બિરસા મુંડા

 બિરસા મુંડા

આદિવાસી સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને લોકનાયક

જન્મતારીખ: 15 નવેમ્બર 1875

જન્મસ્થળ: ઉલિતાહુ, રાંચી,ઝારખંડ

પિતાનું નામ: સુમના મુંડા

માતાનું નામ: કરમી

અવશાન: 9 જૂન 1900

આદિવાસીઓમાં લોકનાયક ગણાતા નેતા બિરસા મુંડાએ આદિવાસીઓના અધિકારોની રક્ષા માટે બ્રિટિશ શાસન વિરુદ્ધ અવાજ ઉઠાવ્યો હતો.

તેમનો જન્મ નવેમ્બર ૧૫, ૧૮૭૫ના દિને ઝારખંડ રાજ્યમાં આવેલા રાંચી શહેર નજીકના ઉલીહાતૂ ગામમાં  થયો હતો.

મુંડા રીવાજ મુજબ  તેમનો જન્મ બૃહસ્પતિવાર (ગુરુવાર) ના રોજ થયો હોવાથી બિરસા નામ રાખવામાં આવ્યું.

 સાલ્ગા ગામમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ પુરું કર્યા પછી તેઓ ચાઇબાસા ઇંગ્લીશ મિડલ સ્કૂલમાં અભ્યાસ માટે આવ્યા.

અભ્યાસમાં તીવ્ર હોવાની સાથે જ જયપાલ નાગએ તેમને જર્મન મિશન સ્કૂલમાં જોડાવા માટે ભલામણ કરી હતી, પરંતુ શાળામાં જોડાવા માટે ખ્રિસ્તી ધર્મમાં ફેરફાર કરવો ફરજિયાત હતું અને તેથી બિરસાને ખ્રિસ્તી તરીકે રૂપાંતર કરવાની ફરજ પડી અને તેનું પુનરાગમન બિરસા ડેવિડ, જે પાછળથી બિરસા દાઉદ તરીકે બન્યા.  થોડા વર્ષો સુધી અભ્યાસ કર્યા બાદ, તેમણે જર્મન મિશન સ્કૂલ છોડી દીધી.

વાંસની એક ઝૂંપડીમાં મોટા થયેલા બિરસા મુંડા ઘેટાં-બકરી ચરાવતા, વાંસળી વગાડતા અને સ્થાનિક છોડના ઔષધીય ગુણોની વિશે શોધ-ખોળ કરતા.

તેમણે એક ભારતીય આદિજાતિ ધાર્મિક મિલેનરીયન ચળવળને આગેવાની કરી હતી, જે 19 મી સદીના અંતમાં બ્રિટિશ રાજ દરમિયાન આધુનિક બિહાર અને ઝારખંડના આદિજાતિ પટ્ટામાં ઉભરી હતી, અને તેમને ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળના ઇતિહાસમાં મહત્વનો વ્યક્ત કર્યો હતો.  25 વર્ષની વયે પૂરા કરવા માટે તેમની સિદ્ધિઓ વધુ નોંધપાત્ર છે.

એમણે મુંડા લોકોને અંગ્રેજોથી મુક્તિ મળે તે માટે જાતે નેતૃત્વ પ્રદાન કર્યું. ૧૮૯૪ના વર્ષમાં નિષ્ફળ ચોમાસાના કારણે છોટાનાગપુરમાં ભયંકર દુકાળ અને રોગચાળો ફેલાયો હતો. બિરસાએ મન લગાવી પોતાના સમાજના લોકોની સેવા કરી.

ઓક્ટોબર ૧, ૧૮૯૪ના દિને નવયુવાન નેતાના રુપમાં બધા મુંડાઓને એકત્ર કરી એમણે અંગ્રેજો સામે લગાન માફ કરાવવા માટે આંદોલન કર્યું. ૧૮૯૫ના વર્ષમાં એમને ગિરફતાર કરી, હજારીબાગ નગરના કેન્દ્રીય કારાગારમાં બે સાલની કેદની સજા ભોગવવા રાખ્યા. પરંતુ બિરસા અને એમના શિષ્યોએ દુષ્કાળપીડિત જનતાની સહાય કરવાનું પૂરા મનથી નક્કી કરી લીધું હતું અને આ કાર્ય કરીને તેમણે પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન જ એક મહાપુરુષનો દરજ્જો મેળવ્યો. બિરસાને તેમના વિસ્તારના લોકો "ધરતી બાબા" નામથી સંબોધન કરતા તેમ જ પૂજતા પણ હતા. એમના પ્રભાવની વૃધ્ધિ થતાં આખા વિસ્તારના મુંડા આદિવાસીઓમાં સંગઠિત થવાની ચેતના જાગી.

૧૮૯૭ના વર્ષથી ૧૯૦૦ના વર્ષ દરમિયાન મુંડા અને અંગ્રેજ સિપાઇઓ વચ્ચે લડાઇ થતી રહી, અને બિરસા તથા એમના શિષ્યોએ અંગ્રેજોના નાકમાં દમ કરી રાખ્યો હતો. 

1896-97માં ઉત્તર ભારત ભયંકર ભૂખમરા અને દુષ્કાળનો સામનો કરી રહ્યું હતું. આની આગાહી બિરસા મુંડાએ કરી હોવાની લોકવાયકા પણ છે. લોકો તેમને એક દેવદૂતના રૂપમાં જોવા લાગ્યા. આજે પણ કેટલાક આદિવાસીઓ એમને ભગવાન તરીકે જુએ છે તો કેટલાક એમને આદિવાસી ઓળખના નાયક તરીકે.

ઓગસ્ટ ૧૮૯૭ના સમયમાં બિરસા અને એના ચારસો સાથીઓએ તીર કામઠાં વડે સજ્જ થઇ ખૂંટી થાણા પર હુમલો કર્યો. ૧૮૯૮ના વર્ષમાં તાંગા નદીના કિનારે મુંડાઓની લડાઇ અંગ્રેજ સેના સાથે થઇ, જેમાં પહેલાં તો અંગ્રેજ સેના હારી ગઇ પરંતુ ત્યારબાદ એના બદલે એમના વિસ્તારના ઘણા આદિવાસી નેતાઓની ધરપકડ થઇ. 

1898માં તેમણે બ્રિટિશ રાણી વિક્ટોરિયાના પૂતળા બાળવાનું આહ્વાન કર્યું હતું.

1899માં તેમણે ર-ધનુષ, કુહાડી જેવા સાધનો લઈને મુંડાઓએ અંગ્રેજો અને તેમના દિક્કુ દલાલો વિરુદ્ધ વિદ્રોહ કરી દીધો. તેમની સંપત્તિને આગ લગાડી દીધી અને પોલીસોની હત્યા કરી નાખી.

ઉલગુલાન નામની આ બગાવત વધુ લાંબી ન ચાલી, અંગ્રેજોએ આ બળવાને તોડી પાડ્યો અને બિરસાને ફરી પકડી લેવામાં આવ્યા અને જેલમાં જ તેમનું મૃત્યુ થયું.

જાન્યુઆરી ૧૯૦૦ ડોમવાડી ના ડુંગરોમાં એક વધુ સંઘર્ષ થયો, જેમાં મોટી સંખ્યામાં સ્ત્રીઓ અને બાળકો માર્યા ગયા. એ વખતે આ જગ્યા પર બિરસા પોતાના લોકોની સભાને સંબોધન કરી રહ્યા હતા. ત્યારબાદ બિરસાના કેટલાક શિષ્યોની ધરપકડ પણ થઇ હતી. અંતે બિરસાએ જાતે ફેબ્રુઆરી ૩, ૧૯૦૦ના દિને ચક્રધરપુરમાં જાતે ધરપકડ વહોરી લીધી

બિરસા મુંડાએ જૂન ૯ ૧૯૦૦ના દિવસે રહસ્યમય રીતે રાંચી ખાતે કારાગારમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા.

ઝારખંડની રાજધાની રાંચીમાં ઍરપોર્ટ અને કેન્દ્રીય જેલનું નામ બિરસા મુંડાના નામ પર જ રાખવામાં આવ્યું છે.

ગુજરાતમાં પણ સરકારે તેમના નામ પર રાજપીપલામાં એક યુનિવર્સિટી શરૂ કરી છે

આજે પણ બિહાર, ઓરિસ્સા, ઝારખંડ, છત્તીસગઢ અને પશ્ચિમ બંગાળના આદિવાસી વિસ્તારોમાં બિરસા મુંડાને ભગવાનની જેમ જ પૂજવામાં આવે છે. 

બિરસા મુંડાના માનમાં રાંચીમાં એગ્રીકલ્ચર યુનિવર્સિટી આવે છે.

 ભારત દેશના લશ્કરની એક પાંખ ભુમિદળની એક મહત્વની રેજિમેન્ટ બિહાર રેજિમેન્ટના સૈનિકોના નારા તરીકે પ્રથમ જય બજરંગબલી અને ત્યારપછી બિરસા મુંડા કી જય એમ નાદ કરવામાં આવે છે. 

બિરસા મુંડાની સ્મૃતિમાં ભારતના ટપાલ ખાતા તરફથી નવેમ્બર ૧૫, ૧૯૮૮ના દિને ૬૦ પૈસા મૂલ્ય ધરાવતી, ૩.૫૫ સે.મી. લંબાઇ તેમ જ ૨.૫ સે.મી. પહોળાઇ ધરાવતી ટપાલટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી.

તેમનું ચિત્ર ભારતીય સંસદના સેન્ટ્રલ હોલમાં  છે, એ એક જ   માત્ર આદિવાસી નેતા આટલા સન્માનિત થયેલા છે.

2004 માં એક હિન્દી ફિલ્મ, ઉલ્ગુલન-એક ક્રાંતિ (ક્રાંતિ) અશોક સરને બનાવી હતી. દીપરાજ રાણાએ આ ફિલ્મમાં બિરસા મુંડાની ભૂમિકા ભજવી હતી, .

 રાજેશ મિત્તલની બીજી ફિલ્મ, બિરસા મુંડા - ધ બ્લેક આયર્ન મેન, 2004માં  રીલિઝ થઈ હતી.

2008 માં, બિરસાના જીવન પર આધારિત એક હિન્દી ફિલ્મ, ગાંધી સે પેહલે ગાંધી (ગાંધી પહેલાં ગાંધી), તે જ નામની તેમની પોતાની નવલકથા પર આધારિત ઇકબાલ દુરન દ્વારા નિર્દેશિત કરવામાં આવી હતી. 

રાજન ખોસાની ભારતીય જીવનચરિત્રની ટૂંકી ફિલ્મ ભગવાન બિરસા મુંડા 2020 માં રજૂ થઈ હતી

રેમન મેગ્સેસે એવોર્ડ વિજેતા, લેખક-કાર્યકર મહાસ્વેતા દેવીની ઐતિહાસિક સાહિત્ય, અરેનિયર અધિકાર (જંગલનો અધિકાર, 1977), એક નવલકથા, જેના માટે તેણીએ 1979 માં બંગાળી માટે સાહિત્ય અકાદમી એવોર્ડ જીત્યો, તે બિરસા મુંડાના જીવન પર આધારિત છે જે 19 મી સદીના અંતમાં બ્રિટીશ રાજ સામે કરેલ બળવો વિશે છે.

World ocean day (વિશ્વ મહાસાગર દિવસ)

દર વર્ષે 8 જૂનના દિવસે વિશ્વ મહાસાગર દિવસ મનાવવામાં આવે છે

પૃથ્વીના બે તૃતિયાંશ ભાગમાં પાણી હોવા છતાં અહીં શુદ્ધ પાણીનું પ્રમાણ ખૂબ જ ઓછુ છે. 

વાયુ અને જળ જ પૃથ્વી પર જીવનનો આધાર છે. સમુદ્રથી ઘેરાયા હોવાને કારણે પૃથ્વીને વોટર પ્લેનેટ પણ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ હવે તેનું અસ્તિત્વ જોખમમાં છે. 

તેને ધ્યાનમાં રાખતા મહાસાગરનું મહત્ત્વ, તેમાં વધી રહેલા પ્રદૂષણ, તેનું જોખમ અને સમુદ્રના સંરક્ષણ પ્રત્યે લોકોમાં જાગૃકતા ફેલાવવાના હેતુથી સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા દર વર્ષે 8 જૂને વિશ્વ મહાસાગર દિવસ (World Oceans Day) એટલે કે વિશ્વ સમુદ્ર દિવસ મનાવવામાં આવે છે. જેની શરૂઆત ઈ. સ. 2009ના વર્ષથી કરાયેલ છે. આ સંકલ્પનાની રજૂઆત 8 જૂન 1992 નાં રોજ, રિયો ડી જાનેરો' બ્રાઝીલમાં મળેલ પૃથ્વી સંમેલન (Earth Summit)માં, કેનેડા દ્વારા કરવામાં આવી હતી. 

2008માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભામાં સંકલ્પ લેવાયો કે 8 જૂનને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા વિશ્વ મહાસાગર દિવસ તરીકે મનાવવામાં આવશે. પહેલો વિશ્વ મહાસાગર દિવસ વર્ષ 2009માં આપણા સાગર, આપણી જવાબદારી(Our Oceans, Our Responsibilities)ની થીમ સાથે મનાવવામાં આવ્યો હતો.

 

મહાસાગરોને પૃથ્વી ગ્રહના ફેફસાં માનવામાં આવે છે, તે બાયોસ્ફિયરનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે અને તે ખોરાક અને દવાનો મોટો સ્રોત છે, એમ સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ જણાવ્યું હતું. 

 મહાસાગર (Oceans)ની ધારાઓ 50 ટકા ઓક્સિજન પ્રદાન કરીને ગ્રહને ગરમ રાખે છે. મહાસાગરના ખારા પાણીમાં છોડ, દરિયાઇ જીવસૃષ્ટિ અને અસંખ્ય વિશાળ જીવો રહે છે. મહાસાગરમાંથી મળતું સી ફૂડ માનવ વસાહત માટે સૌથી મોટો લાભ છે.

લોકોમાં તે જાગૃકતા લાવવી કે મહાસાગર જ છે જે સમગ્ર દુનિયાને પ્રોટીન ઉપલબ્ધ કરાવવાનો સૌથી મોટું માધ્યમ છે. મહાસાગર આર્થિક સ્થિતિને મજબૂત કરવા અને રોજગાર આપવામાં મહત્વની ભૂમિકા નિભાવે છે. સમુદ્ર આપણને ઘણું બધુ આપે છે. જેમાં સી ફૂડ, મૂંગા, ઓક્સિજન, ખોરાક અને હવા સામેલ છે. તેનાથી જળવાયુ બેલેન્સ રહે છે. સમુદ્રમાં મળતા સી ફૂડ પોષક તત્વોથી ભરપૂર હોય છે. સી ફૂડ એજિંગ પણ ધીમું કરે છે

દરિયામાંથી મળતા ખાદ્ય પદાર્થ જેવા કે માછલી, કરચલા, પ્રોનને સી ફૂડ કહેવાય છે. ઝીંગા, કરચલા, સ્ક્વીડ, ઓસ્ટર અને માછલી સી ફૂડ શ્રેણીમાં આવે છે. સી ફૂડ નોન-વેજ હોય છે. સી ફૂડમાં એવા પોષક તત્વો મળે છે જે શરીરને સ્વસ્થ રાખવા માટે જરૂર હોય છે. આ પોષકતત્વો અન્ય ખાદ્ય પદાર્થોમાં નથી મળી શકતા. સી ફૂડમાં સેલેનિયમ અને વિટામિન ઇ મુખ્ય રૂપે મળે છે. આ સિવાય દરિયાઇ ખાદ્ય પદાર્થોમાંથી પ્રોટીન પણ વધુ માત્રામાં મળે છે. સી ફૂડમાં વિટામિન એ, બી કોપ્મ્લેક્સ, વિટામિન ડી, સેલેનિયમ, ઝિંક, આયોડીન અને આયરન પણ ભરપૂર માત્રામાં મળે છે. શરીર પર એજિંગનો પ્રભાવ રોકવા માટે ઓમેગા 3 ફેટી એસિડ ઘણું ફાયદાકારક હોય છે. માછલીમાં ઓમેગા 3 ફેટી એસિડ વધુ માત્રામાં હોય છે.

 વર્ષ 2020માં વિશ્વમાં ફેલાયેલા કોરોના વાયરસ રોગચાળાને કારણે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના વિશ્વ મહાસાગર દિવસની સંપૂર્ણ વર્ચુઅલ ઉજવણીનું આ વખતે (2021) બીજું વર્ષ છે.

પૃથ્વી પરના સૌથી વિશાળકાય પ્રાણીઓમાં બ્લૂ વ્હેલ પ્રથમ ક્રમે આવે છે. જેની લંબાઇ 110 ફૂટ સુધી હોઇ શકે છે અને તેનું વજન 200 ટન સુધી પહોંચી શકે છે. આ વજન 50 પુખ્તવયના હાથીઓના બરાબર છે.

દુનિયાની લગભગ 30 ટકા વસતી દરિયા કિનારાના વિસ્તારમાં રહે છે અને તેમનું જનજીવન સમગ્રપણે સમુદ્ર પર નિર્ભર છે. આ ઉપરાંત વિશ્વના કેટલાય દેશની અર્થવ્યવસ્થાને પણ વેગ પ્રદાન કરવામાં મહાસાગરનું મોટું યોગદાન હોય છે વિશાળ મહાસાગરથી પેટ્રોલિયમની સાથે જે અનેક સંસાધનો પણ પ્રાપ્ત થાય છે.

 એક અંદાજ અનુસાર, લગભગ 10 લાખ જીવોની પ્રજાતિઓનું ઘર સમુદ્ર જ છે. 

આ ઉપરાંત વાતવરણમાં થતા ફેરફાર અને જળવાયુ પરિવર્તનની માહિતી આપવામાં પણ મહાસાગરનું મહત્ત્વનું યોગદાન હોય છે, એટલા માટે તેનું સંરક્ષણ કરવું તે આપણા દરેકની જવાબદારી છે.  

પૃથ્વીની સપાટી પર પાણીની વિપુલ માત્રા એ પૃથ્વીનું એક એવું અદ્વિતીય પાસું છે જે તેને સૌરમંડળમાં "ભૂરા ગ્રહ’ તરીકે બીજા ગ્રહોથી જુદી પાડે છે. પૃથ્વીનું જળમંડળ મુખ્યત્વે મહાસાગરોનું બનેલું છે મહાસાગરોની સરેરાશ ઊંડાઈ 3,800 મી. હોય છે, જે ખંડોની સરેરાશ ઊંચાઈ કરતાં ચારગણી છે.

પૃથ્વી પર 5 મહાસાગરો આવેલ છે. પેસિફિક(પ્રશાંત),એટલાન્ટીક, હિન્દ, દક્ષિણીય ધ્રુવિય, આર્કટીક મહાસાગર આવેલા છે.આ મહાસાગરો પૃથ્વી પરનો લગભગ 71% ભાગ ધરાવે છે. પૃથ્વી પરના કુલ પાણીનું આશરે ૯૭% પાણી આ મહાસાગરોમાં આવેલું છે! તમામ મહાસાગરોમાં એટલાન્ટીક મહાસાગર સૌથી ખારો સમુદ્ર છે. પેસિફિક મહાસાગર એ સૌથી મોટો મહાસાગર છે જે પૃથ્વીના લગભગ ત્રિજા ભાગમાં ફેલાયેલો છે. પેસિફિક મહાસાગર શાંત સમુદ્ર હોવાથી એ"પ્રશાંત"મહાસાગર તરીકે ઓળખાય છે.પૃથ્વી ઉપરની કુલ સજીવ સૃષ્ટિના આશરે ૫૦-૮૦% સજીવો સમુદ્રની સપાટી નીચે રહે છે!

પેસેફિક મહાસાગરનો આકાર ત્રિકોણ જેવો છે, જે એશિય, ઓસ્ટ્રેલિય, ઉત્તર અમેરિકા અને દક્ષિણ અમેરિકાની વચ્ચે આવેલ છે.

દરિયામાંની સૌથી ઊંડી જગ્યા પૅસિફિક મહાસાગર(Pacific Ocean)માં મરિઆના ખાઈ(Mariana Trench)ની ચેલેન્જર ડીપ(Challenger Deep) છે, જે -10,911.4 મી. ઊંડાઈ ધરાવે છે. પેસેફિક મહાસાગરમા આવેલ મેરિયાના ટ્રેન્સ સ્થળ એ સૌથી ઉંડુ સ્થળ છે. જેની ઉંડાઇ આશરે 36,000 ફૂટ જેટલી છે.

એટલાન્ટિક મહાસાગર એ બીજા નંબરનો મોટો મહાસાગર છે જે યુરોપ અનેઆફ્રિકા ને ઉતર અને દક્ષિણ અમેરિકથી છુટો પાડે છે. આ મહાસાગરમા આઇસવર્ગ તરતા હોય છે તથા આ મહાસાગરમા વ્હેલ જોવા મળે છે.

હિન્દ મહાસાગર એ ત્રિજા નંબરનો મહાસાગર છે જે આફ્રિક, એશિયા અને ઓસ્ટ્રેલિયાની વચ્ચે આવેલ છે. જેનુ નામ ભારત દેશ પરથી પડેલ છે. જે સૌથી ગરમ મહાસાગર છે.

અંદામાન નિકોબાર, શ્રેલંક,લક્ષદિપ અને માલદિવ જેવા દ્વિપો આવેલ છે.

ભારતનો દરિયા કિનારો આશરે 7500 કિ.મી. લાંબો છે. જ્યારે ગુજરાતનો દરિયા કિનારો આશરે ૧૬૬૦ કિ.મી. લાંબો ધરાવે છે. અને સૌરાષ્ટ્રનો દરિયા કિનારો ૯૦૦ કિ.મી. લંબાઈ ધરાવે છે. ભારત ના કુલ 9 રાજ્યો દરિયા કિનારો ધરાવે છે. જેમા સૌથી વધુ દરિયા કિનારો ગુજરાતમા છે.

લગભગ 70 ટકા પૃથ્વી મહાસાગરોથી ઘેરાયેલી છે. મહાસાગરો ફક્ત આપણા જીવનને જ નહીં પરંતુ સમગ્ર પૃથ્વી અને પર્યાવરણને પણ અસર કરે છે. પૃથ્વી પર ઉપલબ્ધ તમામ પાણીનો લગભગ 97 ટકા સમુદ્રમાં છે. 70 ટકા ઓક્સિજન જે આપણે શ્વાસ લેવાની જરૂર છે તે મહાસાગરો દ્વારા બનાવવામાં આવે છે. સમુદ્ર એ પૃથ્વી પર અપાર જૈવવિવિધતાનો ભંડાર છે. એવો અંદાજ છે કે ફક્ત એક સમુદ્રની અંદર માત્ર એક મિલિયન પ્રજાતિઓ હાજર હોઈ શકે છે.

દર વર્ષે જુદી જુદી થીમ સાથે World ocean day ઉજવવામા આવે છે.

• 2009: "Our Oceans, Our Responsibilities".
• 2010: "Our Oceans: Opportunities and Challenges"
• 2011: "Our Oceans: greening our future"
• 2012: "UNCLOS @ 30"
• 2013: "Oceans & People"
• 2014: "Ocean Sustainability: Together let's ensure oceans can sustain us into the future"
• 2015: "Healthy Oceans, Healthy Planet"
• 2016: "Healthy Oceans, Healthy Planet"
• 2017: "Our Oceans, Our Future"
• 2018: "Clean our Ocean!"
• 2019: "Gender and Oceans"
• 2020: "Innovation for a Sustainable Ocean"
• 2021: "The Ocean: Life & Livelihoods"
• 2022: "Revitalisation: Collective Action for the Ocean"
• 2023: Planet Ocean: The Tides are Changing
• 2024: Catalysing Action for Our Ocean & Climate

સમુદ્રની જીવસૃષ્ટિમાં કેટલાક રહસ્યમય જીવો છે.સમુદ્રી વાદળી(સ્પોંજ-શરીરમાં છિદ્રો વાળું દરિયાઈ જીવ.વાદળી આપણે સફાઈ માટે વાપરતા હોઈએ છીએ),કોરલ(પરવાળા),સ્ટાર ફીશ,જેલી ફીશ ,સમુદ્રી ઘોડો(જળ ઘોડો)જેવા કેટલાક જીવો પ્રાણી છે સમુદ્રી ઘોડો એ પ્રાણી એક માછલી છે વાદળીનેમાથું,મગજ,હૃદય,ફેફસાં,મોઢું,હાડકાં નથી હોતા અને તેમ છતાંય એ જીવે છે!વાદળીના કટકા કરો તો દરેક કટકો વિકસિત જીવ બનશે! આ વાદળી સાવ નાના જંતુ જેવડી પણ હોય અને ગાય જેવા મોટા પ્રાણી જેવડી પણ હોય.

જીવ શાસ્ત્રીઓનું માનવું છે કે હવે માંડ ૧૦,૦૦૦ જેટલી જ શાર્ક બચી છે.તો ભાઈ,તમે માણસો સમજ કેળવો અને શાર્કનો શિકાર બંધ કરો".

દરિયાઈ કાચબા ખુબ જ કુશળ તરવૈયા છે.તેઓ લાંબા અંતર સુધી તરી શકે છે.મહાસાગરના એક છેડે થી બીજા છેડા સુધી તરીને જઈ શકે છે.આ કાચબાઓને દાંત નથી હોતા પણ તેઓ મુખ મારફતે એમનો ખોરાક લઇ શકે છે. કેટલાક દરિયાઈ કાચબા શાકાહારી પણ હોય છે!

દરિયાઈ કાચબાએ મોનુને કહ્યું, "અમે પ્લાસ્ટીકની કોથળીને જેલી ફીશ સમજીને મોઢામાં મુકીએ છીએ અને પછી એના લીધે મોત થાય છે તો તમે લોકો દરિયામાં આવો કચરો ન નાંખો.વળી જમીન ઉપરના કાચબાની જેમ અમે અમારું માથું અને પગ અમારા કવચમાં નથી નાંખી શકતા એટલે માણસોનો શિકાર થઇ જઈએ છીએ. હવે અમારી પ્રજાતિ લુપ્ત થઇ જાય છે.કુલ ૭ જાતના દરિયાઈ કાચબાઓ હોય છે એમાંથી ૬ જાતિ તો લગભગ નામશેષ જ થઇ ગઈ છે.

મોનુએ બાફેલા બટાકા જેવું દેખાતું કથ્થાઈ રંગનું એક દરિયાઈ પ્રાણી જોયું. મોનુએ એની મિત્રને પૂછ્યું કે આ કયું પ્રાણી છે?એની મિત્રએ કહ્યું કે એ મેનાટીસ છે જેને તમે લોકો દરિયાઈ ગાય તરીકે ઓળખો છો.આ"દરિયાઈ ગાય" તમારી જમીન ઉપરની ગાય જેવું જ શાંત પ્રાણી છે અને દરિયાના પાણીમાં ધીમે ધીમે તરતું હોય છે.

ઓક્ટોપસને ૩ હૃદય હોય છે અને એના લોહીનો રંગ લાલ નહિ પણ ભૂરો હોય છે! શેવાળ જેવા દરિયાઈ જીવો તો વ્હેલની ચામડીને વળગીને રહે છે!

દરિયાઈ સીલ શીત અને ગરમ પાણીમાં રહી શકે છે. તેઓ દરિયા કિનારે રહે ત્યારે હજોરોની સંખ્યામાં એક સમૂહમાં રહે છે. સીલના દૂધમાં ૫૦% ચરબી હોય છે. આથી એના બચ્ચાંઓનું વજન રોજ ૮-૧૦ કિલો જેટલું વધે છે! મોનુએ પૂછ્યું કે આવી સીલ મોટી થાય ત્યારે કેટલું વજન થાય? સીલ કહે કે "એલીફન્ટ સીલ" (હાથી જેવી સીલ) તરીકે ઓળખાતી સીલ ૧૩ ફીટ લંબાઈ ધરાવે છે અને એનું વજન ૨૦૦૦ કિલો જેટલું હોય છે!

સીલ કહે, "અમે ૨ કલાક સુધી શ્વાસ રોકી શકીએ છીએ". મોનુ કહે, "એટલું બધું? કેવી રીતે?". સીલ કહે કે, "અમારા શરીરમાં બીજા પ્રાણીઓ કરતાં વધારે લોહી હોય છે. એટલે અમને ઘણો વધારે પ્રાણવાયુ (ઓકસીજન) મળે. આને લીધે અમે જયારે પાણીમાં ડૂબકી મારીએ ત્યારે ઘણે ઊંડે સુધી જઇ શકીએ. એલીફન્ટ સીલ તો ૧૦૦૦ ફીટ ઊંડે સુધી જઇ શકે છે".

દરિયાઈ વનસ્પતિને સૂર્ય પ્રકાશ નથી મળતો એટલે પ્રકાશ સંશ્લેષણની પ્રક્રિયા નથી થઇ શકતી. તેઓ દરિયાની નીચે રહેલી રેતીમાંથી જરૂરી પોષક તત્વો મેળવી લે છે.

કેલ્પ નામની વનસ્પતિ ઠંડા પાણીમાં થાય છે. તે ૨૫૦ ફીટ વધી શકે છે. તે દુનિયાની કોઈ પણ વનસ્પતિ કરતાં વધારે ઝડપથી વધતી વનસ્પતિ છે. તે દરિયાના પાણીની સપાટી ઉપર હોય છે. કેલ્પની જેમ જ દરિયાઈ ઘાસ પણ સપાટી ઉપર તરે છે. દરિયાઈ ઘાસ અસંખ્ય નાની નાની શેવાળનો સમૂહ છે. દરિયાઈ ઘાસને પુષ્કળ સૂર્ય પ્રકાશ જોઈએ એટલે એ સપાટી ઉપર હોય છે જયારે એના મૂળિયાં સમુદ્રના તળિયે હોય છે. લોકો દરિયાઈ ઘાસ ખોરાક તરીકે, મકાનો બાંધવા, દોરડા બનાવવા ઉપયોગમાં લે છે.

પરવાળા (કોરલ) એ વનસ્પતિ નથી પણ દરિયાઈ જીવ છે. પરવાળા રંગીન હોય છે. એમનો રંગ એમના ઉપર થતી શેવાળને લીધે હોય છે.

હાલમાં જે રીતે દરિયાઈ વનસ્પતિ ઘટી રહી છે એ જોતાં એવું સ્પષ્ટ જણાય છે કે આવનારા ૧૦૦ વર્ષમાં કદાચ બધી જ દરિયાઈ વનસ્પતિઓ નાશ પામશે. પ્રદુષણ નહિ અટકે તો એની સાથે માણસ જાત માટે પણ ખતરો છે. સમુદ્રની સપાટી વધતી જાય છે એ જોતાં એવું લાગે છે કે સમુદ્ર કિનારે વસતા મહાનગરો ડૂબી જશે! ન્યુયોર્ક, મુંબઈ જેવા મહાનગરો ઉપર આ ખતરો તોળાઈ રહ્યો છે.

ઈ.સ. ૨૦૦૧માં કચ્છમાં આવેલા વિનાશક ભૂકંપ બાદ સરકારે ટેક્સ હોલિડે યોજના જાહેર કરતાં કચ્છમાં મોટા પાયે ઔદ્યોગિક એકમોની સ્થાપના થઈ છે. કચ્છના પેરિસ ગણાતા મુન્દ્રામાં પાવર પ્લાન્ટો સ્થપાતાં કેમિકલયુક્ત પાણી તથા પ્લાન્ટોને ઠંડા રાખવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં પાણીને પરત સમુદ્રમાં ઠાલવવામાં આવતાં પાણીને પરત સમુદ્રમાં ઠાલવવામાં આવતાં દરિયાઈ જીવો તથા વનસ્પતિઓને મોટા પાયે નુકશાન થઈ રહ્યું છે.

એવી જ રીતે ભાવનગરના દરિયાકાંઠાના નજીક ભાલ વિસ્તારના દરિયા કિનારે નિરમા કેમિકલ ઉદ્યોગ વિકસી રહ્યો છે, તેમ જ જામનગરમાં રિલાયન્સ કંપનીના ઉદ્યોગો ધમધમી રહ્યા છે. ઓખા નજીક મીઠાપુર ખાતે વર્ષોથી મીઠા અને અન્ય રસાયણોનું ઉત્પાદન કરતો ઉદ્યોગ સ્થપાયેલ છે. ભારતના અન્ય મોટા શહેરો જે દરિયા કિનારે છે ત્યાં પણ મોટા ઉદ્યોગો કિનારા પર વિકસ્યા છે. આ ઉપરાંત કંડલા અને મુન્દ્રા જેવાં બંદરો પરથી આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપાર થાય છે તેના કારણે પણ સમુદ્રમાં પ્રદૂષણ ફેલાય છે.

સમુદ્ર કિનારે જેમ જેમ ઉદ્યોગો વધુને વધુ સંખ્યામાં સ્થપાતા જાય તેમ તેમ વસ્તી પણ વધતી જાય છે. યુનેસ્કોના અહેવાલ મુજબ ઈ.સ. ૨૦૨૫ સુધીમાં સમગ્ર વિશ્વની ૫૦ ટકા વસ્તી દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં વસવાટ કરતી હશે.

દર વર્ષે આશરે ૧૨૦૦૦ ટન લેડ, ૧૭૦૦૦ ટેલ કોપર, ૭૦૦૦૦ ટન ઝીંક, આર્સેનિકના ૮૦૦૦ આયનો, ૯૦૦ ટન બેરિયસ, ૭૦૦૦ ટન મેગેનિક, ૬૦૦૦ ટન ફોમિયમ, ૩૮૦૦ ટન એન્ટીમની, ૧૭૦૦૦ ટન લોખંડના ક્ષારો, ૭૦૦૦ ટન મર્કયુરી, ૪૬૦૦ ટન ટીન વગેરે સમુદ્રમાં કોઈપણ પ્રકારના શુદ્ધિકરણ કે મંદતા વગર છોડવામાં આવે છે. ફક્ત અમેરિકા દેશ જ દર વર્ષે ૭ ટ ૧૦૬ ટન મોટર વપરાશના દૂષિત દ્રવ્યો અને ૨૦ ટ ૧૦૬ ટન પેપર તથા કરોડોની સંખ્યામાં શીશી અને બરણી સમુદ્રમાં ઠાલવે છે. આ કચરામાં મુખ્યત્વે એલ્યુમિનિયમ અને પ્લાસ્ટિક જ હોય છે.

આજે દર વર્ષે સમુદ્રમાં 13,000,000 ટન પ્લાસ્ટિક લિક થાય છે, જે અન્ય નુકસાનની વચ્ચે વાર્ષિક 100,000 દરિયાઇ પ્રાણીઓને મારી નાખે છે

પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ

 પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ

आज के इस लेख में हम दिल्ली के राज-सिंहासन पर बैठने वाले चौहान राजवंश के अंतिम शासक पृथ्वीराज चौहान का इतिहास व जीवन परिचय जानेंगे

पृथ्वीराज चौहान एक राजपूत राजा थे जिन्होंने 12वी सदी में उत्तरी भारत के दिल्ली और अजमेर साम्राज्यों पर शाशन किया था, इनका नाम भारत के इतिहास में एक अनोखा नाम है|

पृथ्वीराज चौहान का जन्म 1149 में अजमेर में हुआ था|

उनके पिता का नाम सोमेश्वर चौहान और माता का नाम कर्पूरी देवी था| पृथ्वीराज चौहान बचपन से ही बहुत बहादुर और युद्ध कला में निपुण बालक थे|

उन्होंने बचपन से ही शब्द भेदी बाण कला का अभ्यास किया था जिसमे आवाज के आधार पर वो सटीक निशाना लगाते थे|

1179 में युद्ध में उनके पिता की मौत हो गई और फिर उस के बाद इनको पृथ्वीराज चौहान को उत्तराधिकारी घोषित किया गया|

दिल्ली के राज-सिंहासन पर बैठने वाले चौहान राजवंश के अंतिम शासक पृथ्वीराज चौहान का जन्म वर्ष 1168 में, अजमेर के महाराज सोमेश्र्वर और कपूरी देवी की संतान थे. पृथ्वीराज का जन्म उनके माता पिता के विवाह के 12 वर्षो के पश्चात हुआ. यह राज्य मे खलबली का कारण बन गया और राज्य मे उनकी मृत्यु को लेकर जन्म समय से ही षड्यंत्र रचे जाने लगे, परंतु वे बचते चले गए.  परंतु मात्र 11 वर्ष की आयु मे पृथ्वीराज के सिर से पिता का साया उठ गया था, उसके बाद भी उन्होने अपने दायित्व अच्छी तरह से निभाए और लगातार अन्य राजाओ को पराजित कर अपने राज्य का विस्तार करते गए.

 पृथ्वीराज चौहान एक प्रतिभाशाली बालक थे, जो सैन्य कौशल सीखने में बहुत ही निपुण थे।

 पृथ्वीराज चौहान में आवाज के आधार पर निशाना लगाने की कुशलता थी। जब वर्ष 1179 में पृथ्वीराज के पिता की एक युद्ध में मृत्यु हो गई थी, तब पृथ्वीराज ने 13 वर्ष की उम्र में अजमेर के राजगढ़ की गद्दी को संभाला था। पृथ्वीराज के दादा अंगम दिल्ली के शासक थे। उन्होंने पृथ्वीराज चौहान के साहस और बहादुरी के बारे में सुनने के बाद, उन्हें दिल्ली के सिंहासन का उत्तराधिकारी घोषित कर दिया था। पृथ्वीराज ने एक बार बिना किसी हथियार के अकेले ही एक शेर को मार डाला था। पृथ्वीराज चौहान को एक योद्धा राजा के रूप में जाना जाता था।

. 

पृथ्वीराज के बचपन के मित्र चंदबरदाई उनके लिए

પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ પર ઓછી વયમાં જ પોતાની બે રાજધાનીઓ દિલ્લી અને અજમેરની સાથે વિશાળ રાજયની જવાબદારી આવી ગઈ હતી. પૃથ્વીરાજના પિતા સોમેશ્વર ચૌહાણના મૃત્યુને કારણે પ્રજાની દેખરેખની જવાબદારી પૃથ્વીરાજે ઉઠાવી. 

પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ વંશના અંતિમ પ્રતાપી સમ્રાટ હતા. તે પોતાના સાહસ અને પરાક્રમના કારણે લોકોની વચ્ચે જાણીતા બન્યા હતા. 

પૃથ્વીરાજનો સંયોગિતા સાથે પ્રેમ પ્રસંગ પણ ઈતિહાસમાં ચર્ચિત રહ્યો છે.

 પૃથ્વીરાજ ચૌહાણનો જન્મ 1168માં થયો હતો. બાળપણમાં જ પૃથ્વીરાજે ગુરૂકૂળમાં રહેતા શસ્ત્ર વિદ્યા, રાજનીતિ કલા અને સાહિત્ય જેવા વિષયોમાં નિપુણતા મેળવી હતી.

પૃથ્વીરાજનો સમકાલીન હતો, કન્નોજનો રાજા જયચંદ્ર..

 રાજા જયચંદ્ર પૃથ્વીરાજનો મામેરો ભાઈ હતો. સંયોગિતા જયચંદ્રની પુત્રી કે પાલિત પુત્રી હતી જેનુ હરણ કરીને પૃથ્વીરાજે તેની સાથે લગ્ન કરી લીધા હતા. આ એ સમયની વાત છે જ્યારે ભારતની સીમાઓ પર ગોરના શાસક મોહમ્મદ ગોરીનુ આક્રમણ થઈ રહ્યુ હતુ.

મોહમ્મદ ગોરીએ ભારત પર આક્રમણ કર્યુ અને તે જીતતો ગયો. જ્યારે એની જીત પૃથ્વીરાજ ચૌહાણના રાજ્યની સીમા સુધી આવે ગયો તો પૃથ્વીરાજ ક્રોધે ભરાયો. ગોરી સાથે લડવા પૃથ્વીરાજે સેના તૈયાર કરી અને બંને તરાઈન નામની જગ્યાએ એકબીજા સાથે યુધ્ધ કરવા લાગ્યા.

 પૃથ્વીરાજે તરાઈનના પહેલા યુધ્ધમાં ગોરીને પાછળ ભાગવા મજબૂર કરી દીધો. પૃથ્વીરાજની જીત થઈ પરંતુ બીજા વર્ષે 1192માં ગોરી ફરી મેદાનમાં આવ્યો અને આ વખતે જીત ગોરીની થઈ. પૃથ્વીરાજન બંદી બનાવવામાં આવ્યા. ગોરી વિરુધ્ધ લડાઈમાં જયચંદ્ર મદદ કરતા તો બની શકતુ કે વાત જુદી હોત.

પૃથ્વીરાજના દરબારી કવિ અને મિત્ર ચંદબરદાઈએ 'પૃથ્વીરાજ રાસો'માં જણાવ્યુ એ પ્રમાણે તેઓએ લખ્યુ કે જ્યારે પૃથ્વીરાજ ગોરમાં બંદી હતા ત્યારે એકવાર હુ તેમને મળવા ગયો. ત્યાં સુધી તો મોહમ્મદ ગોરીએ તેમને આંધળો બનાવી દીધો હતો. ત્યારબાદ મેં અને પૃથ્વીરાજે મળીને ગોરીને મારવાની યોજના બનાવી.

એક દિવસ જ્યારે પૃથ્વીરાજને દરબારમાં લાવવામાં આવ્યા તો મે 'ચાર વાંસ ચોવીસ ગજ, અંગુલ અષ્ટ પ્રમાણતા ઉપર સુલ્તાન છે, ન ચૂક ચૌહાણ' કહ્યુ. આ અંદાજથી પૃથ્વીરાજે શબ્દવેધિ બાણ છોડ્યુ અને મોહમ્મદ ગોરી માર્યો ગયો.

ઈતિહાસમાં લખ્યુ છે કે મો. ગોરીનુ કોઈ તેના દુશ્મને હત્યા કરી હતી. ગોરીનો કોઈ પુત્ર ન હોવાથી તેના એક વિશ્વાસુ ગુલામ અને સિપાહી કુતુબુદ્દીન એબકે ભારતમાં ગોરી દ્વારા જીતેલ રાજ્યને દિલ્લી સલ્તનતનુ રૂપ આપ્યુ. અને ગુલામ વંશનો નીવ મૂકી. આ રીતે પૃથ્વીરાજ ચૌહાણની હારથી ભારતના ઈતિહાસને વળાંક મળ્યો.

તો તમે જ્યારે દિલ્લી જાવ તો ત્યાનો કિલ્લો રાય પિથોરા જરૂર જોજો. જે તોમર શાસકે બનાવ્યો હતો અને નામ હતુ લાલ કોટા જે પાછળથી પૃથ્વીરાજની યાદમાં તેનુ નામ રાય પિથોરા કરી દેવામાં આવ્યુ. રાય પિથોરા પૃથ્વીરાજને કહેતા હતા. આ કિલ્લો આ સાહસી સમ્રાટની યાદ અપાવે છે

અહી ક્લિક કરો

રામપ્રસાદ બિસ્મીલ

 રામપ્રસાદ બિસ્મીલ

જન્મતારીખ: 11 જુન 1897

જન્મસ્થળ: શાહજહાપુર, ઉત્તરપ્રદેશ

પિતાનું નામ: શ્રી મુરલીધર

માતાનું નામ: મૂલમતી

અવશાન: 19 ડિસેમ્બર 1927 (ગોરખપુર) 

મુખ્ય સંસ્થા: હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશન

વ્યવસાય: કવિ, લેખક

સ્મારક: અમર શહીદ પં. રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ ઉદ્યાન, ગ્રેટર નોઈડા

સંગ્રહાલય: શાહજહાંપુર

સમાધિ: બાબા રાઘવદાસ આશ્રમ, બારહજ (દેવરિયા), યુ.પી.

सरफरोशी की तमन्ना, अब हमारे दिल में हैं!

देखना है जोर कितना, बाजु-ए-कातिल में है

કવિ અને શાયર રામ પ્રસાદ બિસ્મિલની આ લાઇનો બતાવે છે કે બ્રિટિશરો પ્રત્યે તેમના હૃદયમાં કેટલી આગ હતી.

ભારતની આઝાદીમાં જેમણે પોતાનું રક્ત વહાવીને તિરંગામાં કેસરિયો રંગ શોભાવ્યો છે

એવા દેશના ક્રાંતિકારીઓ આપણા દેશની શાન છે.

ક્રાંતિકારીઓમાં આવું અણમોલ રતન હતા

- પંડિત રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ.

રામ પ્રસાદ બિસ્મિલનો જન્મ 11 જુન  1897 માં ઉત્તર પ્રદેશના શાહજહાંપુરમાં થયો હતો. તેમના પૂર્વજો બ્રિટીશ શાસિત રાજ્ય ગ્વાલિયરના રહેવાસી હતા. 

રામ પ્રસાદ બિસ્મિલના પિતા શાહજહાંપુરના મ્યુનિસિપલ બોર્ડના કર્મચારી હતા. જો કે, તેની કમાણી તેના બે પુત્રો, રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ અને તેના મોટા ભાઈની મૂળભૂત જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા પૂરતી નહોતી.

પૂરતા પૈસાના અભાવને લીધે, રામ પ્રસાદ બિસ્મિલને આઠમા ધોરણ પછી અભ્યાસ છોડવો પડ્યો.. જો કે, હિન્દી ભાષાનું તેમનું જનૂન ઘણું  હતું અને આનાથી તેમને કવિતા લખવાનો શોખ ચાલુ રાખવામાં મદદ મળી.

રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ જ્યારે ખૂબ જ નાના હતો ત્યારે હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશનના સભ્ય બન્યા હતા, તેમણે આઠમા ધોરણ સુધીનું શિક્ષણ પૂરું કર્યું હતું. આ ક્રાંતિકારી સંગઠન દ્વારા રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ અન્ય સ્વતંત્રતા સેનાનીઓ જેવા કે ચંદ્રશેખર આઝાદ, ભગતસિંહ, સુખદેવ, અશ્ફાફ ઉલ્લા ખાન, રાજગુરુ, ગોવિંદ પ્રસાદ, પ્રેમકિશન ખન્ના, ભગવતી ચરણ, ઠાકુર રોશન સિંહ અને રાય રામ નારાયણના સંપર્કમાં આવ્યા.

થોડી સમયમા  રામ પ્રસાદ બિસ્મિલે હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશન માટે કાર્યરત નવ ક્રાંતિકારીઓ સાથે હાથ મિલાવ્યા અને કાકોરી ટ્રેન લૂંટ દ્વારા સરકારી તિજોરી લૂંટી. 

કાકોરી-કાંડ એટલે શું? (કાકોરી કેસ શું છે?)

પાર્ટીના કામ માટે પૈસાની જરૂરિયાત પહેલા પણ હતી પરંતુ હવે તે વધુ વધી ગઈ છે. તેથી જ તેણે 7 માર્ચ 1925 ના રોજ બિચપુરી અને 24 મે 1925 ના રોજ દ્વારકાપુરમાં બે રાજકીય ડacક્યુઓનું આયોજન કર્યું હતું, પરંતુ કોઈ ખાસ પૈસા મળ્યા ન હતા.આ રાજકીય ડacક્વાસમાં તેના સાથીદારો પણ માર્યા ગયા હતા, જેના કારણે તેણે નક્કી કર્યું હતું કે હવે તેણે ફક્ત સરકારી તિજોરી લૂંટી લીધી હતી. કરવું.

શાહજહાંપુરમાં તેના ઘરે 7 ઓગસ્ટ 1925 ના રોજ સરકારી તિજોરી લૂંટવાના ઇરાદે યોજાયેલી કટોકટીની બેઠકમાં લીધેલા નિર્ણય મુજબ, 9 Augustગસ્ટ 1925 ના રોજ શાહજહાંપુર રેલ્વે સ્ટેશનથી બિસ્મિલની આગેવાનીમાં કુલ 10 લોકો, જેમાં રાજેન્દ્ર લાહિરી, અશફાક ઉલ્લા ખાન, ચંદ્રશેખર આઝાદ, મન્મથનાથ ગુપ્તા, શચિન્દ્રનાથ બક્ષી, મુકુંદી લાલ, કેશવ ચક્રવર્તી (ઉપનામ), મુરારી શર્મા (ઉપનામ), અને બાણવારી લાલ 8 ડી.એન. સહારનપુર-લખનૌ પેસેન્જર ટ્રેનમાં સવાર હતા.

લખનૌ પહેલા સહારનપુર-લખનઉ પેસેન્જર કાકોરી રેલ્વે સ્ટેશન પર રોકાતાં જ, ક્રાંતિકારીઓ સાંકળ ખેંચીને તેને બંધ કરી સરકારી તિજોરી બ droppedક્સને નીચે મૂકી દીધા હતા. બ openક્સ ખોલવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો પરંતુ તે ખોલ્યો નહીં, બ aક્સને ધણ સાથે ખોલવામાં આવ્યો અને ખજાનો લૂંટી લેવામાં આવ્યો, પરંતુ ઉતાવળને કારણે ચાંદીના સિક્કા અને નોટોથી ભરેલી ચામડાની કેટલીક થેલીઓ ત્યાં જ રહી ગઈ.

બ્રિટિશ સરકારે આ લૂંટને ખૂબ જ ગંભીરતાથી લીધી અને સીઆઈડી ઇન્સ્પેક્ટર આર.એ. હાર્ટનના નેતૃત્વમાં તપાસ સ્કોટલેન્ડની ઝડપી પોલીસને સોંપી.

6 એપ્રિલ 1927 ના રોજ, વિશેષ સેશન્સ જજ એ. હેમિલ્ટે, 115 પાનાના ચુકાદામાં, દરેક ક્રાંતિકારક પર ગંભીર આક્ષેપો કર્યા હતા અને લૂંટને બ્રિટીશ સામ્રાજ્યને સત્તાથી ઉથલાવવાનું સુનિશ્ચિત કાવતરું ગણાવ્યું હતું.

બિસ્મિલ અને તેના માણસોએ 9 ઓગસ્ટ 1925 ના રોજ લખનૌ નજીક કાકોરી ખાતે ટ્રેનમાં મુકેલી સરકારી તિજોરીને લૂંટવાનો પ્રયાસ કર્યો. તેનું પરિણામ 40 ક્રાંતિકારીઓની ધરપકડ સાથે સમાપ્ત થયું. આ રામપ્રસાદ બિસ્મિલ અને તેના સાથી અશ્ફાક ઉલ્લાહ ખાન દ્વારા માસ્ટર માઇન્ડ હતી. 

ભારતના સશસ્ત્ર લડત માટે શસ્ત્રો ખરીદવા માટે તેના નાણાંનો ઉપયોગ કરવા લખનૌ નજીક સરકારી નાણાંની પરિવહન કરતી એક ટ્રેનને નવ ક્રાંતિકારીઓએ લૂંટી લીધી. આ ઘટનાથી બ્રિટીશ સરકારના અધિકારીઓના વિવિધ વિભાગોમાં રોષ ફેલાયો હતો અને તેથી ક્રાંતિકારીઓને સજા આપવામાં આવી હતી. કાકોરી ટ્રેન લૂંટમાં રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ, અશફાક ઉલ્લા ખાન, રાજેન્દ્ર લાહિરી અને રોશન સિંહના નામની ઓળખ કરવામાં આવી હતી અને તે બધાને ફાંસીની સજા આપવામાં આવી હતી.

રામ પ્રસાદ બિસ્મીલે ઘણી હિન્દી કવિતાઓ લખી હતી, જેમાંની મોટા ભાગની દેશભક્તિની હતી. તેમના દેશ ભારત અને તેમના ક્રાંતિકારી ભાવના પ્રત્યેનો તેમનો પ્રેમ જે હંમેશા પોતાના જીવનના ભોગે પણ વસાહતી શાસકો પાસેથી ભારતની સ્વતંત્રતા ઇચ્છતા હતા. તેમની મુખ્ય પ્રેરણા દેશભક્તિની કવિતાઓ લખવી હતી. "સરફરોશી કી તમન્ના" કવિતા એ રામપ્રસાદ બિસ્મિલને આભારી સૌથી પ્રખ્યાત કવિતા છે, . કાકોરી ટ્રેન લૂંટની ઘટનામાં દોષિત ઠેરવ્યા બાદ જેલમાં હતા ત્યારે પંડિત રામ પ્રસાદ બિસ્મિલએ તેમની આત્મકથા પ્રકાશિત કરી હતી.

કાકોરી ષડયંત્રમાં દોષિત ઠેરવ્યા પછી, બ્રિટિશ સરકારે ચુકાદો આપ્યો કે રામ પ્રસાદ બિસ્મિલને ફાંસી આપવામાં આવશે. તેમને ગોરખપુરમાં જેલની સજા પાછળ મુકવામાં આવ્યા હતા 

બિસ્મિલે 16 ડિસેમ્બર 1927 ના રોજ તેમની આત્મકથા (એન્ટિલીમ ટાઇમ કી બાતેન) ના છેલ્લા અધ્યાયને પૂર્ણ કર્યું. તે છેલ્લે 18 ડિસેમ્બર 1927 ના રોજ તેના માતાપિતાને મળ્યો હતો અને સોમવારે 19 ડિસેમ્બર 1927 ને સવારે 6.30 વાગ્યે ગોરખપુરની જિલ્લા જેલમાં 30 વર્ષની વયે  ફાંસી આપવામાં આવી હતી.

તે લોકમાન્ય તીલકના અનુયાયી હતા.

તેમના મિત્ર પરમાનંદની જન્મટીપની સજા વખતે  તેમણે "મેરા જીવન" નામની કવિતા લખી હતી. 

રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ  ભારતીય ક્રાંતિકારી હતા, તેમણે ૧૯૧૮ના મેનપુરી ષડયંત્ર તથા ૧૯૨૫ની કાકોરી ટ્રેન લૂંટમાં ભાગ લીધો હતો

બિસ્મિલજીની ઉર્દૂ અને હિંદી બંને ભાષા ઉપર એકસરખી પક્કડ હતી. એ કારણે તેમની રચનાઓમાં પણ એ સુમેળ બરાબર સધાયો હતો. તેમની સૌથી વિખ્યાત રચના સરફરોસી કી તમન્ના અબ હમારે દિલ મેં, દેખના હે જોર કિતના બાજુ-એ-કાતિલ મેં હૈ...

ક્રાંતિકારી સ્વાતંત્ર્ય સેનાની રામ પ્રસાદ બિસ્મિલના જીવન પર ફિલ્મ અનુકૂલન એ ભારતીય ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં બનેલી ઘણી ફિલ્મોનો વિષય હતો. તેમાંથી સૌથી લોકપ્રિય 2002 માં રિલીઝ થયેલી 'ધ લિજેન્ડ ઓફ ભગતસિંઘ' છે, જ્યાં રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ તે પાત્ર તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે જે ભગતસિંહને ભારતની આઝાદીમાં સંઘર્ષનો પ્રેરણા આપવા માટે જવાબદાર છે 'ધ લિજેન્ડઓફ ભગત સિંહ'માં ગણેશ યાદવ દ્વારા રામ પ્રસાદ બિસ્મિલની ભૂમિકા ભજવી હતી. 2006 ના બોલિવૂડ નિર્માણ 'રંગ દે બસંતી'એ રામ પ્રસાદ બિસ્મિલને ફિલ્મના મુખ્ય પાત્ર તરીકે રજૂ કર્યો હતો, જેમાં અભિનેતા અતુલ કુલકર્ણીએ ઓનસ્ક્રીન ચિત્રિત કર્યું હતું.

યુવાવસ્થાથી જ તેઓ ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાયેલાં હતા. બિસ્મિલે અન્ય ક્રાંતિકારીઓ સાથે મળીને ક્રાંતિકારી સંગઠન હિંદુસ્તાન રિપબ્લીક એસોસિયેશનની સ્થાપના કરી જે પાછળથી હિંદુસ્તાન સોશિયાલિસ્ટ રિપબ્લીક એસોસિયેશન નામથી જાણીતું થયું

શાહજહાંપુર શહેરના ખીરની બાગ વિસ્તારમાં શાહજહાંપુરની શહીદ સ્મારક સમિતિ દ્વારા "અમર શહીદ રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ સ્મારક" નામનું સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું હતું, જ્યાં બિસ્મિલનો જન્મ 1897 માં થયો હતો.

ભારતીય રેલવે દ્વારા શાહજહાંપુરથી ૧૧ કિમી દૂર પંડિત રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ રેલવે સ્ટેશન બનાવવામાં આવ્યું છે.

ભારત સરકાર દ્વારા 19 ડિસેમ્બર 1997 ના રોજ બિસ્મિલના જન્મ શતાબ્દી વર્ષ નિમિત્તે એક સ્મારક ટપાલ ટિકિટ જારી કરવામાં આવી હતી.

૧૯ ડિસેમ્બર ૧૯૮૩ના રોજ તત્કાલીન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધી દ્વારા કાકોરી ખાતે કાકોરી કાંડની સ્મૃતિમાં એક સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું છે

રામપ્રસાદ 'બિસ્મિલ એક મહાન ક્રાંતિકારી, કવિ, શાયર, સાહિત્યકાર હતા. તેમણે ઘણી કવિતાઓ, ગઝલ અને પુસ્તકો લખ્યા. તેમના દ્વારા લખાયેલા કેટલાક પુસ્તકો (રામ પ્રસાદ બિસ્મિલ પુસ્તકો) ના નામ નીચે મુજબ છે.

 1. मैनपुरी षड्यन्त्र,

2. स्वदेशी रंग,

3. चीनी-षड्यन्त्र (चीन की राजक्रान्ति)

4. अरविन्द घोष की कारावास कहानी

5. अशफ़ाक की याद में,

6. सोनाखान के अमर शहीद-'वीरनारायण सिंह

7. जनरल जार्ज वाशिंगटन

8. अमरीका कैसे स्वाधीन हुआ?

 ભારત માતાનો આ બહાદુર પુત્ર ભારતને આઝાદી મળે તે માટે ખુશીથી ફાંસી એ ચડી ગયો આવા બહાદુર પુત્રને તેમના જન્મદિવસ પર તમામ ભારતીય વતી શત શત વંદન!