શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા જીવન પરિચય

 

નામ: શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા 

જન્મ: 4 ઓક્ટોબર 1857

જન્મસ્થળ:માંડવી, કચ્છ

પિતાનું નામ: કરસનજી ભાનુશાળી  ( ભણસાલી) 

માતાનું નામ: ગોમતીબાઇ

પત્નિનું નામ : ભાનુમતી

મૃત્યુ: 30 માર્ચ 1930 (જીનીવા, સ્વિત્ઝરલૅન્ડ)

 

શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા  ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને ક્રાંતિકારી, વકીલ અને રાષ્ટ્રવાદી પત્રકાર હતા. તેમણે લંડનમાં ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ (માસિક) ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી અને ઈન્ડિયા હાઉસની સ્થાપના કરી હતી અને વિદેશમાં રહીને ભારતીય સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં સક્રિય ફાળો આપ્યો હતો

 મેધાવી વિદ્ધાન, સંસ્કૃતના પ્રખર પંડિત, પહેલા ગુજરાતી ઉદ્દામવાદી શ્યામજી કૃષ્ણવર્માનો  જન્મ 4 ઓક્ટોબર 1857ના રોજ કચ્છ જિલ્લાનાના માંડવી  ખાતે ભાનુશાળી (ભણસાલી) કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતા કરસનજી (કૃષ્ણદાસ ભણસાલી) મુંબઈની વેપારી પેઢીમાં નોકરી કરી જીવનનિર્વાહ ચલાવતાં હતા. તેમની માતાનું નામ ગોમતીબાઇ હતું. ૧૧ વર્ષની વયે જ બાળક શ્યામજીએ માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી દીધું હતું.

તેમણે ભૂજમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ અને હાઇસ્કૂલ સુધીનો અભ્યાસ કર્યો. ભૂજમાં મ્યુનિસિપલ દીવાના અજવાળે એમનો અભ્યાસ ચાલતો.

એક દિવસ, મૂળ માંડવીના પરંતુ મુંબઈ સ્થાયી થયેલા મથુરદાસ લવજી ભાટિયાની નજર આ બુદ્ધિમાન કિશોર પર પડી.

તેમણે શ્યામજીને મુંબઈમાં અભ્યાસની સગવડ કરી આપી અને એ રીતે શ્યામજીએ મુંબઈની વિલ્સન હાઇસ્કૂલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. વિલ્સન હાઇસ્કૂલ ઉપરાંત શ્યામજીએ અહીં શાસ્ત્રી વિશ્વનાથની પાઠશાળમાં સંસ્કૃતનું અધ્યયન પણ કર્યું. ગોકુળદાસ પારેખ શિષ્યવૃત્તિ મેળવીને એલ્ફિન્સ્ટન હાઇસ્કૂલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો.

આ વર્ષોમાં શ્યામજીના જીવનને વળાંક આપતી બે ઘટનાઓ બની

 ઇ.સ. 1874માં તેમણે દયાનંદ સરસ્વતીનું શિષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરેલું અને આર્યસમાજી બન્યા. તેમની શિક્ષા દિક્ષાથી શ્યામજી કૃષ્ણવર્મામાં ક્રાન્તિના બીજ રોપાયાં. શ્યામજી કરસનજી હવે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તરીકે જાણીતા બન્યા. 

સ્વરાજની લડતમાં દયાનંદ સરસ્વતીની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળતાં ક્રાંતિકારી બન્યા. આર્ય સમાજના પ્રચાર માટે તેમણે લાહોર, બનારસ, મુંબઈ, અમદાવાદ, સુરત, નાસિક વગેરે સ્થળોએ સભાઓ ભરી પ્રવચન આપ્યાં.

1875માં તેમના લગ્ન ભાટિયા જ્ઞાતિના શ્રીમંત ઉદ્યોગપતિની પુત્રી અને તેમના શાળા સમયના મિત્ર રામદાસની બહેન ભાનુમતી સાથે થયા. તેમના સંસ્કૃત ભાષા પરના પ્રભુત્વ અને જ્ઞાનથી પ્રભવિત થઈને ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીના સંસ્કૃતના પ્રાધ્યાપક મોનિયર વિલિયમ્સે 1877માં પોતાના મદદનીશ તરીકે ઓક્સફોર્ડ તેડાવ્યાં. 1879માં તેઓ ઈગ્લેન્ડ ગયા. જ્યાં વિલિયમ્સના મદદનીશ તરીકે કાર્ય કરવાની સાથે ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીની જ બલિયોલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને 1883માં ડિસ્ટિંક્શન સાથે બી.એ. થયા. ઉપરાંત કાયદાના અભ્યાસ માટે ઈનર ટેમ્પલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને નવેમ્બર 1884માં કાયદાની પદવી મેળવી બેરિસ્ટર થયાં

ઈંગ્લૅન્ડમાં શરુઆતનો વસવાટ ઇનર ટેમ્પલ ખાતે કર્યો જ્યાં તેમણે અંગ્રેજ તત્વજ્ઞાની હર્બટ સ્પેન્સરના પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો. વર્ષ જાન્યુઆરી 1905માં 'ધ ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ' નામનું માસિક શરુ કર્યું. ભારતની સ્વરાજ્ય સાધના માટે 18 ફેબ્રુઆરી 1905માં ભિખાઇજી કામા, દાદા ભાઈ નવરોજી અને સરદારસિંહ રાણાની સહાયથી લંડન ખાતે 'ધ ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી'ની સ્થાપના કરી. ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટીએ તે સમયની વિક્ટોરીયન પબ્લીક ઇન્સ્ટીટ્યુટની તર્જ પર બનેલી જેનું પોતાનું લેખિત બંધારણ હતું. સોસાયટીના મુખ્ય હેતુઓ ભારત માટે સુરક્ષિત સ્વરાજ મેળવવું અને ઈંગ્લૅન્ડમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિ માટેની પ્રવૃત્તિઓનો પ્રચાર પ્રસાર કરવાનો હતો.

1900માં શ્યામજી કૃષ્ણવર્માએ લંડનમાં હાઈગેટમાં ઈગ્લૅન્ડ જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે એક વિશાળ  મકાન ખરીદ્યું. જે સમય જતાં ભારતીય સ્વરાજ ચળવળના નેતાઓની મહત્વની બેઠકોનું કેન્દ્ર બન્યું. 1 જુલાઈ 1905ના રોજ આ મકાનને 'ઈન્ડિયા હાઉસ' તરીકે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું.

શ્યામજીની ઈગ્લૅન્ડ ખાતેની વધતી જતી ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓને કારણે તેમના પર પોલીસની ધોંસ વધતી ચાલી ગઈ પરિણામે જૂન 1907માં તેઓ પેરિસ ચાલ્યા ગયા.

ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટમાં શ્યામજી કૃષ્ણવર્માએ લખેલા કેટલાક ક્રાંતિકારી લેખોને કારણે એપ્રિલ 1909માં ઈગ્લૅન્ડના ન્યાયાધિશોએ તેમની બેરિસ્ટર તરીકેની સનદ પાછી લઈ લીધી હતી.

પેરિસમાં સરદારસિંહજી રાણા અને મેડમ ભિખાઈજી કામાના સહયોગથી 'વંદે માતરમ્' અને ઈન્ડિયન સોસિયોલોજીસ્ટર' નામના મુખપત્રો શરુ કર્યાં. 1908 અને 1909માં તેમણે ભારતમાં કેટલાક મિત્રોને રિવોલ્વરો અને બોમ્બ બનાવાની રીતો દર્શાવતી પુસ્તિકાઓ મોકલાવી. શ્યામજી કૃષ્ણવર્માના માસિકની નકલો મોટી સંખ્યામાં ભારત આવતાં. શ્યામજીકૃષ્ણવર્માએ જાહેર કરેલી શિષ્યવૃત્તિઓના પરિપાકરુપે વિનાયક દામોદર સાવરકર, મદનલાલ ધિંગરા, લાલા હરદયાળ, પી. એન. બાપટ વગેરે ભારતીય ક્રાંતિકારી ચળવળના તેજસ્વી નેતાઓ તરીકે આગળ આવ્યાં. મદનલાલ ધિંગરાએ બ્રિટિશ અધિકારી સર કર્ઝન વાયલીની લંડનમાં હત્યા કરી જેમાં થયેલા વિવાદને પગલે તેઓ તેમના જૂના સાથીઓથી વિખૂટા પડી ગયા. સાવરકરની ધરપકડ અને સજાને પગલે પેરિસમાં તેમની પ્રવૃત્તિઓ નરમ પડતી ગઈ. 1914માં તેઓ પેરિસ છોડી જિનીવા જતા રહ્યાં.

આવા મહાન દેશપ્રેમી ક્રાંતિકારી શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા જીનીવા ખાતે 31 મી માર્ચ 1930ના રોજ અવસાન પામ્યા. તેમની અંતિમ ઈચ્છા પોતાના અસ્થિ સ્વદેશ લઇ જવાની હતી. જે ગુજરાત સરકાર દ્વારા 2003માં ગુજરાત લાવવામાં આવ્યા. તેની વીરાંજલિયાત્રા સ્વરૂપે ગુજરાતમાં પ્રદક્ષિણા કરી.

100 વર્ષ પહેલા પણ એમની લાખોપતિમાં ગણત્રી થતી. આમ છતાં એમણે પોતાનું કોઇ જ વીલ બનાવ્યું નહોતું. એમના અર્ધાગીની ભાનુમતીએ શ્યામજી કૃષ્ણવર્માના મૃત્યુ બાદ એમનું વસીયતનામું તૈયાર કર્યુ હતું. જેના પાવર ઓફ એટર્ની શ્યામજી કૃષ્ણવર્માના પેરીસમાં રહેતા ખાસ મિત્ર સરદારસિંહજી રાણાએ 1936માં મેળવ્યા હતા.

શ્યામજી કૃષ્ણવર્માને કોઇ સંતાન નહોતું. પણ ભારતના નવયુવાનોના અભ્યાસ માટે એ જમાનામાં એમણે 90 હજાર ફ્રાન્કનું દાન આપ્યું હતું. ફ્રાન્સમાં યુનિવર્સિટી ઓફ પેરીસમાં કૃષ્ણ વર્મા ફાઉન્ડેશન છે. ફ્રાન્સ ભણવા આવવા ઇચ્છતા હિંદુ યુવાનો માટે એમણે સ્કોલરશીપ જાહેર કરી હતી. ત્યાંની સંસ્કૃત લાઇબ્રેરી માટે એમણે અનુદાન આપ્યું હતું. ચિત્રલેખાએ એમના વસિયતની ફ્રેન્ચમાંથી અંગ્રેજી અનુવાદ કરેલી કોપી મેળવી છે.

શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા ભારત માટે જાસુસી કરતા હોવાની અંગ્રેજોને દ્રઢ શંકા હતી એટલે જ એમના પર બ્રિટીશ ગુપ્તચરતંત્ર ચાંપતી નજર રાખતું.

1935માં સૌ પહેલા ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વિશે અંગ્રેજીમાં જીવનચરિત્ર લખ્યું હતું,પુસ્તક લખ્યાનાં 15 વર્ષ બાદ એટલે કે 1950માં એ પ્રકાશિત થયું,એ પછી કચ્છના ગાંધી ગણાતા ગોકુલદાસ બાંભડાઇએ તેનો ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો હતો.

શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વિશે એક દસ્તાવેજી ફિલ્મ પણ ગુજરાતના માહીતીખાતાએ બનાવી હતી. 

 શ્યામજીકૃષ્ણવર્માને વંદના નામની એક ઓડીયો કેસેટ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મેમોરીયલ ફાઉન્ડેશને બનાવી છે. ગાયક કલાકાર પ્રદીપ ગઢવીએ ગીતો લખ્યા છે અને લલીતા ઘોડાદરા સહગાયીકા છે.

ભુજમાં રહેતા અને 126 જેટલી જાસુસી નવલકથાથી વિખ્યાત થયેલા લેખક ગૌતમ શર્માએ એમની નવલકથામાં શ્યામસુંદર નામનું પાત્ર શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા પરથી રાખ્યું હતું.

ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા તેમના સન્માનમાં 4 ઓક્ટોબર 1989 ના રોજ સ્વાતંત્ર્ય સેનાની શ્રેણી અંતર્ગત ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી.

 

શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મેમોરિયલ

ગુજરાતના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આઝાદીના ૫૫ વર્ષો બાદ ૨૨ ઑગસ્ટ-૨૦૦૩ના રોજ સ્વયં સ્વિત્ઝર્લૅન્ડથી તેમના અને તેમની પત્નીના અસ્થિ દેશમાં લાવી તેમના અંતિમ સ્વપ્નને સાકાર કર્યું.

૪ ઑક્ટોબર ૨૦૦૯ના રોજ તત્કાલીન મુખ્યમંત્રીશ્રીએ 'ક્રાંતિતીર્થ'નો પાયોનો પથ્થર મૂક્યો અને ૧૩ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦ના રોજ ભૂમિપૂજન કરી ૫૨ એકરમાં ફેલાયેલા વિશાળ સ્મારકને દેશને સમર્પિત કર્યું. જેમાં હાઈગેટ લંડન ખાતેના ઈન્ડિયા હાઉસની પ્રતિકૃતિ અને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તથા તેમના પત્ની ભાનુમતીની મુર્તી મુકવામાં આવી છે. 

 ૧૮પ૭ના પ્રથમ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના ક્રાંતિકારી વર્ષમાં જન્મેલા આ ક્રાંતિગુરૂના ૧૯૩૦ માં દેહાંત પછી જિનિવાથી તેમના અસ્થિકળશ મુખ્યમંત્રીશ્રીએ સ્વદેશ પરત લાવીને માંડવીમાં સ્મૃતિ સ્મારકનું નિર્માણ કરવાનો નિર્ધાર કર્યો હતો. સને ર૦૦૯ વર્ષમાં માંડવીમાં ક્રાંતિતીર્થના નિર્માણનો પ્રારંભ કરવા રાજ્ય સરકારે શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા મેમોરિયલ સોસાયટી રચી હતી અને જમીન ફાળવી હતી. માત્ર ૧૪ જ મહિનામાં ક્રાંતિતીર્થનું આ ભવ્ય શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા સ્મારક વિશ્વભરના આઝાદી કાજે જીવન સમર્પિત કરનારા સૌ કોઇ દેશભકતોને માતૃભૂમિની સેવા માટે સેવા સમર્પણની પ્રેરણા આપે તેવું બન્યું છે. એકંદરે રૂા. ૬ કરોડના ખર્ચે આ ક્રાંતિતીર્થમાં આઝાદીની લડતના ૧૮પ૭થી ૧૯૪૭ સુધીના ૯૦ વર્ષની ઐતિહાસિક પ્રમુખ ધટનાઓની તવારિખ અને ક્રાંતિકારી દેશભકતોના સચિત્ર સમર્પણની ગાથા પ્રસ્તુત કરવામાં આવી છે. શ્યામજી કૃષ્ણવર્માએ અંગ્રેજી સલ્તનતની છાતી ઉપર લંડનમાં જ સશસ્ત્ર ક્રાંતિથી આઝાદી મેળવવાના સંકલ્પ તરીકે ઇન્ડિયા હાઉસ કાર્યરત કરેલું તેની અદ્દભૂત પ્રતિકૃતિ આ ક્રાંતિતીર્થમાં સ્મારકરૂપે મૂકવામાં આવી છે. આ ક્રાંતિતીર્થ ભારતના સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસની વિરાસત બનશે. 

ભારત માતાને વિશ્વગુરૂ બનાવવા “વંદેમાતરમ અને સુજલામ સુફલામ”ના મંત્રને માટે જીવન ખપાવી દેનારા ક્રાંતિવીરોના સપના સાકાર કરવા માટેનું આ પ્રેરણા તીર્થ છે.

ઓરીજીનલ ડોક્યુમેન્ટ

લાલ બહાદુરશાસ્ત્રી જીવન પરિચય

 

નામ: લાલ બહાદુરશાસ્ત્રી

જન્મ: 2 ઓક્ટોબર 1904

જન્મસ્થળ: મુગલસરાય, (ઉત્તર પ્રદેશ)

મૃત્યુ: 11 જાન્યુઆરી 1966

પિતાનું નામ: શારદા પ્રસાદ

માતાનું નામ: રામદુલારી દેવી

પત્નિનં નામ: લલિતા શાસ્ત્રી

જય જવાન, જય કિસાન’નો નારો રાષ્ટ્રને આપનારા લાલા બહાદુર શાસ્ત્રી ખેડૂતોને દેશના અન્નદાતા માનતા હતાં, તો સાથે સાથે દેશના જવાનો પ્રત્યે પણ તેમના દિલમાં અગાઢ પ્રેમ હતો.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું જીવન એ દરેક યુવા માટે પ્રેરણાનું પ્રતિક છે જે અભાવોમાં જીવી રહ્યાં છે. ઓછી સુવિધાઓ વચ્ચે તેમણે અભ્યાસ પૂરો કર્યો અને દેશના વડાપ્રધાન પણ બન્યાં. શાસ્ત્રીજીએ પોતાનું સમગ્ર જીવન ગરીબોની સેવામાં સમર્પિત કર્યું હતું

 તેઓ એક પ્રસિદ્ધ ભારતીય રાજનેતા, મહાન સ્વાતંત્ર સેનાની તથા જવાહરલાલ નેહરુ અને ગુલજારીલાલ નંદા (કાર્યકારી વડાપ્રધાન) પછી ભારતના ત્રીજા વડાપ્રધાન બન્યા હતાં.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો જન્મ ૨જી ઓક્ટોબર ૧૯૦૪ના રોજ ઉત્તરપ્રદેશના મુગલસરાય ખાતે થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ શારદા પ્રસાદ અને માતાનું નામ રામદુલારી દેવી હતુ. તેમની પત્નીનું નામ લલિતાદેવી હતું. તેમના પિતા પ્રાથમિકવિદ્યાલયમાં શિક્ષક હતા. તેમને જ્યારે કાશી વિદ્યાપીઠમાંથી ‘શાસ્ત્રી’ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત થઈ ત્યારે તેમણે પોતાનું જાતિસૂચક નામ ‘શ્રીવાસ્તવ’ હટાવી પોતાના નામની આગળ ‘શાસ્ત્રી લગાવી દીધુ હતું અને સમયોપરાંત ‘શાસ્ત્રી’ શબ્દ ‘લાલબહાદુર’ નામનો જાણે પર્યાય જ બની ગયો હતો.

જાન્યુઆરી 1921 માં, જ્યારે શાસ્ત્રી દસમા ધોરણમાં હતા અને અંતિમ પરીક્ષાઓ બેસવાના ત્રણ મહિના પછી, તે ગાંધીજી, પંડિત મદન મોહન માલવીયા દ્વારા સંચાલિત બનારસમાં જાહેર સભામાં જોડાયા હતા.

વિદ્યાર્થીઓને સરકારી શાળાઓમાંથી ખસી જવા અને અસહકાર ચળવળમાં જોડાવા મહાત્માના આહ્વાનથી પ્રેરાઈને શાસ્ત્રી બીજા જ દિવસે હરીશચંદ્ર હાઇસ્કૂલથી ખસી ગયા અને કોંગ્રેસ પક્ષની સ્થાનિક શાખામાં સ્વયંસેવક તરીકે જોડાયા

શાસ્ત્રીના શૈશવકાળમાં જ એમના પિતાનું નિધન થયું હતું. ઈ. સ. ૧૯૨૮માં એમનાં લગ્ન શ્રી ગણેશપ્રસાદની પુત્રી લલિતાદેવી સાથે થયાં

સ્નાતકની શિક્ષા સમાપ્ત કર્યા બાદ તે ભારત સેવક સંઘ જોડે જોડાઈ ગયા અને દેશસેવાનું વ્રત લેતા અહીંથી જ પોતાના રાજનૈતિક જીવનની શુરુઆત કરી.

ગાંધીજી દ્વારા શરુ કરવામાં આવેલા અસહકાર આંદોલન દરમિયાન લાલબહાદુર થોડા સમય માટે ૧૯૨૧માં જેલમાં ગયા હતાં. ગાંધીજીના અનુયાયી તરીકે તેઓ પછીથી રાજકારણમાં પરત ફર્યા હત અને કેટલીય વાર જેલમાં પણ ગયા હતાં. ત્યાર બાદ ઉત્તર પ્રદેશ કોંગ્રેસ પાક્ષમાં પ્રભાવશાળી પદ પણ ધારણ કર્યુ હતું. પ્રાંતની વિધાનસભામાં ૧૯૩૭ તથા ૧૯૪૬માં શાસ્ત્રીજી ચૂંટાઈ આવ્યા હતા. ૧૯૨૯માં તેમની નહેરુજી સાથેની મુય્લાકાત પછી તેઓ નહેરુજી સાથે ઘણા નજીક આવી ગયા હતાં. નહેરુના મંત્રીમંડળમાં તેઓને ગૃહમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા. આ પદ પર તેઓ સન. ૧૯૫૧ સુધી રહ્યા. ૧૯૫૧માં નહેરુજીના નેતૃત્વ હેઠળ અખિલ ભરતીય કોંગ્રેસ કમીટીના મહાસચિવ પદ પર તેમની નિમણૂંક કરવામાં આવી હતી. ૧૯૫૨, ૧૯૫૭ અને ૧૯૬૨ની ચૂંટણીઓમાં કોંગ્રેસના નેતાઓને જીતાડવા માટે તેમણે ખુબ જ મહેનત કરી હતી.

  આઝાદીના સંઘર્ષે તેમને પૂર્ણત: પરિપક્વ બનાવી દીધા હતા.

આઝાદી પછી જ્યારે કોંગ્રેસ સત્તામાં આવી તેના પહેલા જ રાષ્ટ્રીય સંગ્રામના નેતા વિનીત તેમજ નમ્ર, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીના મહત્વને સમજી ચૂક્યા હતા. 1946મા જ્યારે કોંગ્રેસ સરકારનું ગઠન થયું તો આ નાના કાર્યકરને દેશના શાસનમાં રચનાત્મક ભૂમિકા નીભાવવાની જવાબદારી અપાઇ હતી. 

તેમને પોતાના ગૃહરાજ્ય ઉત્તરપ્રદેશના સંસદિય સચિવ નિયુક્ત કરાયા હતા અને ઝડપથી જ તેઓ ગૃહમંત્રીના પદ પર પહોંચી ગયા હતા. 

સખત મહેનત કરવાની તેમની ક્ષમતા તેમજ તેમની દક્ષતા ઉત્તર પ્રદેશમાં એક ઉદાહરણરૂપ બની હતી. 

તેઓ 1951માં નવી દિલ્હી આવ્યા તેમજ કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળના ઘણા વિભાગોનો પ્રભાર સંભાળ્યો- રેલ મંત્રી, પરિવહન તથા સંચાર મંત્રી, વાણિજ્ય તેમજ ઉદ્યોગમંત્રી. 

ગૃહમંત્રી તેમજ નહેરુજીની બિમારીના સમયે વિભાગ વગર મંત્રી રહ્યા હતા. તેમની પ્રતિષ્ઠા સતત વધી રહી હતી. 

એક રેલવે દુર્ઘટના, જેમાં ઘણા લોકો માર્યા ગયા હતા, માટે પોતાને જવાબદાર ઠેરવતા તેમણે રેલવે મંત્રીના પદેથી રાજીનામું આપી દીધું હતું.

 દેશ તેમજ સંસદે તેમની આ અભૂતપૂર્વ પહેલને બિરદાવી હતી. 

તત્કાલિન પ્રધાનમંત્રી પંડિત નહેરુએ આ ઘટના અંગે સંસદમાં બોલતા લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની ઇમાનદારી તેમજ ઉચ્ચ આદર્શોની ખૂબ પ્રશંસા કરી હતી. 

તેમણે કહ્યું કે તેમણે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું રાજીનામું એટલા માટે સ્વીકાર્યું નથી કે જે કંઇ પણ થયું છે તેમના માટે એ જવાબદાર છે પરંતુ એટલા માટે સ્વીકાર્યું છે કે એનાથી બંધારણીય મર્યાદામાં એક દાખલો બેસશે. રેલવે દુર્ઘટના પર લાંબી ચર્ચાનો જવાબ આપતા લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ કહ્યું “કદાચ હું લંબાઇમાં ટૂંકો હોવાથી તેમજ નમ્ર હોવાને કારણે લોકોને લાગે છે કે હું બહું દ્રઢ નથી થઇ શકતો જોકે શારીરિક રીતે હું મજબૂત નથી પરંતુ મને લાગે છે કે આંતરિક રીતે હું એટલો પણ કમજોર નથી.”

પોતાના મંત્રાલયના કામકાજ દરમિયાન પણ તેઓ કોંગ્રેસ પાર્ટી સંબંધિત બાબતોનું ધ્યાન રાખતા તેમજ તેમાં ભરપૂર યોગદાન આપતા હતા.

 1952,1957 તેમજ 1962ની સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં પાર્ટીની નિર્ણાયક તેમજ જબરદસ્ત સફળતામાં તેમની સંગઠનની પ્રતિભા તેમજ વસ્તુને નજીકને પારખવાની અદભુત ક્ષમતાનું ખૂબ મોટું યોગદાન હતું.

30થી વધુ વર્ષો સુધી પોતાની સમર્પિત સેવા દરમિયાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી પોતાની નિષ્ઠા તેમજ ક્ષમતા માટે લોકોમાં ખૂબ પ્રસિદ્ધ થયાં હતા.

 વિનમ્ર, દ્રઢ, સહિષ્ણુ તેમજ જબરદસ્ત આંતરિક શક્તિવાળા શાસ્ત્રીજી લોકો વચ્ચે એવા વ્યક્તિ બનીને ઉભર્યા જેમણે લોકોની ભાવનાઓને સમજી. તેઓ દૂરદર્શી હતા કે જેથી દેશને પ્રગતિના માર્ગે લઇ આવ્યા. 

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી મહાત્મા ગાંધીની રાજનૈતિક શિક્ષાઓથી અત્યંત પ્રભાવિત હતા. પોતાના ગુરુ મહાત્મા ગાંધીના લયમાં જ તેમણે એક વખત કહ્યું હતું કે ‘‘ મહેનત પ્રાર્થના કરવા બરાબર છે.’’ મહાત્મા ગાંધી જેવા જ વિચાર ધરાવનારા લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી ભારતીય સંસ્કૃતિની શ્રેષ્ઠ ઓળખ છે.

 ભારતીય સ્વાધીનતા સંગ્રામના દરેક મહત્વપૂર્ણ કાર્યક્રમોમાં એમની ભાગીદારી રહી, અને જેલોમાં રહેવું પડ્યું જેમાં ૧૯૨૧ની અસહકારની ચળવળ અને ૧૯૪૧નું સત્યાગ્રહ આંદોલન સૌથી મુખ્ય હતું

સક્રિય રાજકારણ:

• 1947 માં દેશ આઝાદ થતાં ઉત્તર પ્રદેશના પ્રથમ મંત્રીમંડળમાં

• વાહન વ્યવહાર અને

• પોલીસ ખાતાના મંત્રી બન્યા.

• વાહન વ્યવહાર મંત્રી તરીકે દેશમાં સૌ પ્રથમ મહિલા કંડક્ટર

• નિયુક્ત કરવાનું માન શાસ્ત્રીજીને

• જાય છે.

• પોલીસ મંત્રી તરીકે તેમણે લાઠીચાર્જના બદલે પાણીનો ઉપયોગ

• કરવાનું સૂચવ્યું,

• આમ વોટર કેનનની  સૌ પ્રથમ  શરૂઆત  કરાવી.

• આ ઉપરાંત 1947ના કોમી હુલ્લડો અને વેરઝેર વાળા વાતાવરણમાં

• તેમણે ઉત્તર

• પરદેશમાં શાંતિ જાળવવા સરસ કામ કર્યું.

• 1951માં લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી કોંગ્રેસ પાર્ટીના જનરલ સેક્રેટરી બન્યા,

• હવેથી ઉમેદવારોની

• પસંદગીની જવાબદારી તેમની હતી.

• 1952, 1957 અને 1962ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ સુધી તેઓ

• આ ફરજ બજાવતા રહ્યા અને

• તમામ ચૂંટણીઓમાં કોંગ્રેસના વિજયમાં તેઓનો મહતપૂર્ણ ફાળો

• રહ્યો.

• 1952ની ચૂંટણી પછી તેઓ UP વિધાનસભામાં જ્વલંત જીત

• મેળવી ચૂંટાયેલા હોવા છતાં,

• તેમને કેન્દ્રિય પ્રધાનમંડળમાં લઈ જવાયા.

• તેઓ નહેરુ કેબિનેટમાં રેલ્વે મંત્રી બન્યા.

• શાસ્ત્રીજીએ એક રેલ્વે અકસ્માતની નૈતિક જવાબદારી લઈ

• રેલ મંત્રી તરીકે રાજીનામું આપી દીધેલું.

 

પ્રધાનમંત્રી તરીકે:

27 મે 1964ના રોજ જવાહરલાલ નહેરુનું પ્રધાનમંત્રી રહેતાં અવસાન થયું

અને ગુલઝારિલાલ નંદા કાર્યકારી વડાપ્રધાન બન્યા.

શાસ્ત્રીજી મિતભાષી અને મધ્યમમાર્ગી ગણાતા.

વળી, તત્કાલિન કોંગ્રેસ પ્રમુખ કે. કામરાજ સાથે તેમણે ઘનિષ્ઠતા હતી.

બીજી તરફ મોરારજી દેસાઇ જમણેરી ગણાતા.

આથી નહેરુવાદી શાસ્ત્રીજી સરળતાથી વડાપ્રધાન બન્યા.

9 જૂન 1964 ના રોજ તેઓ દેશના ત્રીજા વડાપ્રધાન બન્યા

અને આજીવન એ પદ પર રહ્યા.

તેમણે  નહેરુ કેબિનેટને મોટેભાગે જાળવી રાખ્યું. 

ઉપરાંત, ઇન્દિરા ગાંધીને પ્રસારણ મંત્રી તરીકે સામેલ કર્યા.

તેમના કાર્યકાળમાં હિન્દીને રાષ્ટ્રભાષા ગણવા સામે દક્ષિણમાં

ખૂબ વિરોધ થયો ત્યારે તેમણે વડાપ્રધાન

તરીકે ખાત્રી  આપી કે અંગ્રેજી બીજી રાષ્ટ્રીય ભાષા તરીકે 

દક્ષિણના રાજ્યો ઇચ્છે ત્યાં સુધી ચાલુ રખાશે. અને એમ કરી વિવાદ

શમાવ્યો.

દેશ 1962ના ચીન સાથેના યુદ્ધની નાલોશીમાથી હજુ બહાર નીકળ્યો

નહોતો અને નહેરૂના અવાસનથી બીજો ફટકો પડ્યો એવા સમયે

શાસ્ત્રીજીએ દેશની કમાન સાંભળી હતી.

 

શાસ્ત્રીજીનું પહેલું લક્ષાંક ખેડૂતોની સ્થિતિ સુધારવાનું હતું.

આણંદમાં ખેડા જિલ્લાની સહકારી ડેરીથી

પ્રભાવિત થઈ તેમણે ડો. વર્ગીસ કુરિયનને આખા દેશમાં સહકારી ડેરીના

લાભ ફેલાવવા પ્રોત્સાહિત કર્યા.

આણંદ ખાતે NDDB “રાષ્ટ્રીય ડેરી ડેવલપમેન્ટ બોર્ડ’ની સ્થાપના થઈ

અને દેશમાં ‘શ્વેત ક્રાંતિ’ ની શરૂઆત થઈ

બીજું અગત્યનું કાર્ય ‘હરિયાળી ક્રાંતિ’ તરફ દેશને દોરી જવામાં પણ

શાસ્ત્રીજીનો મોટો ફાળો છે.

1964માં જ્યારે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી વડાપ્રધાન બન્યા.. તેમના શાસકનકાળ દરમિયાન

1965માં જ્યારે ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ છેડાયું હતું ત્યારે દેશમાં સ્થિતિ વણસેલી હતી. ભૂખમરો હતો, અનાજની અછત હતી ત્યારે આ સંકટમાં શાસ્ત્રીજીએ પોતાનો પગાર પણ લેવાનું છોડ્યું હતું. ઘરના નોકરોને પણ કામ પર ન આવવાનું કહીને બધુ કામ જાતે કરવા લાગ્યા હતાં.

સંકટને ટાળવા માટે તેમણે દેશવાસીઓને એક દિવસનો ઉપવાસ રાખવાની અપીલ કરી હતી. આ સાથે જ કૃષિ ઉત્પાદનમાં આત્મનનિર્ભરતા માટે 'જય જવાન, જય કિસાન'નો નારો આપ્યો.

તેમના આ આગ્રહને દેશભરમાથી પ્રતિસાદ મળ્યો. લોકો તો તેમને

અનુસર્યા પણ  કેટલીક હોટલો પણસોમવારના દિવસે ‘શાસ્ત્રી વ્રત’ ની રજા રાખવા લાગી.

અનાજની અછત દૂર કરવા શાસ્ત્રીજીએ પ્રજાને ઉદાહરણ પૂરું પાડવા

પોતે હળ ચલાવી દિલ્હીના સત્તાવાર નિવાસ સ્થાને અનાજ વાવેલું.

 

 

1965 – ભારત – પાકિસ્તાન યુદ્ધ

ઓગસ્ટ 1965માં પાકિસ્તાને ભારત પર આક્રમણ કર્યું તેનો દાવો અડધા

કચ્છ માટે હતો. પાકિસ્તાનને એ પણ આશા હતી કે કાશ્મીરમાં જનતાની

તેને સહાનુભૂતિ મળશે તથા સાથ મળશે. ભારત તાજું જ ચીન

સાથેના યુદ્ધમાં હારેલું હતું

શાસ્ત્રીજીએ જાહેર કર્યું કે ભૂખે મરવા તૈયાર છીએ પણ એક ઇંચ જમીન

પણ ખોવાની નથી.

ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાની આક્રમણનો જડબાતોડ જવાબ આપ્યો.

એટલું જ નહીં ભારતીય સેનનાપંજાબ મોરચે છેક લાહોરના દરવાજે પહોચી ગઈ.

ચાલુ યુદ્ધે ચીને ધમકી આપી કે ભારતીય સેના તેની જમીનમાં ઘૂસી છે

અને પીછેહઠ નહીં કરવામાં આવે તો

ચીની સેના યુદ્ધમાં ઝંપલાવશે.

શાસ્ત્રીજીએ ચીની દાવાને ખારીજ કરી દીધો અને કહ્યું કે ચીન ખોટી

વાત કરી રહ્યું છે.

બધી બાજુનું દબાણ હોવા છતાં, ભારતે હિમ્મતભેર યુદ્ધના મોરચે ફતેહ

જારી રાખી.

બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનું સૌથી મોટું ટેન્ક યુદ્ધ લડાયું.

એમાં પાકિસ્તાનને અનેક ટેન્કો ખોવી પડી તો કેટલીક ટેન્કો મૂકીને

સૈનિકો ભાગી ગયા.

 

23 સપ્ટેમ્બર 1965ના દિવસે સંયુકત રાષ્ટ્રની મધ્યસ્થીથી યુદ્ધવિરામ

જાહેર થયો.

યુદ્ધ સમયે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી એ આપેલો નારો ‘જય જવાન જય કિસાન’

આખા દેશના મિજાજને પલટાવી નાખનારો સાબિત થયો.

લોકોએ યુદ્ધ ફાળા તરીકે પોતાનું બધુ આપી દેવાની પણ દેશની શાન

જાળવવાની તૈયારી બતાવી.

આજે પણ શાસ્ત્રીજીનો આપેલો નારો વખતે વખતે ગુંજતો રહે છે

અને દેશ માટે બધુ જ કરવાની ભાવના પ્રજામાં ઊભરી આવે છે.

ખૂબ જ વિકટ પરિસ્થિતિમાં દેશે આ યુદ્ધ લડેલું અને એમાં શાસ્ત્રીજીની

દોરવણીથી વિજય મેળવેલો.

દેશના નેતાની નીડરતા, મક્કમતા અને ત્વરિત નિર્ણય શક્તિ વિપરીત

પરિસ્થિતિમાં પણ કેવા સકારાત્મક પરિણામ સર્જી શકે તેનું શાસ્ત્રીજી

અને 1965નું યુદ્ધ ઉદાહરણ છે.

મૃત્યુ અને વિવાદો

યુદ્ધવિરામ બાદ રશિયાના તાસ્કંદ ખાતે બંને દેશોના વડા કાયમી

શાંતિના કરાર માટે ભેગા થયા

10 જાન્યુઆરી 1966 ના દિવસે કરાર પર લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી ભારત

તરફથી અને જનરલ અયુબખાન પાકિસ્તાન તરફથી સહીઓ કરી છૂટા

પડ્યા.  શાંતિ કરાર કર્યાના માત્ર 12 કલાક પછી લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું અચાનકથી નિધન થયું હતું 11 જાન્યુઆરી, 1966ના રોજ તાશ્કંદમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા.

વડા પ્રધાન હોવા છતાં, 5000 રૂપિયાની લોન લઈને ગાડી લાવેલા અને

તેમના મૃત્યુ બાદ પણ લોનના હપ્તા તેમના પત્ની લલિતાદેવીએ ભરીને

સાબિત કર્યું કે પ્રમાણિકતા તેમના પૂરા કુટુંબમાં ઠાંસીને ભરેલી હતી.

શસ્ત્રીજીને તેમની સાદગી, દેશભક્તિ અને ઈમાનદારી માટે યાદ કરવામાં આવે છે. તેમણે સરકારી ઇમ્પાલા શેવરોલે કારનો સાવ નજીવો ઉપયોગ કર્યો હતો. એક વાર તેમના પુત્ર સુનીલ શાસ્ત્રી પોતાના અંગત કામે ઇમ્પાલા કાર લઈ ગયા  હતા અને પાછા આવીને કારને ચુપચાપ મુકી દીધી હતી. શાસ્ત્રીજીને ખબર પડતા તેમણે કિલોમીટરના ૭ પૈસા લેખે થતી રકમ સરકારની તિજોરીમાં જમા કરાવી દીધી હતી. તેઓ કદી પણ પ્રજાની કાળી કમાઈનો અંગત હિતમાં દુરુપયોગ કરતા નહોતા.

આજે પણ એ ફિયાટ ગાડી સાચવી રાખવામા આવી છે જે આપણને

શાસ્ત્રીજીની મહાનતા યાદ અપાવે છે.

તેમને વર્ષ ૧૯૬૬માં ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી એવા પ્રથમ વડાપ્રધાન છે જેમને મરણોપરાંત

ભારત રત્નથી સન્માનીત કરાયા છે.

દિલ્હીમાં શાસ્ત્રીજીની સમાધિ ‘વિજય ઘાટ’ તરીકે સ્થાપિત કરેલી છે.

દરેક દેશવાસીને એ સદાય પ્રેરણા આપતી રહે છે.

લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીના સન્માનમાં ભારતના ટપાલ વિભાગ દ્વારા ટપાલ ટિકીટો પણ બહાર પાડવામાં આવી હતી.

गांधी जयंती

नाम: मोहनदास करमचंद गांधी

जन्म: २ अक्टूबर १ :६ ९

निधन: 30 जनवरी 1948

जन्म स्थान: पोरबंदर (गुजरात)

पिता का नाम: करमचंद गांधी

माता का नाम: पुतलीबाई

पत्नी का नाम: कस्तूरबा

आज 2 अक्टूबर है, जब इस दिन को गांधी जयंती के रूप में मनाया जाता है। भारत के राष्ट्रपिता महात्मा गांधी का जन्म इसी खास दिन पर हुआ था। साथ ही यह दिन पूरे देश में अंतर्राष्ट्रीय अहिंसा दिवस के रूप में मनाया जाता है। लोग प्यार से उन्हें बापू कहते थे। भारत को आजादी दिलाने वाले गांधीजी को 'राष्ट्रपिता' के रूप में भी जाना जाता है।

12 वीं में अल्फ्रेड हाई स्कूल, राजकोट से मैट्रिक किया। शामलदास कॉलेज, भावनगर में अपना पहला सेमेस्टर पूरा करने के बाद, वह 19 में लंदन पहुंचे और 181 में बैरिस्टर के रूप में वापस आए। राजकोट और मुंबई में असफल वकालत के बाद, वह 19 वीं में अफ्रीका गए। 18 वीं में, उन्होंने वहां के हिंदुओं के अधिकारों के लिए नेटल इंडियन कांग्रेस की स्थापना की। संघर्ष के दौरान, रस्किन और टॉलस्टॉय के सादगी और आत्मनिर्भरता के सिद्धांतों पर आधारित, उन्होंने 1908 में फीनिक्स मठ और 1910 में टॉलस्टॉय फार्म को जीवन के एक नए तरीके के लिए स्थापित किया। 1905 से 1919 तक दक्षिण अफ्रीका में इंडियन ओपिनियन वीकली का संपादन किया। 1914 में भारत लौटने के बाद, उन्होंने अहमदाबाद में सत्याग्रह आश्रम की स्थापना की। 1917 में, उन्होंने बिहार के चंपारण में गन्ने की खेती करने वाले भारतीयों के लिए अंग्रेजों के खिलाफ पहली लड़ाई लड़ी। तब अहमदाबाद के मिल मजदूरों की हड़ताल तेज हो गई थी। 1917 में खेड़ा सत्याग्रह मनाया गया। 1917 में रोलेट एक्ट के खिलाफ देश भर में विरोध प्रदर्शन और प्रार्थनाएँ की गईं। नवजीवन ने यंग इंडिया का संपादन संभाला। 190 में, भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के माध्यम से, एक पूर्ण असहयोग आंदोलन शुरू किया गया था। उसी वर्ष, गुजरात विश्वविद्यालय को एक असहयोग कार्यक्रम के भाग के रूप में स्थापित किया गया था। उन्हें 19 वीं में अंग्रेजों द्वारा गिरफ्तार किया गया, देशद्रोह का आरोप लगाया गया, लेकिन 19 वें में रिहा कर दिया गया। 12-7 के दौरान, उन्होंने अस्पृश्यता और खादी पर रचनात्मक कार्य किया। बाद में, उन्होंने 'हरिजन', 'हरिजनसेवक' और 'हरिजनबंधु' समाचार पत्रों का संपादन भी किया। 18 में बारडोली ने सत्याग्रह का मार्गदर्शन किया। 190 में, पूर्ण स्वतंत्रता के वादे के साथ, उन्होंने नमक सत्याग्रह के लिए एक मार्च शुरू किया। वह 19 वें अहमदाबाद में आयोजित गुजराती साहित्य परिषद के बारहवें सत्र के अध्यक्ष थे। 19 में, उन्होंने अंग्रेजों से 'भारत छोड़ने' का आह्वान किया। अंततः 15 अगस्त 19 को भारत स्वतंत्र हो गया लेकिन उसकी इच्छा के विरुद्ध भारत विभाजित हो गया और सांप्रदायिक दंगे भड़क उठे। आखिरकार, दिल्ली में गोडसे नामक एक हिंदू महासभा द्वारा पूजा स्थल पर उनकी हत्या कर दी गई, जिसका मुसलमानों से मोहभंग हो गया था।

गांधीजी की राष्ट्रव्यापी चेतना ने न केवल गुजराती साहित्य बल्कि भारत की अन्य भाषाओं को भी प्रेरित किया। गांधीवादी साहित्य का जन्म उनके व्यक्तित्व और उनकी विचारधारा के प्रबल प्रभाव में कई भाषाओं में हुआ है। गुजराती साहित्य में, गांधी-प्रभावित साहित्यिक युग, जो पंडित युग के वजनदार साहित्यिक मूल्यों को दर्शाता है और सादगी और सरलता के सामान्य मूल्यों को प्रसारित करता है, को 'गांधी युग' नाम दिया गया है; साथ ही, गांधीचिंतन और गांधी शैली को सम्मानित किया गया है।

उनकी पुस्तक 'ट्रुथ एक्सपेरिमेंट्स या ऑटोबायोग्राफी' (19) न केवल गुजराती साहित्य बल्कि विश्व साहित्य के लिए भी महत्वपूर्ण योगदान है। आत्मकथा, जो 302 पृष्ठों में फैली हुई है और दो भागों में विभाजित है, 18 से 160 के बीच बाल विवाह से लेकर नागपुर सत्याग्रह तक, लेखक के जीवन, बचपन की घटनाओं को शामिल करती है। विचार और आचरण को एकजुट करने के संघर्ष की कहानी इस कथा के भीतर बहती है, जो निडर प्रस्तुति, निर्भीक स्वीकारोक्ति और निर्मम आत्मनिरीक्षण का मॉडल है। सच्चाई के साथ सच्चाई को आगे बढ़ाने का रोमांच इस तरह मुश्किल है, जैसा कि लेखक ने कई बार यहां दिखाया है। यह देखा जा सकता है कि संयम और विवेक स्वतः ही उन अवसरों के विवरण में बनाए रहते हैं जो उनके अच्छे या संकीर्ण पक्षों को प्रस्तुत करते हैं। यहाँ पर अनियंत्रित भाषा का अप्रत्यक्ष व्यापार अपनी सादगी के आकर्षण से समृद्ध है। संक्षेप में, एक निडर आत्म-साधक की यह कहानी दुनिया की आत्मकथाओं के बीच अद्वितीय है।

 

(दक्षिण अफ्रीका में सत्याग्रह का इतिहास ’(19) न केवल तथ्यों का एक साधारण रिकॉर्ड है, बल्कि अपने पात्रों, संवादों और टिप्पणियों के माध्यम से दक्षिण अफ्रीका में रहने के दौरान उनके द्वारा लिए गए मूल्यवान अनुभवों का एक दिलचस्प चित्रण भी है। उनका जीवन-आकार, सत्याग्रह-एम्बेडेड प्रयोग, रंगवाद के खिलाफ उनका संघर्ष, भूगोल वहाँ सब कुछ उसके लिए स्वादिष्ट के रूप में नीचे आ गया है। यहां एक तटस्थ खाता है कि उन्होंने दक्षिण अफ्रीका के इतिहास को कैसे आकार दिया।

 

Has हिंद स्वराज ’(19) में उन्होंने हिंद स्वराज की अपनी अवधारणा प्रस्तुत की है; और इसके सभी पहलुओं पर विचार किया है। इसमें एक देशभक्त नायक द्वारा दी गई तस्वीर है, जिसे स्वराज को विदेशी शासन द्वारा देश को मुक्त कराकर लाया जा सकता है। लेखक का क्रांतिकारी दर्शन यहाँ एक मजबूत शैली में प्रकट होता है। पुस्तक को पाठक और लेखक के बीच एक शानदार संवाद के रूप में लिखा गया है।

 

'मंगल प्रभात' (120) में यरवदा जेल से आश्रमवासियों के लिए मन्नत पर उनकी टिप्पणी का संग्रह है। प्रत्येक मंगलवार की प्रार्थना और मंगलभवन के लिए लिखे गए, इन लेखन का एक सरल आदर्श वाक्य है। यह आध्यात्मिक और नैतिक जीवन के कुछ सिद्धांतों की व्याख्या करता है।

 

19 में अधूरा रह गया 'सत्याग्रह का इतिहास' 19 में प्रकाशित हुआ है। यह इतिहास खंडित और अधूरा है। यह संगठन के विकास को चार्ट करने का एक प्रयास है; साथ ही, महत्वपूर्ण सिद्धांतों जैसे सत्य, प्रार्थना, अहिंसा, ब्रह्मचर्य, गैर-आक्रामकता, शारीरिक श्रम, स्वदेशी, अस्पृश्यता, कृषि, गोसेवा, शिक्षा, सत्याग्रह, आदि के मूल्यांकन का प्रयास है।

इसके अलावा, from माई प्रिज़न एक्सपीरियंस ’(191), aya सर्वोदय’ (19), er यरवदा का एक्सपीरियंस ’(19), ash नितिनाशने मरगे’ (19), ab गीताबोध ’(150), as अनासक्तयोग’ (150), Health हेल्थ ’ की (18), 'गोसेवा' (15), 'वर्णव्यावस्था' (19), 'धर्ममंथन' (17), 'व्यपाक धर्मभवन' (15), 'खल केलवानी' (16), 'केल्विनो नो कोइडो' (17) , 'त्यागमूर्ति और अन्य लेख' (च। 19) आदि में उनकी कई पुस्तकें हैं।

 

उनके लेखन, भाषण, पत्र आदि को 1 से 20 तक are गांधीजी की अक्षरदे ’पुस्तक में संग्रहित करने का प्रयास किया जा रहा है। इस अवधि में 19 से अब तक 6 ग्रंथ आ चुके हैं। इस ग्रंथ सूची में उनकी सोच का बड़ा परिचय है। उनके कई लेखन मरणोपरांत प्रकाशित हुए हैं, जैसे 'बेसिक एजुकेशन' (190), 'संयम और सनातनी' (19), 'सर्वोदयदर्शन' (18)।

संयुक्त राष्ट्र महासभा ने 15 जून, 2007 को घोषणा की कि प्रत्येक वर्ष 2 अक्टूबर को अंतर्राष्ट्रीय अहिंसा दिवस मनाया जाएगा।

गांधी शांति पुरस्कार

महात्मा गांधी के नाम पर अंतर्राष्ट्रीय गांधी शांति पुरस्कार भारत सरकार द्वारा प्रतिवर्ष प्रदान किया जाता है। इसकी शुरुआत 19 वीं वर्षगांठ की 14 वीं वर्षगांठ के अवसर पर गांधीजी द्वारा प्रदान किए गए आदर्शों के प्रति श्रद्धांजलि के रूप में की गई थी। यह अहिंसा और अन्य गांधीवादी तरीकों के माध्यम से सामाजिक, आर्थिक और राजनीतिक परिवर्तन में उनके योगदान के लिए व्यक्तियों और संगठनों को दिया जाने वाला एक वार्षिक पुरस्कार है। पुरस्कार रु। नकद में 1 करोड़, एक पट्टिका और एक प्रशंसापत्र। यह राष्ट्रीयता, नस्ल, लिंग या जातीयता की परवाह किए बिना सभी के लिए खुला है।

क्या आप जानते हैं कि महात्मा गांधी को महात्मा की उपाधि रवीन्द्र नाथ टैगोर ने दी थी और रवीन्द्र नाथ टैगोर को गुरुदेव की उपाधि गांधी जी ने दी थी.

राष्ट्रीय और त्यौाहार अवकाश अधिनियम 1963 के अनुसार प्रत्येक कैलेंडर वर्ष में हर कर्मचारी को 26 जनवरी, 15 अगस्त, 2 अक्टूबर, 1 मई और पांच अन्य अवकाशों पर एक पूरे दिन की छुट्टी देने का प्रावधान है.

इतना ही नहीं उनका जन्मदिन अंतर्राष्ट्रीय अहिंसा दिवस के रूप में भी मनाया जाता है. 15 जून, 2007 को संयुक्त राष्ट्र महासभा द्वारा 2 अक्टूबर को अंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिवस के रुप में घोषित किया.

प्रधानमंत्री श्री नरेन्द्र मोदी महात्मा गांधी के अनुयायी है. उन्होंने भारत के इतिहास में पहली बार लोगो से अनुरोध किया कि इस दिवस को भारतवासी  सिर्फ छुट्टियों के दिवस के रूप में ही न मनाएं बल्कि “स्वच्छ अभियान” कार्यक्रम की शपथ लें और भारत को स्वच्छ रखने में मदद करें.

महात्मा गांधी की समाधि पर राष्ट्रपति और भारत के प्रधानमंत्री की उपस्थिति में प्रार्थना आयोजित की जाती है, जहां उनका अंतिम संस्कार किया गया था.

गांधी जी का सिविल राइट्स आंदोलन (Civil Rights Movement) कुल 4 महाद्वीपों और 12 देशों तक पहुंचा था.

- गांधी जी ने साउथ अफ्रीका के डर्बन, प्रिटोरिया और जोहांसबर्ग में तीन फुटबॉल क्लब स्थापित करने में मदद की थी. इन तीनों क्लब का नाम एक ही था - "पैसिव रेसिस्टर्स सॉकर क्लब".

वर्ष 1931 में इंग्लैंड यात्रा के दौरान गांधी जी ने पहली बार रेडियो पर अमेरिका के लिए भाषण दिया था. रेडियो पर उनके पहले शब्द थे “क्या मुझे इसके अंदर (माइक्रोफोन) बोलना पड़ेगा?” “Do I have to speak into this thing?”

क्या आप जानते हैं कि वर्ष 1930 में उन्हें अमेरिका की प्रतिष्ठित टाइम मैगजीन ने “वर्ष का सबसे महत्वपूर्ण व्यक्ति” का पुरुस्कार दिया था.

- महात्मा गांधी को “राष्ट्रपिता” (Rashtrapita) की उपाधि सुभाष चन्द्र बोस ने दी थी.

- 30 जनवरी, 1948 को नाथूराम गौड़से नामक व्यक्ति ने गांधी जी को गोली मारकर हत्या कर दी थी.

- महात्मा गांधी की शवयात्रा 8 किलोमीटर लंबी थी.

- गांधी जी ने अपनी आत्मकथा "द स्टोरी ऑफ़ माय एक्सपेरिमेंट्स विथ ट्रुथ" (The Story of My Experiments with Truth) में दर्शन और अपने जीवन के मार्ग का वर्णन किया है.

अधिक जानकारी के लिए नीचे दी गई फ़ाइल पढ़ें।