રાજેન્દ્રનાથ લાહિરી

 રાજેન્દ્રનાથ લાહિરી

જન્મતારીખ: 29 જુન 1901

જન્મસ્થળ: પબના, બંગાળ

પિતાનું નામ: ક્ષિતિમોહન લાહિરી

માતાનું નામ: બસંતકુમારી

અવશાન: 17 ડિસેમ્બર 1927 (ગોન્ડા જેલ, ઉત્તરપ્રદેશ)

બનારસમા રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીની આઝાદીની લડતમાં મહત્વની ભૂમિકા હતી. 9 ઓગસ્ટ, 1925 ના રોજ પં. રામપ્રસાદ બિસ્મિલના નેતૃત્વ હેઠળ, રેલ્વેથી સરકારી તિજોરી લૂંટનારા ક્રાંતિકારીઓમા રાજેન્દ્રનાથ પણ શામેલ હતા. તેમને કાકોરી કેસમાં માત્ર જેલનો સામનો કરવો પડ્યો ન હતો, પરંતુ આ કેસમાં તેમને 17 ડિસેમ્બર 1927ના રોજ ગોંડા જેલમાં  ફાંસી આપવામાં આવી હતી. રાજેન્દ્ર નાથ લાહિરી સાચા અર્થમાં વારાણસીના ક્રાંતિકારી જિલ્લા પ્રમુખ હતા.

રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીનો જન્મ 29 જૂન 1901 માં બંગાળના પબના જિલ્લાના ભડગા ગામમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ ક્ષિતિ મોહન શર્મા અને માતાનું નામ બસંત કુમારી હતું.

રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીમાં બાળપણથી જ તેમના હૃદય માં દેશભક્તિ હતી કારણ કે તેમના ઘર ની હવા માં દેશભક્તિ ફેલાયેલી હતી. રાજેન્દ્રનાથના પિતા ક્ષિતિ મોહન લાહિરી અને મોટા ભાઈ બંને દેશની સેવા માટે ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા હતા.

એક દિવસ તેના પિતા ક્ષિતિ મોહન લાહિરી અને મોટા ભાઈને બંગાળમાં ચાલી રહેલ અનુશીલન દળની ગુપ્ત પ્રવૃત્તિઓમાં ફાળો આપવા બદલ બ્રિટીશ સરકારે ધરપકડ કરી જેલમાં મોકલી દીધા હતા. ત્યારબાદ રાજેન્દ્રનાથજી આધાર અને શિક્ષણ માટે તેમના મામાના ઘરે આવ્યા. અને તેણે વારાણસીથી તેમનું શિક્ષણ શરૂ કર્યું. કાશી હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાંથી ઇતિહાસમાં એમ.એ. કર્યું.

જ્યારે રાજેન્દ્રનાથ લાહિરી જીએ 'કાશી હિન્દુ યુનિવર્સિટી' માંથી ઇતિહાસમાં એમ.એ.કરતા હતા તે વખતે તેઓ બંગાળના ક્રાંતિકારી 'યુગાંતર' પક્ષના નેતા શચિન્દ્રનાથ સન્યાલજીને મળ્યા.

રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીજીની કડક દ્રઢતા, દેશભક્તિ અને સ્વતંત્રતા પ્રત્યેની જુસ્સા જોઈને સન્યાલજી તેમને સાથે લઈ ગયા અને ત્યારબાદ તેમણે તેમને બનારસથી પ્રકાશિત થનારી બંગવાણી સામયિકના સંપાદનનું કામ સોંપ્યું. અને આ પછી લાહિરીજીને બીજી પાર્ટી 'અનુશીલન' સમિતિની વારાણસી શાખાના સશસ્ત્ર વિભાગના પ્રભારી બનાવવામાં આવ્યા.

બ્રિટિશરો દ્વારા ભારત પરના અત્યાચારોથી દેશને મુક્ત કરવા માટે, ક્રાંતિકારી સંગઠન હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશનમાં જોડાયો અને બ્રિટિશરો સામે અવાજ ઉઠાવવા માટે તેનો સક્રિય સભ્ય બન્યા અને ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ કરવા માંડ્યા.

બ્રિટીશ શાસન સામે સશસ્ત્ર ક્રાંતિને પ્રોત્સાહન આપવા પૈસાની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા ક્રાંતિકારીઓ દ્વારા એક બેઠક યોજવામાં આવી હતી, આ બેઠક શાહજહાંપુરમાં પંડિત રામ પ્રસાદ 'બિસ્મિલ' ના નિવાસ સ્થાને મળી હતી, જેમાં તમામ ક્રાંતિકારીઓ હાજર હતા.

આ બેઠકમાં બ્રિટિશરો સામે લડવાની લડત લડવાની બ્રિટિશ સરકારની તિજોરીને લૂંટવાની યોજના બનાવવામાં આવી હતી. અને આ યોજનાને સફળ બનાવવા માટે, દરેકના પોતાના કાર્યો સુયોજિત કરવામાં આવ્યા હતા. રાજેન્દ્રનાથજીની આ લૂંટ કેસમાં મહત્વની ભૂમિકા મળી.

"કાકોરી ડકૈતી" ની આ આખી ઘટના ક્રાંતિકારીઓ દ્વારા બ્રિટીશ શાસન સામે સશસ્ત્ર ક્રાંતિ કરવાના જોખમી ઉદ્દેશથી બ્રિટિશ સરકારની તિજોરી લૂંટવા માટે રામપ્રસાદ બિસ્મિલની આગેવાની હેઠળ 9 ઓગસ્ટ, 1925 ના રોજ કરવામાં આવી હતી. આ કાર્યક્રમને સફળ બનાવવામાં હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિએશનના માત્ર દસ સભ્યોએ ફાળો આપ્યો હતો.

રાજેન્દ્રનાથ લાહિરી

અશફાક ઉલ્લા ખાન

રામપ્રસાદ બિસ્મિલ

ચંદ્રશેખર આઝાદ

ઠાકુર રોશનસિંઘ

સચિન્દ્ર બક્ષી

કેશવ ચક્રવર્તી

બનાવારીલાલ

મુકુંદ લાલ

મન્મથ લાલ ગુપ્તા

આ ઇવેન્ટને સફળ બનાવવા માટે, દરેકે પોતાનું નામ બદલ્યું હતું.

કાકોરી ઘટનાની સફળતા પછી, રામપ્રસાદ બિસ્મિલ લાહિરીને બોમ્બ બનાવવાની તાલીમ લેવા બંગાળ મોકલ્યા. કલકત્તામાં જ આવેલા દક્ષિણેશ્વરમાં તેણે બોમ્બ બનાવવાની પ્રેક્ટિસ શરૂ કરી હતી. તેના સિવાય અન્ય ક્રાંતિકારીઓ બોમ્બ બનાવવાની તાલીમ લઈ રહ્યા હતા.

એક દિવસ, સાથીની થોડીક બેદરકારીને કારણે અચાનક બોમ્બ ફૂટ્યો, જેનો જોરથી ધબકતો અવાજ પોલીસે સાંભળ્યો અને તાત્કાલિક ઘટના સ્થળે પહોંચી ગયો અને રાજેન્દ્ર નાથ લાહિરીની ત્યાં હાજર 9 લોકોની ધરપકડ કરી.

તેની ધરપકડ પછી, તેને જેલમાં મોકલી દેવામાં આવ્યા હતા અને તેમની સામે કોર્ટમાં કેસ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં તેને 10 વર્ષની સજા ફટકારી હતી. અને બાદમાં અપીલ પર સજાને 10 વર્ષને બદલે 5 વર્ષ કરી દેવામાં આવી.

 એક પછી એક કાકોરી ડકૈતીમાં સામેલ તમામ મોટા ક્રાંતિકારીઓની બ્રિટિશરોએ ધરપકડ કરી હતી અને આ લૂંટ બદલ તેમની સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવી રહી હતી ત્યારબાદ રાજેન્દ્રલાહિરીજી પણ તેમની સંડોવણીના કારણે બંગાળથી લખનૌ લાવવામાં આવ્યા હતા. અને આ ઘટનામાં તેની સંડોવણી બદલ તેની સામે કાર્યવાહી પણ કરવામાં આવી હતી. અને બધી અપીલ અને દલીલો પછી, 6 એપ્રિલ, 1927 ના રોજ, લખનૌની વિશેષ અદાલતે આ ક્રાંતિકારીઓને કાકોરી ઘટનાને અંજામ આપવાનો અને બ્રિટિશ રાજ વિરુદ્ધ સશસ્ત્ર યુદ્ધ ચલાવવાનો આરોપ લગાવીને મૃત્યુ દંડની સજા સંભળાવી હતી. 

ફાંસીની સજા મળ્યા પછી પણ રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીજી હંમેશની જેમ તેમનો તમામ સમય વિતાવતા. તેની દિનચર્યામાં કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો ન હતો. આ જોઈને તેમને ત્યાંના જેલરને પૂછ્યું કે પૂજા-પાઠ તો બરાબર છે, પણ તમે આ કસરત કેમ કરો છો, હવે તમને ફાંસી આપવામાં આવશે, તો પછી તમે આ કેમ કરો છો?

ત્યારે જેલરને જવાબ આપતાં રાજેન્દ્રનાથજીએ કહ્યું કે  સ્વાસ્થ્ય માટે કસરત કરવી એ મારો રોજનો નિયમ છે અને મૃત્યુના ડરને કારણે શા માટે હું મારો નિયમ તોડુ?

હું બીજા જન્મમાં વિશ્વાસ કરું છું. અને હું આ કરું છું જેથી બીજા જન્મમાં મને એક મજબૂત શરીર મળે, જેથી બ્રિટીશ સામ્રાજ્યને જમીનમાં ભેળવી શકાય.

ફાંસી અંગે લોકોમાં વધી રહેલા ગુસ્સો, અતિશય દબાણ અને ભારતના તમામ રાજકીય નેતાઓ દ્વારા કરવામાં આવેલી અનેક અપીલોને કારણે બ્રિટીશ સરકાર ડરી ગઈ હતી. આ કારણોસર સ્વતંત્રતા પ્રેમી રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીને ગોંડા જેલમાં મોકલ્યા પછી, અન્ય ક્રાંતિકારીઓના બે દિવસ પહેલા, 17 ડિસેમ્બર, 1927 માં તેને ફાંસી આપવામાં આવી.

શહીદ રાજેન્દ્રનાથ લાહિરીજી, ફાંસીના ફંદાને ચુંબન કરીને 'વંદે માતરમ્' ની બૂમ પાડીને સિંહની ગર્જના કરી. અને કહ્યું ...

 "હું મરી રહ્યો નથી, પરંતુ સ્વતંત્ર ભારતમાં પુનર્જન્મ લેવા જાઉં છું."

અને આની સાથે જ તેણે ગળાફાંસો ખાઇને હસતા-હસતાં જીવનનો ભોગ આપ્યો. અને શહીદ થયા.