य मे अपने पति की बहुत ही मदद करती थी, साथ ही उन्होंने अपने पति को युद्ध और एक कौशल फौजी के रूप में निखरने के लिए हमेशा उत्साहित भी किया करती थी । हालांकि, खांडेराव एक अच्छे सिपाही थे, जिन्होंने अपने पिता से फ़ौजी कौशल की शिक्षा ली थी।
• अहिल्याबाई की बहुत ही खुशी से और  शांती से अपने जीवन को जी रही थी । लेकिन साल 1754 में अहिल्याबाई की जिंदगी में दुखो का समुंद्र ही टूट पड़ा। 
• अहिल्याबाई जिस समय  21 साल की ही थी तो तभी उनके पति युद्ध मे शहीद हो गए। जिसका सदमा अहिल्याबाई को बहुत पड़ा था। अपने पति से इतने प्यार करने की वजह से अहिल्याबाई ने संत होने का फैसला ले लिया, लेकिन उनके ससुर जो कि उनके पिता समान है पिता ने उनको  ऐसा करने से रोक दिया उनकी बात को मान कर अहिल्याबाई अपना फैसला बदल लिया|
• साल 1766 में ही मल्हार राव होलकर की भी मृत्यु हो गई। शासन संभालने के कुछ दिनों बाद ही साल 1767 में उनके बेटे मालेराव की भी मौत हो गई। पति,पुत्र और अपने पिता समान ससुर की मृत्यु के बाद भी उन्होंने खुद को जिस तरह से  संभाला है जो कि काबिलय तारीफ है।

• एक महान और वीर स्तर के तौर पर अहिल्याबाई ने 18वीं सदी में राजधानी माहेश्वर में नर्मदा नदी के किनारे एक बहुत ही सुंदर और आलीशान अहिल्या महल को बनवाया । इस महल में गाने, कला, शास्त्र समूह के लिए जाना जाता था।
• महारानी अहिल्याबाई किसी बड़े शहर की महारानी नही थी लेकिन तब भी उन्होंने अपने शासन प्रणाली की अवधि में अपने राज्य के विवरण करने में और और उसको एकदम सम्पन्न और विकसित शहर बनाने के काम करने में लग गयी।
• इंदौर  शहर को एक सुंदर शहर बनाने के लिए महारानी अहिल्याबाई ने अपना बहुत से योगदान दिया था। कम से कम 30 साल के आश्रयजनक प्रधान के बाद अहिल्याबाई ने एक छोटे से गांव को एक बहुत ही खूबसूरत शहर बना दिया तज जो कि समपन्न है।उन्होंने सरकार पर सड़क की मरम्मत, लोगों को रोजगार मिले, जो लोग भूखे है उन लोगों के लिए अन का प्रम्बन्ध, और सबको शिक्षा प्राप्त हो चाहे वो पुरुष हो या महिला को मिलनी चाहिए इन सब कामों के लिए अहिल्याबाई ने काफी दबाव दिया।  अहिल्याबाई की वजह से ही आज भी इंदौर की पहचान एक भारत केसुंदर और विकसित देश में नाम आता है जो कि बहुत ही गर्व की बात है।
• उनका प्रशासन-प्रबंध संबंधी तंत्र श्रेष्ठ था, वो खुद रात को देर देर तक जागती थी और खुद अपने राज्य का जितना भी काम है उसको खत्म करती थी।

महारानी अहिल्याबाई के सम्मान

महारानी अहिल्याबाई होलकर के किए गए महान कामों के लिए उनको  भारत सरकार की तरफ से 25 अगस्त साल 1996 में  समानित किया गया। और एक डाक टिकट को भी जारी कर दिया गया।  अहिल्याबाई जी के आसाधारण कामों के लिए भी उनके नाम पर एक अवॉर्ड भी स्थित किया गया था।

एक योजना उत्तराखण्ड सरकार की ओर से भी चलाई जा रही है। जो अहिल्‍याबाई होल्‍कर को पूर्णं सम्‍मान देती है। इस योजना का नाम ‘अहिल्‍याबाई होल्‍कर भेड़ बकरी विकास योजना है। अहिल्‍याबाई होल्‍कर भेड़ बकरी पालन योजना के तहत उत्तराखणवड के बेरोजगार, बीपीएल राशनकार्ड धारकों, महिलाओं व आर्थि के रूप से कमजोर लोगों को बकरी पालन यूनिट के निर्माण के लिये भारी अनुदान राशि प्रदान की जाती है। लगभग 1,00,000 रूपये की इस युनिट के निर्मांण के लिये सरकार की ओर से 91,770 रूपये सरकारी सहायता रूप में अहिल्‍याबाई होलकर के लाभार्थी को प्राप्‍त होते हैं।

 महारानी अहिल्याबाई को मौत सन् 13 अगस्त 1795  में तबियत खराब होने की वजह से हो गई थी। लेकिन आज भी अहिल्याबाई होलकर जी की उदारता और उनके महान कामों ने उनको अभी तक लोगो के दिल मे जिंदा बनाए रखा है।

अहिल्या घाट, वाराणसी

world no tobacco day ( વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસ )

 world No Tobacco Day ( વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસ )

31 May

દર વર્ષે ૩૧ મે ના રોજ વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે

આ દિવસની ઉજવણી વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) દ્વારા કરવામાં આવે છે.

વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન દ્વારા 1987 માં પ્રથમ વખત વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી. હકીકતમાં, 1987 માં, વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (WHO) એ તમાકુના સેવનથી મૃત્યુદરમાં અભૂતપૂર્વ વધારાને ધ્યાનમાં રાખીને તેને એક મહામારી જાહેર કર્યો હતો.

વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસ પર હાસ્ય કલાકાર જગદીશભાઇ ત્રિવેદીને સાંભળો.

વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠને તેની સ્થાપનાની વર્ષગાંઠ પર 7 એપ્રિલ, 1988 ના રોજ પ્રથમ વખત વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસની (World No Tobacco Day) ઉજવણી કરી હતી. બાદમાં તેના માટે એક તારીખ નક્કી કરવામાં આવી હતી અને દર વર્ષે 31 મેના રોજ વર્લ્ડ તમાકુ નિષેધ દિનની ઉજવણી કરવામાં આવતી હતી.

આ દિવસનો ઉદેશ્ય તમાકુના દુષ્પરિણામો અને પ્રભાવોથી લોકોમાં જાગરૂકતા લાવવા માટે અને વ્યક્તિઓને તેની ખરાબ આદતોની ગંભીરતા અંગે પ્રોત્સાહન આપવાનું છે.

 ડબ્લ્યુએચઓ મુજબ, દર વર્ષે વિશ્વમાં 8 મિલિયન લોકો તમાકુના કારણે મૃત્યુ પામે છે. તમાકુનું સેવન આપણા માટે કેવી રીતે જીવલેણ હોઈ શકે છે તે વિશે લોકોને સમજાવવામાં આવે છે.

તમાકુનું સિગારેટ,બીડી,ગુટખા, માવા અને હુક્કા જેવા ઘણા બધા સ્વરૂપોમાં સેવન કરવામાં આવે છે.

તમાકુમાં નિકોટીન નામનો એક અત્યંત નશાવાળો પદાર્થ હોય છે.નિકોટીન થોડા સમય માટે ખુબ આનંદ આપે છે પરંતુ લાંબા સમયે તે તમારાં હદય,ફેફસાં,પેટ અને સાથે સાથે તમારાં જ્ઞાનતંતુઓને અસર કરે છે.

પુરુષોમાં તમામ પ્રકારના કેન્સરમાં, ઓરલ કેન્સરનું પ્રમાણ સૌથી વધુ છે.

વિશ્વમાં સૌથી વધુ તમાકુનું ઉત્પાદન ચીનમાં થાય છે ત્યારબાદ ભારત , બ્રાઝિલ, અમેરિકા દેશોનો સમાવેશ થાય છે.

સૌથી વધુ તમાકુની નિકાસ કરતો દેશ બ્રાઝિલ છે, જ્યારે ઇમ્પોર્ટ કરતા દેશોમા રશિયા અને યુ.એસ.એ છે.

ભારતમાં સૌથી વધુ તમાકુનું ઉત્પાદન આંધ્રપ્રદેશમાં થાય છે.

એક અંદાજ મુજબ ભારતમાં પ્રતિવર્ષ આશરે 90 હજાર લાખ સિગારેટો વેચાય છે

ગુજરાત તમાકુના વાવેતરમાં 5માં નમ્બરે છે પણ બીડી અને હુકાની તમાકુનું સૌથી વધુ વાવેતર ગુજરાતમાં થાય છે.

12 જુલાઈ 1999 ના રોજ, કેરળ ભારતનું પહેલું રાજ્ય જાહેર સ્થળોએ ધૂમ્રપાન પર પ્રતિબંધ મૂકનાર બન્યું,

ભારતમાં લગભગ 120 કરોડ ધૂમ્રપાન કરનારાઓ છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ડબ્લ્યુએચઓ) ના જણાવ્યા મુજબ, ભારત વિશ્વના 12% ધૂમ્રપાન કરનારાઓનું ઘર છે. ભારતમાં તમાકુના કારણે દર વર્ષે એક કરોડથી વધુ લોકોના મોત થાય છે.

જાહેર સ્થળો પર ધૂમ્રપાન કરવા પર 2 ઓક્ટોબર 2008 થી જાહેર સ્થળો પર ધૂમ્રપાન નિષેધ નિયમો લાગુ પાડવામા આવેલ છે. એ સ્થાનો જ્યાં ધૂમ્રપાન પ્રતિબંધિત છે તેમાં ઓડિટોરિયમ, સિનેમાઘરો, હોસ્પિટલો, જાહેર પરિવહન (વિમાન, બસો, ટ્રેનો, મહાનગરો, મોનોરેલ્સ, ટેક્સીઓ) અને તેમની સંબંધિત સુવિધાઓ (વિમાનમથકો, બસ સ્ટેન્ડ્સ / સ્ટેશનો, રેલ્વે સ્ટેશન), રેસ્ટોરન્ટ   , હોટલો, બાર, પબ શામેલ છે. , મનોરંજન કેન્દ્રો, કચેરીઓ (સરકારી અને ખાનગી), પુસ્તકાલયો, અદાલતો, પોસ્ટ .ફિસ, બજારો, શ .પિંગ મ ,લ્સ, કેન્ટિન્સ, રિફ્રેશમેન્ટ રૂમ, બેંક્વેટ હોલ, ડિસ્કોથેક, કોફી હાઉસ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને ઉદ્યાનો છે.

આ કાયદાનું ઉલ્લંઘન કરનાર કોઈપણ વ્યક્તિ પર  5000 નો દંડ વસૂલવામાં આવશે

ભારતમાં સિગારેટ અને બીડી સિવાય ફકત તમાકુના સેવનનું પ્રમાણ પણ વધુ છે.

સૌથી વધુ બીડીનું  ધૂમ્રપાન ઉત્તરાખંડમાં  થાય છે.

કોઈપણ શૈક્ષણિક સંસ્થાના 100 યાર્ડની અંદરના વિસ્તારમાં તમાકુ ઉત્પાદનોના વેચાણ પર પ્રતિબંધ 1 ડિસેમ્બર 2004 થી લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો.

તમાકુના વિવિધ ઉત્પાદનો

હંમેશા ફિલ્મ શરૂ થવા પહેલાં અથવા ટેલિવિઝનના કેટલાક અંતરાલમાં સંદેશ આવે છે કે – ધૂમ્રપાન કરવું સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક છે. તમાકુ પર પ્રતિબંધના સંદેશા મોટે ભાગે પોસ્ટરો, બેનરો અને ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ મીડિયા દ્વારા બતાવવામાં આવે છે.

દરેક તમાકુના પેકેટ પર પણ સૂચના લખેલ હોય છે.

ભારતમાં તમાકુ અંગેનો પહેલો કાયદો સિગરેટ અધિનિયમ, 1975 હતું (ઉત્પાદન, પુરવઠો અને વિતરણનું નિયમન) , જેણે 1975 માં સિગારેટ પેક પર ચોક્કસ કાયદાકીય આરોગ્ય ચેતવણી ફરજિયાત કરી હતી.

 સિગારેટ અને અન્ય તમાકુ પેદાશો (વેપાર પર પ્રતિબંધ અને વેપાર નિયમન અને વાણિજ્ય, ઉત્પાદન, પુરવઠા અને વિતરણ) અધિનિયમ, 2003, સીપીટીએને સંક્ષિપ્તમાં, 18 મે 2003 ના રોજ રાષ્ટ્રપતિની સંમતિ પ્રાપ્ત થઈ. તે 1 મે 2004 ના રોજ અમલી બન્યો. 

આ કાયદો આખા ભારત સુધી વિસ્તરેલો છે અને સિગારેટ, સિગાર, બીડી, ગુટકા, પાન મસાલા (તમાકુ ધરાવતો), માવવા, ખૈની, નાસ્તા અને કોઈપણ સ્વરૂપમાં તમાકુ ધરાવતા તમામ ઉત્પાદનોને લાગુ પડે છે

તમાકુ પેદાશો પર સચિત્ર ચેતવણીને ફરજિયાત કરવાના નિયમો 3 મે 2009 ના રોજ સૂચિત કરવામાં આવ્યા હતા, કેટલાક તબક્કાના સુધારા અને વિલંબ પછી 31 મે  2009 થી અમલમાં આવ્યો.  સીઓટીપીએની કલમ 7 મુજબ  "તમામ તમાકુ ઉત્પાદનોના પેકેટો પર સચિત્ર સ્વાસ્થ્ય ચેતવણીનું પ્રદર્શન" કરવું ફરજિયાત છે.   

કેબલ ટેલિવિઝન નેટવર્ક  સુધારણા બિલ, 8 સપ્ટેમ્બર 2000 થી અમલમાં છે, જે અંતર્ગત સિગારેટ અને આલ્કોહોલની જાહેરાતો પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ છે

જ્યારે પણ મૂવીમાં ધૂમ્રપાનના દ્રશ્યો દર્શાવવામાં આવે છે ત્યારે થિયેટરોએ ડિસક્લેમર સ્ક્રીન પ્રદર્શિત કરવું પણ ફરજિયાત છે.

હાલમા ઘણા દેશોમા ઇ-સિગારેટનું પ્રમાણ વધી રહ્યુ છે. ઇ-સિગારેટ એ બેટરીથી સંચાલિત ઉપકરણ છે જે નિકોટિન ધરાવતા દ્રાવણને ગરમ કરીને એરોસોલ નામનું તત્વ પેદા કરે છે, જે જ્વલનશીલ સિગારેટમાં નશાકારક દ્રવ્ય છે. તેમાં ઇલેક્ટ્રોનિક નિકોટિન વિતરણ વ્યવસ્થા, બાળીને નહીં પરંતુ ગરમ કરીને વપરાતી પેદાશો, ઇ-હુક્કા અને તેના જેવા ઉપકરણોનો સમાવેશ થાય છે. આ નવીન પેદાશો દેખાવમાં આકર્ષક લાગે છે અને બહુવિધ સ્વાદમાં ઉપલબ્ધ છે. ઉપરાંત તેનો ઉપયોગ ઝડપથી વધી રહ્યો છે અને વિકસિત દેશોમાં ખાસ કરીને યુવાનો અને બાળકોમાં તેના કારણે રોગચાળાના પ્રમાણમાં વધારો થયો છે.

તમાકુની ખરાબ અસરો :

• ઉધરસ સાથે ગળામાં બળતરાની શરૂઆત થવી
• શ્વાસમાંથી ગંધ આવવી અને કપડાંમાંથી ગંધ આવવી
• ચામડી કરચલીવાળી થવી
• દાંતો પીળાં થઈ જવા

• તમાકુનું સેવન કરવાથી મોંમાં દુર્ગંધ આવે છે.

•  આના સેવનથી ફેફસા અને મોંના કેન્સર થઈ શકે છે, જે જીવલેણ બની શકે છે

•  તમાકુનું સેવન કરવાથી હૃદયરોગનું જોખમ વધે છે.

•  તમાકુનું સેવન કરવાથી માનવ ફેફસાં ખરાબ થઈ જાય છે.

•  તમાકુનું સેવન કરવાથી આંખો નબળી પડે છે.

•  તમાકુના સેવનથી દાંત ખરાબ થાય છે.

ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ જેમ કે :

• હદયની બિમારી   
• શ્વાસનળીમાં સોજો આવવો
• ન્યુમોનિયા
• આંચકા આવવાં
• કેન્સરના ઘણાં બધા પ્રકારો- જો તમે તમે ધુમ્રપાન કરતાં નથી તેમ છતાં તેના સંપર્કના કારણે ઘણાં બધા પ્રકારના કેન્સરનો ભોગ બની શકો છો.જેમ કે ફેફસાં,ગળું,પેટ,મૂત્રાશયનું કેન્સર આ સ્થિતિને નિષ્ક્રિય ધુમ્રપાન કહેવાય છે. નિષ્ક્રિય  ધુમ્રપાનમાં ઘણી બધી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ ઉદભવે છે.આમ,તે સક્રિય ધુમ્રપાનના સ્વરૂપ જેટલું સમાન હાનિકારક છે.

ધૂમ્રપાનની આદત છોડવા અથવા લાગતી અટકાવવા નીચે મુજબ પગલાં લઈ શકાય

 -બાળકો અને કિશોરોમાં શિક્ષણ અને સલાહ દ્વારા જાગૃતિ ફેલાવવી.
- સ્વસ્થ ખોરાક લેવો અને પૂરતો આરામ કરવો. આપણે થાકેલા હોઈએ ત્યારે ધૂમ્રપાન ની ઇચ્છા વધારે થાય છે.
- ધૂમ્રપાન ની મંજૂરી ન હોય તેવી જગ્યાએ જાઓ.
- ધૂમ્રપાન ના કરનારાઓ સાથે સમય પસાર કરો.
- ધૂમ્રપાન છોડવા માટે પોઝીટીવ રહો અને નાસીપાસ થયા વગર સતત પ્રયત્નશીલ રહો.

દુનિયાનો સૌથી પહેલો તમાકુ ફ્રી દેશ ભૂટાન છે. વર્ષ 2010 થી ભૂટાનમાં તમાકુની ખેતી અને તમાકુના  વિવિધ ઉત્પાદનો બનાવવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. અહી સીગારેટ કે તમાકુનું સેવન કરનારને દંડ કરવામાં આવે છે.

વર્લ્ડ ટોબૈકો પ્રોહિબિશન ડે એક થીમ મુજબ દર વર્ષે ઉજવવામાં આવે છે. દરેક વખતે તેની એક થીમ નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે.

વિવિધ થીમ

2021, the focus is on "Commit to quit"

2020, the focus is on "Protecting youth from industry manipulation and preventing them from tobacco and nicotine use"

2019, the focus is on "Tobacco and lung health"

2018, the focus is "Tobacco and heart disease

2017, the focus is "Tobacco- A threat to development"

આપણે બધા જાણીએ છીએ કે આજની યુવા પેઢી તમાકુના ઉત્પાદનોના વપરાશમાં કેટલી ઝડપથી આગળ વધી રહી છે. ધૂમ્રપાન, હૂકા, કાચા તમાકુ, પાન મસાલા વગેરે પદાર્થો ક્યાંક ને ક્યાંક તૈયાર કરવામાં આવે જ છે અને યુવાનો દ્વારા તેનો મોટા પ્રમાણમાં વપરાશ કરવામાં આવે છે જે તેમના સ્વાસ્થ્ય માટે ગંભીર ખતરો છે.

 ન્યુ ઇંગ્લેન્ડ જર્નલ ઓફ મેડિસિન ની 2014 ની સમીક્ષા અનુસાર જો આજ રીતે તમાકુનો ઉપયોગ ચાલુ રહેશે તો 21મી સદી માં લગભગ 1 અબજ લોકોને મારી નાખશે, તેમાંથી અડધા 70 વર્ષ થી નાના હશે.

જયારે તમાકુ પીવા માં આવે છે ત્યારે નિકોટીન લોહી માં ભળી જાય છે જે માનસિક અને શારીરિક અવલંબન નું કારણ બને છે. વિકાસશીલ દેશોમાં વપરાતી સિગારેટ માં ટાર ની માત્રા વધારે હોય છે અને ફિલ્ટર નો ઉપયોગ થતો નથી જે આરોગ્ય માટે વધારે જોખમ કરી શકે છે.

તમાકુ ના ધૂમ્રપાન થી મુખ્યત્વે ફેફસાં અને હૃદયને લગતા રોગો થાય છે, જેમાં હૃદયરોગનો હુમલો, દમ, લકવો તથા કેન્સર જેવા જીવલેણ રોગોનો સમાવેશ થાય છે. તમાકુ ના સેવનથી ઉચ્ચ રક્તચાપ (High Blood Pressure) અને  ધમનીઓ ના રોગો (Peripheral arterial disease) થાય છે.

ગર્ભાવસ્થા માં ધૂમ્રપાન કરવાથી બાળકને અનેક પ્રકારના જોખમ થઈ શકે છે તથા ગર્ભપાત ની શકયતા વધી જાય છે. જીવનમાં નાની ઉંમરે ધૂમ્રપાન શરૂ કરવાથી અને વધુ સિગારેટ પીવાથી આ બધા રોગોનું જોખમ વધે છે.

પરોક્ષ ધૂમ્રપાન પણ સ્વાસ્થ્ય માટે જોખમી છે. પુરુષો કરતાં સ્ત્રીઓ માં ધૂમ્રપાન વધારે જોખમી છે. એક અભ્યાસ અનુસાર પુરૂષ ધૂમ્રકર્તા અને સ્ત્રી ધૂમ્રકર્તા ના સરેરાશ જીવનમાં અનુક્રમે 13.2 અને 14.5 વર્ષ નો ઘટાડો થાય છે.

તમાકુનું સેવન કરવાથી 12 થી 15  પ્રકારના કેન્સર થઈ શકે છે, જેમાં મુખ્યત્વે ફેફસાંના, ગળાના, અન્નનળીના, હોજરીના, સ્વાદુપિંડ ના અને કિડનીના કેન્સર નો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત તમાકુના લીધે થતા કેન્સર ની સારવાર માં ફાયદો થવાની શકયતા ઘટી જાય છે

કહો તમાકુને ના... જીંદગીને હા..

તો આજથી જ આપણે અને આપણા સ્વજનને આમાથી બહાર કાઢવાનો પ્રયત્ન કરીએ.

વીર સાવરકર (Veer Savarkar)

 વીર સાવરકર

(હિંદુ રાષ્ટ્રાવાદના પ્રણેતા)

પૂરુ નામ: વિનાયક દામોદર સાવરકર

જન્મતારીખ: 28 મે 1883

પિતાનું નામ: દામોદર સાવરકર

માતાનું નામ: રાધાબાઇ

અવશાન: 26 ફેબ્રુઆરી 1966 (મુંબઇ)

વીર સાવરકર માત્ર એક ક્રાંતિકારી જ નહીં, પરંતુ ભાષાશાસ્ત્રી, બૌદ્ધિક કવિ, લેખક, વકીલ અને સારા વકતા પણ હતા.

આપણે સામાન્ય રીતે તેમને વીર સાવરકરના નામથી વધુ ઓળખીએ છીએ અને સંબોધન કરીએ છીએ. "વીર" એ તેમને મળેલ ઉપાધિ છે.

વીર સાવરકરનો જન્મ 28 મે 1883 ના રોજ નાસિકના ભાગુર ગામમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ દામોદર પંત સાવરકર હતું, જે ગામના જાણીતા લોકોમાં જાણીતા હતા. તેની માતાનું નામ રાધાબાઈ હતું. વિનાયક 9 વર્ષનો હતો ત્યારે જ તેની માતાનું અવસાન થયું.

તે નાનપણથી જ ભણવામા હોશિયાર હતા.. તેમણે બાળપણમાં કેટલીક કવિતાઓ પણ લખી હતી. તેમણે 1901 માં શિવાજી હાઇસ્કૂલ, નાસિકથી મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી.

નાનપણ્થી જ હિંદુવાદી વિચારસરણી ધરાવતા તેઓએ ઇંગ્લેન્ડમાં કાયદાના અભ્યાસ દરમિયાન 1857ના પ્રથમ સ્વતંત્ર્ય સંગ્રામને સિપાઇનો બળવો ગણવાનો ઇન્કાર કરતુ પુસ્તક "ધ ઇન્ડિયન વોર ઓફ ઇન્ડિપેન્ડન્સ" લખ્યુ જેને અંગ્રેજોએ પ્રતિબંધિત કરી દિધુ અને તેમને ઇંગ્લેન્ડથી ભારત મોકલી દિધા પરંતુ તે વચ્ચેથી ભાગી અને ફ્રાંસ ગયા પણ ફ્રાંસની સરકારે તેમને અંગ્રેજોને હવાલે કર્યા.

અંગ્રેજો દ્વારા તેમણે ડબલ વાર (25-25 વર્ષની) કાળા પાણીની સજા આપવામાં આવી.

 સ્વતંત્રતા માટે કામ કરવા માટે, તેમણે એક ગુપ્ત સમાજની રચના કરી, જેને 'मित्र मेला' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. 1905 ના વિરામ પછી, તેમણે પુણેમાં વિદેશી કપડાની હોળી પ્રગટવી. પુણેના ફર્ગ્યુસન કોલેજમાં ભણતી વખતે પણ તે દેશભક્તિથી ભરેલા ઉત્સાહી ભાષણો આપતા હતા.

1906 માં, તિલકની ભલામણ પર તેમને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા શિષ્યવૃત્તિ મળી હતી. તેમણે 'ઇન્ડિયન સોશિયોલોજિસ્ટ' અને 'તલવાર' માં ઘણા લેખો લખ્યા છે, જે પછીથી કોલકાતાના  'યુગાંતર'માં પણ છપાયા હતા.. તેઓ રશિયન ક્રાંતિકારીઓથી વધુ પ્રભાવિત હતા. લંડનમાં હતા ત્યારે સાવરકર લાલા હરદયાલને મળ્યા હતા. લંડનમાં તે ઈન્ડિયા હાઉસનું  ધ્યાન રાખતા.. મદનલાલ ધિંગરાને ફાંસી અપાયા બાદ તેણે 'લંડન ટાઇમ્સ'માં એક લેખ પણ લખ્યો હતો.  તેમણે ધિંગરાના લેખિત નિવેદનના પેમ્પેલેટ પણ વિતરિત કર્યા.

1909 માં લખાયેલા 'ધ ઇન્ડિયન વોર ઓફ ઇન્ડિપેન્ડન્સ-1857' પુસ્તકમાં સાવરકરે આ લડતને બ્રિટીશ સરકાર સામેની આઝાદીની પહેલી લડાઇ તરીકે જાહેર કરી હતી. વીર સાવરકર 1911 થી 1921 સુધી અંદમાન જેલમાં રહ્યા. તે 1921 માં ઘરે પરત ફર્યા. 

ત્યારબાદ  ફરી 3 વર્ષ જેલમાં રહ્યા. જેલમાં 'હિન્દુત્વ' પર સંશોધન ગ્રંથ લખ્યો હતો. 1937 માં, તેઓ હિન્દુ મહાસભાના પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયા. 

1940 માં વીર સાવરકરે પૂણામાં 'અભિનવ ભારતી' નામની ક્રાંતિકારી સંસ્થાની સ્થાપના કરી, જેનો હેતુ જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે બળના ઉપયોગ દ્વારા સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરવાનો હતો.

સ્વતંત્રતા માટે કાર્ય કરવા માટે, તેમણે એક ગુપ્ત સમાજની રચના કરી હતી, જેને 'મિત્ર મેલા' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

.

9 ઓક્ટોબર 1942 ના રોજ, ચર્ચિલને ભારતની આઝાદી માટે દરિયાઇ સંદેશો મોકલવામાં આવ્યો અને તેઓ આજીવન એકીકૃત ભારતની તરફેણમાં હતા.. ગાંધીજી અને સાવરકરની સ્વતંત્રતાની બાબતમાં જુદા જુદા મંતવ્યો હતા.

તે વિશ્વના પહેલા કવિ હતો કે જેમણે આંદામાનની એકાંતમાં કેદની દિવાલો પર ખીલી અને કોલસા વડે કવિતાઓ લખી અને પછી તેમને યાદ કરી. આ રીતે, જેલમાંથી છૂટ્યા પછી તેણે 10 હજાર લાઇનો યાદ કરીને ફરીથી લખી. ભારતના આ મહાન ક્રાંતિકારીનું 26 ફેબ્રુઆરી 1966 ના રોજ અવસાન થયું. 

તેમનું આખું જીવન સ્વરાજ્યની પ્રાપ્તિ માટે લડવામાં વિતાવ્યું હતું. 

વીર સાવરકર એ ભારતની આઝાદીની ચળવળના ફ્રન્ટલાઈન ફાઇટર અને ઉગ્ર રાષ્ટ્રવાદી નેતા હતા.

હિંદુ રાષ્ટ્રની રાજનીતિક વિચારધારા (હિંદુત્વ) ને વિકસિત કરવાનો સંપૂર્ણ શ્રેય સાવરકરને ફાળે જાય છે. સ્વતંત્રતા સેનાની હોવાની સાથે-સાથે તેઓ મહાન ક્રાંતિકારી, વિચારક, સિદ્ધહસ્ત લેખક, કવિ, પ્રખર વક્તા તથા દુરદર્શી રાજનેતા પણ હતા. તેઓ એક એવા ઈતિહાસકાર પણ હતા કે જેમણે હિંદુ રાષ્ટ્રના વિજયના ઈતિહાસને પ્રમાણિકપણે શાબ્દિક રીતે કંડાર્યો હતો. તેમણે ૧૮૫૭ના પ્રથમ સ્વતંત્રતા સંગ્રામનો જીવંત અહેવાલરૂપી ઈતિહાસ ધ ઈન્ડિયન વૉર ઓફ ઈન્ડિપેન્ડન્સ નામના પુસ્તકમાં લખ્યો જેનાથી બ્રિટિશ શાસકોમાં ખળભળાટ મચી ગયો. ધ ઈન્ડિયન વૉર ઓફ ઈન્ડેપેન્ડન્સ મૂળ મરાઠી ભાષામાં ૧૯૦૮ની સાલમાં તેમણે લખી જેનો અંગ્રેજી ભાષામાં અનુવાદ ઈન્ડિયા હાઉસમાં રહીને છ જેટલા વિદ્યાર્થીઓએ કર્યો. એ સમયે ભારતમાં મુદ્રણકાર્ય શક્ય ન હતું. તેમના આ પુસ્તકનું મુદ્રણ કાર્ય ઈંગ્લેન્ડ અને જર્મનીમાં પણ ન થઈ શક્યું. અંતમાં આ પુસ્તક ૧૯૦૯ની સાલમાં હોલેન્ડમાં મુદ્રિત થયું. સમયાંતરે આ પુસ્તકનો અનુવાદ ઉર્દૂ, હિન્દી, પંજાબી અને તામિલ ભાષામાં પણ થયો. આ પુસ્તક પર બ્રિટિશ શાસકો દ્વારા પ્રતિબંધ લગાવાયો હતો. પ્રતિબંધ દરમિયાન ડૉ. ક્યુતિન્હોએ આ પુસ્તકને એક ધાર્મિક ગ્રંથની જેમ સાચવીને રાખેલો. આ પ્રતિબંધને ૧૯૪૬ના મે મહિનામાં મુંબઈ સરકાર દ્વારા હટાવાયો હતો.

મહાત્મા ગાંધીની હત્યામાં સામેલ થવાનો વિનાયક દામોદર સાવરકર પર આરોપ હતો પણ પુરાવાઓના અભાવે તેઓ નિર્દોષ છૂટ્યા.

સાવરકર ભારતના પહેલા લેખક અને વિશ્વના એકમાત્ર લેખક હતા જેમના પુસ્તકને બ્રિટિશ સરકારે  પ્રકાશિત થયા પહેલા જ પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.

1970 માં ભારતના ટપાલ વિભાગ દ્વારા  વિનાયક દામોદર સાવરકરની ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી.

આંદામાન નિકોબારના પોર્ટ બ્લેર પર આવેલ હવાઇ મથકનું નામ વીર સાવરકર આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઇ મથક રાખવામાં આવેલ છે.

વર્ષ 2000માં સાવરકરને 'ભારતરત્ન' આપવાની રજૂઆત કરાઈ હતી પણ તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ એ તેનો સ્વીકાર કર્યો નહિ.

તેમને 25-25 વર્ષની કેદની બે સજા થઈ હતી. જેલ ભોગવવા માટે તેમને ભારતથી દૂર આંદામાન એટલે કે 'કાળા પાણી'ની સજા ભોગવવા મોકલી દેવાયા હતા. 698 કોટડી ધરાવતી સેલ્યુલર જેલમાં 52 નંબરની કોટડીમાં તેમને રાખવામાં આવ્યા હતા, જે 13.5 બાય 7.5 ફૂટની હતી. વિનાયક દામોકર સાવરકર આંદામાનની સેલ્યુલર જેલમાં 9 વર્ષ 10 મહિના રહ્યા હતા

'વીર' નામ કોણે આપ્યું?

આપણે તેમને સામાન્ય રીતે વીર સાવરકરના નામથી વધુ ઓળખીએ છીએ અને સંબોધન કરીએ છીએ, હકીકતમાં, સાવરકરને કોંગ્રેસ સાથેના નિવેદનમાં વિવાદમાં ફસાઇ ગયા બાદ કોંગ્રેસ દ્વારા બ્લેક લીસ્ટ કરવામાં આવ્યું હતા અને તેનો બધે જ વિરોધ કરવામાં આવ્યો હતો. તે સમય 1936 નો હતો. આવી સ્થિતિમાં, પ્રખ્યાત પત્રકાર, શિક્ષણવિદ, લેખક, કવિ  નાટક અને ફિલ્મ કલાકાર પી.કે. અત્રેએ સાવરકરને સાથ આપવાનું મન બનાવ્યું હતું કારણ કે તે જુવાન વર્ષની ઉંમરે જ સાવરકરની વાર્તાઓ સાંભળતો હતો અને તે તેનો મોટો ચાહક હતો. 

અત્રેએ પૂણેમાં તેમના બાલમોહન થિયેટર કાર્યક્રમના ભાગ રૂપે સાવરકર માટે એક રિસેપ્શનનું આયોજન કર્યું હતું. કોંગ્રેસના કાર્યકરોએ આ કાર્યક્રમ અંગે સાવરકર વિરુદ્ધ પત્રિકાઓ વહેંચી હતી અને ધમકી આપી હતી કે તેઓ સાવરકરને કાળા ઝંડા બતાવશે. આ વિરોધ છતાં હજારો લોકો એકઠા થયા અને સાવરકરનો સ્વાગત કાર્યક્રમ સમાપ્ત થયો

સાવરકરના વિરોધમાં કોંગ્રેસના કાર્યકરો કાર્યક્રમની બહાર હંગામો મચાવી રહ્યા હતા અને અત્રે એ કાર્યક્રમમાં પોતાના ભાષણમાં સાવરકરને નિર્ભય ગણાવ્યા હતા અને કહ્યું હતું કે કાળા ઝંડાની સજાથી ડરનારાને પણ કાળા ધ્વજ ડરશે નહીં. આ સાથે, અત્રેએ સાવરકરને 'સ્વતંત્ર્યવીર' પદવી આપ્યો. આ શીર્ષક પછીથી ફક્ત 'વીર' બન્યું અને સાવરકરના નામ સાથે સંકળાયેલું.

સાવરકરે તેમના જેલકાળના દિવસોમાં 1857 ની ક્રાંતિના આધારે ચાર ભાગમાં '1857 ચે સ્વતંત્ર સમર' નામની વિગતવાર મરાઠી ગ્રંથ લખ્યો હતો. આ પુસ્તકની ખૂબ ચર્ચા કરવામાં આવી હતી અને અત્રેએ સાવરકરનું નામ આ પુસ્તકના નામથી 'સ્વતંત્ર્યવીર' રાખ્યું હતું. એટલું જ નહીં, તે જ એટ્રે જ હતા જેમણે પછીથી જાહેરાત કરી હતી કે 'ધ્યાનેશ્વર પછી મહારાષ્ટ્રમાં સાવરકરથી વધુ ઉત્તમ લેખક કોઈ નહોતું'.

તે પછી પુણેમાં જ બીજો એક કાર્યક્રમ થયો. આ કાર્યક્રમમાં સાવરકરે અત્રેને એક મહાન શિક્ષણવિદ્, લેખક અને કલાકાર તરીકે ઓળખાવી હતી અને તેમને આચાર્ય કહ્યા હતા. '

તેમના દ્વારા લખાયેલ પુસ્તકો

 

બુદ્ધ પૂર્ણિમા/ ગૌતમ બુદ્ધ જયંતિ

વૈશાખની પૂનમને બુદ્ધપૂર્ણિમા તરીકે પણ ઉજવવામાં આવે છે. બુદ્ધપૂર્ણિમાના દિવસનું માહાત્મ્ય વિશ્વભરના બૌદ્ધ ધર્મીઓ માટે વિશેષપણે રહેલું છે. ગૌતમ બુદ્ધને વિષ્ણુ ભગવાનના 9માં  અવતાર ગણવામાં આવે છે

આ જ દિવસે ભગવાન બુદ્ધનો જન્મ થયો હતો 

પ્રચલિત માન્યતાઓ પ્રમાણે સિદ્ધાર્થ ગૌતમનો જન્મ મૌર્ય રાજા અશોકના શાસનના ૨૦૦ વર્ષ પહેલા થયો હતો

 ભગવાન બુદ્ધનો જન્મ ઇ.સ. પૂર્વે 563માં નેપાળના કપિલવસ્તુ પાસે લુમ્બિનીમાં થયો હતો. કપિલવસ્તુ તે સમયે મહાજનપદની રાજધાની હતી. લુમ્બિની હાલ દક્ષિણ મધ્ય નેપાળમાં સ્થિત છે. આ જ સ્થળે સમ્રાટ અશોકે ત્રીજી શતાબ્દિમાં ભગવાન બુદ્ધના પ્રતિક તરીકે એક સ્તમ્બ બનાવ્યો હતો. ઇતિહાસકારોના મતે, બુદ્ધ શાક્ય ગૌત્રના હતા અને તેમનુ સાચું નામ સિદ્ધાર્થ હતું. તેમના પિતાનું નામ શુદ્ધોધન હતુ. તેઓ શાક્ય ગણના પ્રમુખ હતા. જ્યારે તેમના માતાનું નામ માયા દેવી હતું. કહેવાય છે કે સિદ્ધાર્થના જન્મના 7 દિવસ બાદ જ તેમની માતાનું નિધન થતા, તેમનો ઉછેર તેમની સાવકી માતા પ્રજાપતિ ગૌતમીએ કર્યો હતો. 

એક રાજકુમાર હોવાથી સિદ્ધાર્થ ગૌતમનો વૈભવી રીતે ઉછેર થયો હતો

જન્મના કેટલાક દિવસો બાદ માતાનું અવસાન થતાં તેમનો ઉછેર તેમની માસી ગૌતમીએ કર્યો હતો. આથી તેને લોકોએ ગૌતમ કહીને બોલાવવાનું શરૂ કર્યું હતું.

સિદ્ધાર્થે માત્ર 29 વર્ષની ઉંમરે સંન્યાસ ધારણ કર્યો અને બોધગયામાં પીપળાના વૃક્ષ નીચે 6 વર્ષ સુધી તપસ્યા કરી હતી.

સ્વયં બુદ્ધને બૌદ્ધ ધર્મના સંસ્થાપક માનવામાં આવે છે. તેમણે વર્ષો સુધી કઠિન તપસ્યા અને સાધના કરી હતી. જે બાદ બોધગયામાં બોધિવૃક્ષ નીચે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઇ અને તેમને બુદ્ધત્વની પ્રાપ્તિ થઇ. જે બોધિવૃક્ષ આજે પણ બિહારના ગયા જિલ્લામાં સ્થિત છે. તેમણે પોતાનો પહેલો ઉપદેશ સારનાથમાં આપ્યો હતો. સમગ્ર વિશ્વને પોતાના જ્ઞાનથી આલોકિત કરનાર ભગવાન બુદ્ધનું કુશીનગરમાં વૈશાખ પૂર્ણિમાના દિવસે નિધન થયું અને તે જ દિવસ તેમનો પરિનિર્વાણદિન કહેવાય છે.

બોધિવૃક્ષ નીચે જ્ઞાનોદય થયા પછી સિદ્ધાર્થ સંસારમાં ભગવાન બુદ્ધ તરીકે ખ્યાતિ પામ્યા. આ દિવસ વૈશાખી પૂર્ણિમાનો હતો. આથી આ તિથીને બુદ્ધ પૂર્ણિમા તરીકે ઓળખાય છે. આ ઉપરાંત એમ પણ કહેવાય છે કે જે દિવસે બુદ્ધ (સિદ્ધાર્થ)નો જન્મ થયો તે દિવસે પણ વૈશાખી પૂર્ણિમા હતી. ભગવાન બુદ્ધના જીવનમાં પૂનમનું ઘણું મહત્વ રહ્યું છે. બુદ્ધનો જન્મ, જ્ઞાન પ્રાપ્તિ અને નિર્વાણ પૂર્ણિમાની તિથીએ જ થયું હોવાથી બૌદ્ધ પૂર્ણિમાનું ધાર્મિક મહત્વ ઘણું વધી જાય છે

ગૌતમ બુદ્ધે જીવનનાં ૮૦ વર્ષ આધ્યાત્મિક ચિંતન અને બૌદ્ધ ધર્મના પ્રચાર પ્રસાર અર્થે સર્મિપત કરી દીધા હતા. ગૌતમ બુદ્ધને શાક્યમુનિ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

ભગવાન બુદ્ધે અહિંસા અને પ્રેમનો સંદેશ ફેલાવ્યો હતો

ગુજરાતમાં ભગવાન બુદ્ધનો અમૂલ્યા વારસો છે. કારણ કે, ભગવાન બુદ્ધનાં અસ્થિ માત્ર ગુજરાત પાસે છે. ભગવાન બુદ્ધના ઉપદેશોને ૧૪ આજ્ઞારુપે શિલામાં કોતરાવ્યા હતા. તે સમગ્ર ભારતમાં ગિરનારમાં મળતા શિલાલેખમાં જ જળવાયા છે બીજે ક્યાં નહીં

આ દિવસે સૂર્યોદય બાદ મંદિર અને ધાર્મિક સ્થળો પર બૌદ્ધનો ઝંડો ફરકાવવામાં આવે છે. ઉલ્લેખનીય છે કે આધુનિક બૌદ્ધ ઝંડો શ્રીલંકાએ તૈયાર કર્યો છે. જેમાં વાદળી, લાલ, સફેદ, પીળો અને નારંગી રંગ હોય છે. વાદળી રંગ પ્રેમ અને સન્માન દર્શાવે છે, જ્યારે લાલ રંગ આશીર્વાદનું પ્રતીક છે અને સફેદ રંગ ધર્મની શુદ્ધતા દર્શાવે છે. નારંગી રંગને બુદ્ધિમત્તાનું પ્રતીક મનાય છે અને સૌથી છેલ્લે પીળા રંગને મુશ્કેલ સ્થિતિમાંથી બચવાનું પ્રતિક મનાય છે.

બૌદ્ધ ધર્મની શરૂઆત ભારતમાં થઈ હતી, પરંતુ અત્યારે શ્રીલંકા, મ્યાનમાર, થાઈલેન્ડ, નેપાળ, તિબેટ, ચીન અને જાપાન સહિત અનેક દેશોમાં તેનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે

મહાભિનિષ્ક્રમણ

૨૯ વર્ષની ઉંમરે એક દિવસ નગરચર્યા દરમ્યાન તેમણે એક વૃદ્ધ વ્યક્તિ, એક રોગી વ્યક્તિ, એક સડી રહેલ મડદું અને એક સાધુને જોયા. આની તેમના માનસ પર ઊંડી અસર થઈ.

વસંતઋતુમાં એક દિવસ સિદ્ધાર્થ બગીચામાં ફરવા ગયો. તેઓએ શેરીમાં એક વૃદ્ધ માણસને જોયો. તેના દાંત તૂટી ગયા હતા. વાળ રંધાઈ ગયા હતા, શરીર વાંકાચૂકા થઈ ગયું હતું. હાથમાં લાકડી પકડીને તે ધીમે ધીમે ધ્રૂજતો રસ્તે ચાલી રહ્યો હતો.

બીજી વખત જ્યારે સિદ્ધાર્થ કુમાર બગીચામાં ફરવા નીકળ્યા ત્યારે તેમની નજર સમક્ષ એક દર્દી આવ્યો. તેનો શ્વાસ ઝડપથી ચાલતો હતો. ખભા ઢીલા હતા. હાથ સુકાઈ ગયા હતા. પેટ ફૂલી ગયું હતું. ચહેરો નિસ્તેજ થઈ ગયો હતો. બીજાની મદદથી તે ખૂબ જ મુશ્કેલીથી ચાલી શકતો હતો.

ત્રીજી વખત સિદ્ધાર્થને અર્થ મળ્યો. ચાર માણસો તેને લઈ જતા હતા. પાછળ ઘણા લોકો હતા. કેટલાક રડતા હતા, કેટલાક તેમની છાતી મારતા હતા, કેટલાક તેમના વાળ ખેંચી રહ્યા હતા. આ દ્રશ્યોએ સિદ્ધાર્થને ખૂબ જ પરેશાન કરી નાખ્યો.

સિદ્ધાર્થ ચોથી વાર બગીચામાં ફરવા નીકળ્યો ત્યારે તેણે એક સન્યાસીને જોયો. સંસારની તમામ લાગણીઓ અને ઈચ્છાઓથી મુક્ત સુખી સંન્યાસીને સિદ્ધાર્થને આકર્ષ્યો. તેણે વિચાર્યું- ‘યુવાની પર ધિક્કાર, જે જીવનને શોષી લે છે, શરીરનો નાશ કરે છે. જીવન પર શરમ આવે છે, જે આટલી જલ્દી પોતાનો અધ્યાય પૂરો કરે છે. શું વૃદ્ધાવસ્થા, રોગ અને મૃત્યુ આ રીતે કાયમ સૌમ્ય બની રહેશે? પછી સંસારના બંધનમાંથી મુક્ત થઈને ત્યાગના માર્ગે પ્રયાણ કર્યું અને કઠોર તપ કરીને બુદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કર્યું.

 જીવનના આ દુઃખોમાંથી મુક્તિનો માર્ગ શોધવા તેમણે વૈભવી જીવન છોડી એક ભિક્ષુક તરીકે જીવવા પ્રયાણ કર્યું .

બુદ્ધ જયંતી' ને દિવસે ભારત ના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુ એ કહેલું વાક્ય વિશ્વને એક નવી દિશા દર્શાવે એવું છે. એમણે કહ્યું હતું કે, "વિશ્વએ યુધ્ધ અને બુદ્ધ માંથી કોઈ એકની પસંદગી કરવી પડશે.." ભારતરત્ન ડૉ ભીમરાવ આંબેડકર એ બુદ્ધ ધર્મ વિશે કહ્યું હતું કે,"મને તે ધર્મ પસંદ છે જે સ્વાતંત્ર્ય, સમાનતા અને ભાઈચારાને શીખવે છે."

નરસિંહ મહેતા (Narsinh Maheta)

નરસિંહ મહેતા

આદિ કવિ

જન્મ: 1414 (વૈશાખી પૂર્ણીમા), તળાજા, ભાવનગર

પિતાનું નામ: કૃષ્ણદાસ

માતાનું નામ: દયાકુંવર

ઉપનામ: નરસૈયો, આદિ કવિ, આદ્ય કવિ

અવશાન: 1480 (માંગરોળ)

નરસિંહ મહેતા ૧૫મી સદીમાં થઈ ગયેલ ગુજરાતી ભાષાના પ્રથમ કવિ હતા. આથી તેઓ આદ્ય કવિ અથવા આદિ કવિ કહેવાય છે

તેઓ તેમનાં પદો, આખ્યાનો અને પ્રભાતિયાં માટે પ્રખ્યાત છે.

નરસિંહ મહેતાનો જન્મ ભાવનગર જિલ્લાનાં તળાજામાં ઈ.સ.૧૪૧૪માં નાગર બ્રાહ્મણ શ્રી કૃષ્ણદાસ મહેતાને ત્યાં થયો હતો. તેઓ પછી જુનાગઢ  ખાતે સ્થાયી થયા હતા

પરંપરાગત રીતે ભારતીય કેલેન્ડર મુજબ નરસિંહ મહેતાની જન્મજયંતિ  વૈશાખી પૂર્ણિમાના દિવસે મનાવવામાં આવે છે?

નાની ઉંમરે તેમણે માતા-પિતાને ગુમાવ્યા હતા. તેઓ ૮ વર્ષની વય સુધી બોલી શકતા નહોતા અને તેમનો ઉછેર તેમની દાદી જયગૌરીએ કર્યો હતો

તેમનાં લગ્ન ૧૪૨૯માં માણેકબાઈ સાથે થયાં.

આ યુગલ નરસિંહ મહેતાના ભાઈ બંસીધરને ત્યાં જૂનાગઢમાં રહેતું હતું. 

તેમને શામળદાસ નામનો પુત્ર અને કુંવરબાઈ નામની પુત્રી હતી

મહેતાનાં કાર્યોનું એક અગત્યનું અંગ એ છે કે તેઓ તે ભાષામાં નથી સચવાયાં જેમાં તે લખાયાં હતાં. સાથે જ, તેઓ મોટા ભાગે મૌખિક રીતે સચવાયાં છે

નરસિંહ મહેતાની કૃતિની સૌથી જૂની હસ્તપ્રત લગભગ ઇસવીસન ૧૬૧૨ની આસપાસ રચાયેલી છે જેને ગુજરાત વિદ્યા સભાના કે.કા. શાસ્ત્રીએ શોધી કાઢી હતી

 નરસિંહ મહેતાની જાણિતી પંક્તિઓ

• નીરખને ગગનમાં કોણ ઘુમી રહ્યો, તેજ હું તે જ હું શબ્દ બોલે
• ભુતળ ભક્તિ પદારથ મોટું બ્રહ્મલોકમાં નાહી રે
• વૈષ્ણવજન તો તેને રે કહીયે
• શામળિયો તે ઊરનું ભુષણ હ્રદયા ભીડી રાખું રે
• ઊંચી મેડી તે મારા સંતની 
• પ્રેમરસ પાનેતું , મોરના પિચ્છઘર તત્ત્વનું ટુપણું તુચ્છ લાગે
• અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તુ જ શ્રીહરી
• એવા રે અમો એવા રે , તમે કહો છો તો વળી તેવા રે
• હળવે હળવે હળવે હરિજી મારે મંદિરિયે આવ્યા રે
• સખી આજની ઘડી તે રળિયામણી રે લોલ
• જળકમળ છોડી જાને બાળા

નરસિંહ મહેતાની કૃતિઓની યાદી:-

Ø  આત્મચરિત્રાત્મક રચનાઓ:

        શામળદાસનો વિવાહ(પુત્ર વિવાહ),  મામેરું(કુંવરબાઇનું મામેરું) ઝારીના પદો, હારમાળાના પદો, માનલીલા,  રુક્મિણીવિવાહ, સત્યભામાનું રુસણું, દ્રૌપદીની પ્રાર્થના, પિતાનો શ્રાદ્ધ     

Ø  ભજનો

        વૈષ્ણવજન,  શ્રીકૃષ્ણજન્મ વધાઈ, ભોળી ભરવાડણ, આજની ઘડી રળિયામણી,

Ø  અન્ય રચનાઓ

        સુદામા ચરિત્ર, સુરતસંગ્રામ, શ્રીકૃષ્ણની બાળલીલા, શ્રીકૃષ્ણની રાસલીલા, શ્રીકૃષ્ણ વિહાર,

, દ્વાદશમાસ, રાસસહસ્ત્રપદી, ચાતુરીછત્રીસી, ગોવિંદગમન, ચાતુરીસૌળસી, બાળલીલા, દાણલીલા, રાસલીલા, ઘડપણ વિશે વસંતવિલાસ, શૄંગાર, જ્ઞાન વૈરાગ્ય, ભક્તિ, હીંડોળા વગેરે વિષયના અપ્દ, નૃસિંહવિલાસ, શૃંગારમાળા, હારમાળાનું પરિશિષ્ટ, , મામેરું, , અંતરધાન સમયના પદ,  સહસ્ત્રપદીરાસ,

વિજય ભટ્ટે ૧૯૪૦માં બનાવેલા દ્વિભાષી ચલચિત્રમાં, જે હિંદીમાં નરસી ભગત અને ગુજરાતીમાં નરસી ભગત નામે રજૂ થયું હતું તેમાં જાદુનો સમાવેશ હતો અને મહેતાના જીવનને ગાંધીજીના જીવન સાથે સરખાવ્યું હતું

નરસૈંયો (૧૯૯૧), ગુજરાતી ધારાવાહિક દૂરદર્શન પરથી પ્રસારિત થઇ હતી, જેમાં દર્શન ઝરીવાલાએ મુખ્ય પાત્ર ભજવ્યું હતું. ૨૭ હપ્તાની આ ધારાવાહિકનું નિર્માણ નંદુભાઇ શાહે કર્યું હતું અને તેના દિગ્દર્શક મૂળરાજ રાજડા હતા.

ભક્ત તરીકે ખ્યાતિ મેળવનાર નરસિંહ મહેતાએ વૈષ્ણવ કવિતાઓનું આખ્યાન કર્યું હતું. તેમણે લખેલી રચનાઓમાં ભજન વૈષ્ણવ જન તો ખૂબ જાણીતું છે, જે મહાત્મા ગાંધીનું ખૂબ પ્રિય હતું અને તેમના જીવનનો પર્યાય બની રહ્યું. આ ભજનમાં સારા માનવીના ગુણો (મૂલ્યો)નું સરસ રીતે વર્ણન કરેલું છે.

 “શામળશાનો વિવાહ”,“હારમાળા”,“હુંડી”,”મામેરુ”,”શ્રાદ્ધ”અને”જારીના પદો”વગેરે એમની આત્મચિત્રાત્મક રચનાઓ છે.તો “રાસસહસ્ત્રપદી”,”શૃગારમાળા”,”હિંડોળાનાં પદો”,”વસંતનાં પદો”,”કૃષ્ણજન્મ સમયનાપદો”, “બાળલીલાના પદો”,”ચાતુરીચોડસી”,”ચાતુરીછત્રિશ”,”જ્ઞાન-વૈરાગ્યના પદો”,”દાણલીલા”અને “સુદામા -ચરિત” એ એમની ઇતર કૃતિઓ છે. નરસિંહના કાવ્યસર્જનમાં મુખ્યત્વે પદોનો વિપુલ જથ્થો છે એમાં “શામળશાનો વિવાહ”,”શ્રાદ્ધ”,”હુંડી”અને”મામેરૂ” જેવી પોતાના જીવનના જ પ્રસંગો આલેખતી અને તેમને જ આપતિકાળે ભગવાને કેવી રીતે મદદ કરી હતી તેની પ્રતીતિ કરાવતી આત્મચરિત્રાત્મકન કૃતિઓ છે.આત્મકથનાત્મક કાવ્યો રચવાની અને એ રીતે પોતાના જ કાવ્યમાં સ્વ-જીવન વિશે માહિતી આપવી જનાર તેઓ પહેલા ગુજરાતી કવિ છે. આ બધી કૃતિઓ વાસ્તવમાં પદો જ છે. આ ઉપરાંત “રાસસહસ્ત્ર -પદી” ”શૃગારમાળા”, “વસંતનાં પદો” ચાતુરીઓ,દાણલીલા અને બાળલીલા જેવી શ્રીકૃષ્ણની રાધા અને ગોપીઓ સાથે ની વિવાહલીલાને વર્ણવતા અને શ્રીકૃષ્ણ મહિમા ગાતી કૃતિઓનો પણ એમાં સમાવેશ થાય છે.નરસિંહ પદો માટે સુવિખ્યાત છે. આ બધા પદોમાં નરસિંહ રાધાને,ગોપીના ભાવે શ્રીકૃષ્ણ પ્રભુને ઉત્કટતાથી આરાધે છે.વળી એમાં ગહનતત્વ દ્રષ્ટિનો પરિચય કરાવતા જ્ઞાન-વૈરાગ્યના પદો,એમના કાવ્યસર્જનનુ મહત્વનું અંગ છે. આ માંના ઘણા તો આજેય પ્રભાતિયાના નામે લોકહૃદયમાં ચિરંજીવ થયા છે. આ ઉપરાંત પદોમાં રચાયેલ  “સુદામાચરિત્ર” જેવી કૃતિ જેમાં ઘણા વિવેચકોને ભવિષ્યના આખ્યાન સ્વરૂપના બીજ દેખાયા છે તે પણ નરસિંહને નામે જ જાણીતી છે. આપણે હવે જ્ઞાન-વૈરાગ્યના પદો, ભક્તિના પદો અને આત્મકથનાત્મક પદોના સંદર્ભે નરસિંહને વિસ્તારથી પામવાનો પ્રયત્ન કરીએ.

નરસિંહ મહેતાનું મૃત્યુ

નરસિંહ મહેતાના મૃત્યુ અંગે કોઈ સચોટ માહિતી નથી. પરંતુ લોક માન્યતા પ્રમાણે નરસિંહ મહેતાનું મૃત્યુ (ઈ.સ.1488) ૭૯ વર્ષની ઉમરની આસપાસ કાઠીયાવાડના માંગરોળ નામના ગામમાં થયું હતું. આ ગામમાં હાલમાં એક ‘નરસિંહ મહેતા સ્મશાન’ નામનું સ્મશાનગૃહ છે. અને એવું કહેવામાં આવે છે કે આજ સ્થળ પર નરસિંહ મહેતાના અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા

જુનાગઢમાં ભક્ત કવિ નરસિંહ મહેતા યુનિવર્સીટી આવેલ છે.

૩૦મીએ ૧૯૬૭ના દિવસે ભારત સરકારે નરસિંહ મહેતાની ટપાલ ટિકીટ બહાર પાડી હતી.

ગુજરાતી ભાષાના શ્રેષ્ઠ કવિઓને તેમની યાદમાં નરસિંહ મહેતા એવોર્ડ આપવામાં આવે છે જેની શરૂઆત ઈ.સ. ૧૯૯૯થી થઈ છે. આ એવોર્ડ આદ્યકવિ નરસિંહ મહેતા સાહિત્યનિધિ ટ્રસ્ટ  દ્વારા દર વર્ષની શરદ પૂર્ણિમાના દિવસે  આપવામા આવે છે.(પુરસ્કાર સ્વરૂપે નરસિંહ મહેતાની મૂર્તિ અને રોકડા ૧,૫૧,૦૦૦(RS. 1,51,000) આપવામાં આવે છે. આ એવોર્ડ ગુજરાતી ભાષાના સર્વોચ્ચ માંથી એક છે).

પ્રથમવાર આ એવોર્ડ મેળવનાર વ્યક્તિ રાજેન્દ્રશાહ છે.

 નરસિંહ મહેતા એવોર્ડ વિશી વધુ માહીતી માટે અહી ક્લિક કરો.

ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ બોલતી ફિલ્મ “નરસિંહ મહેતાના” જે એમના જીવન પ્રસંગો પર આધારિત હતી. આ ફિલ્મ 7 એપ્રિલ 1932માં સિનેમા ઘરોમાં પ્રદશિત કરવામાં આવી હતી.  નાનુભાઈ વકીલે આ ફિલ્મ દિગ્દર્શિત કરી હતી,  જેમા માસ્ટર મનહર - નરસિંહ મહેતા, ઉમાકાંત દેસાઈ - કૃષ્ણ અને મિસ જમના - માણેકબાઇ એ અભિનય કર્યો હતો આ ફિલ્મનું નિર્દેશન નાનુભાઈ વકીલ અને તેની કથા ચતુભુજ દોશીએ લખી હતી. ચીમનભાઈ દેસાઈ આ ફિલ્મના પ્રોડ્યુસર હતા.

ગુજરાત સરકાર દ્વારા લગ્ન કરી સાસરે જતી આદિજાતિની કન્યાને 3000ના વિકાસપત્રો અને 2000ની રોકડ સહાય “કુંવરબાઇનું મામેરું” યોજના હેઠળ આપવામાં આવે છે

જૂનાગઢમાં આવેલ દામોદર કુંડ જ્યા નરસિંહ મહેતા નિયમિત સ્નાન અને દર્શન કરવા જતા

જૂનાગઢમાં આવેલ નરસિંહ મહેતાનો ચોરો જે મજેવાડી દરવાજા પાસે આવેલ છે.

• ઉમાશંકર જોષીએ નરસિંહ મહેતાને ગુજરાતી ભાષાના આદિકવિ કહ્યા હતા
• નરસિંહ મહેતાએ " આજની ઘડી રળિયામણી " ભક્તિ ગીતમાં " કેદારો રાગ " ગાયો હતો કે ખુબજ પ્રસિદ્ધ છે
• નરસિંહ મહેતાએ મલ્હાર રાગ ગાઈને વરસાદ વરસાવ્યો હતો એવું માનવામાં આવે છે