રમણભાઇ નીલકંઠ (Ramanbhai Neelkanth)

 

પુરુ નામ: રમણભાઈ મહીપતરામ નીલકંઠ

જન્મતારીખ: 13 માર્ચ 1868

જન્મ સ્થળ: અમદાવાદ

અવશાન: 6 માર્ચ 1928

ઉપનામ: મકરંદ

રમણભાઈ મહીપતરામ નીલકંઠ ગુજરાતી ભાષાના લેેેેેેખક, હાસ્ય લેેેેખક તથા વકીલ અને જજ અને સમાજ સેેેેેવક  હતા.

તે ભદ્રંભદ્ર જેવી અમર હાસ્ય કૃતિના સર્જક અને અગ્રણી સમાજસેવક હતા. 

તેમનો જન્મ 13 માર્ચ 1868નાં રોજ અમદાવાદ ખાતે રૂપકુંવરબા અને મહીપતરામ નીલકંઠને ત્યાં થયો હતો

પ્રાથમિક તેમ જ માધ્યમિક શિક્ષણ અમદાવાદ ખાતે પૂર્ણ કર્યા બાદ, તેઓ પંદર વર્ષે મેટ્રિક પાસ કરી ગુજરાત કોલેજ, અમદાવાદ તથા એલ્ફિન્સ્ટન કોલેજ, મુંબઇમાં આગળ અભ્યાસ કર્યો હતો

૧૮૮૭ના વર્ષમાં તેમણે બી.એ. ની પદવી મુંબઇ વિશ્વવિદ્યાલય ખાતે એલ.એલ.બી. સુધીની પદવી પણ પ્રાપ્ત કરી

 શરુઆતના વર્ષોમાં તેઓ સરકારી નોકરીમાં કારકુન તરીકે જોડાયા

ત્યારબાદ શિરસ્તેદાર અને આગળ વધતા ગોધરા ખાતે જજ તરીકે સેવા બજાવી હતી.

બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા તેમને પહેલા રાય બહાદુર અને પછી સરનો ખિતાબ આપવામાં આવ્યો હતો

તેમણે અમદાવાદના મેયર તરીકે પણ ફરજ બજાવી હતી

 ૧૯૨૩માં અમદાવાદ રેડ ક્રોસની સ્થાપના થયા પછી તેઓ તેના પ્રથમ સેક્રેટરી બન્યા હતા

૧૯૨૬માં તેઓ ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખપદે રહ્યા હતા

તેમની નવલકથા ભદ્રંભદ્ર 1892થી નિયમિત જ્ઞાનસુધામાં દર હપ્તે પ્રસિદ્ધ થતી હતી.

 નવલકથાઓ: ભદ્રંભદ્ર (1900), શોધમાં (અધુરી નવલકથા-1915)

 નાટક : રાઈનો પર્વત  (1914)

વિવેચનો : સરસ્વતીચંદ્રનું અવલોકન, હ્રદયવીણાનું અવલોકન

રમણભાઇએ પોતાના હાસ્ય લેખો હાસ્ય મંદિર સંગ્રહમાં પ્રગટ કર્યા છે.

પ્રાર્થના સમાજનું મુખપત્રા જ્ઞાનસુધાનું સંપાદન કર્યુ. 

આ ઉપરાંત તેમણે વાર્તાઓ, કાવ્યો, હાસ્ય નિબંધો, ધર્મ અને સમાજ જેવા ચિંતન ગ્રંથો ગુજરાતી ભાષાને આપ્યા છે

રમણભાઇની અધુરી નવલકથા "શોધમાં" બિપિન ઝવેરીએ પૂર્ણ કરી હતી.

તેમની ભદ્રંભદ્રં

6 માર્ચ 1928 ના રોજ અમદાવાદ ખાતે તેમનું અવસાન થયું હતું.

1927માં નાઇટહુડ પુરસ્કાર મળ્યો હતો.

રમણલાલ નીલકંઠ હાસ્ય પારિતોષિક તેમના સન્માનમાં હાસ્યલેખકોને અપાય છે

ગુજરાતના સૌપ્રથમ મહિલા ગ્રેજ્યુએટ વિદ્યાગૌરી નીલકંઠ હતા, જે રમણભાઇના બીજા પત્ની હતા અને જાણીતા સાહિત્યકાર હતા.

તેમની દિકરીઓ વિનોદિની નીલકંઠ અને સરોજિની નીલકંઠ પણ જાણીતાં સામાજિક કાર્યકર તેમજ સાહિત્યકાર થયા હતા. 

બ્રિટિશ પ્રવાસ લેખક પિકો ઐયર તેમના પ્રપૌત્ર છે

ભદ્રંભદ્રં

ભદ્રંભદ્ર એ રમણભાઈ નીલકંઠની ગુજરાતી ભાષાની એક હાસ્ય નવલકથા છે. આ નવલકથા સૌપ્રથમ માસિક પત્ર જ્ઞાનસુધામાં ધારાવાહિક સ્વરૂપે છપાયેલી અને પછી સળંગ નવલકથા તરીકે બહાર પડેલી.

ભદ્રંભદ્ર ઇસવીસન ૧૯૦૦ની સાલમાં પ્રકાશિત થયેલી અને રમણભાઈ નીલકંઠે લખેલી વ્યંગાત્મક નવલકથા છે.

તેને ગુજરાતી સાહિત્યની પ્રથમ હાસ્યાત્મક નવલકથા ગણવામાં આવે છે.^[

આ નવલકથા સૌપ્રથમ રમણભાઈ નીલકંઠ દ્વારા સંપાદિત જ્ઞાનસુધા માસિકમાં એપ્રિલ ૧૮૯૨થી જૂન ૧૯૦૦ સુધીના અંકોમાં ૫૬ હપ્તામાં પ્રગટ થઈ હતી

પ્રથમપુરુષ નિરૂપણશૈલીમાં લખાયેલી આ પહેલી નવલકથા છે.

ભદ્રંભદ્રને ગુજરાતી ભાષા પ્રત્યે ખૂબ જ લગાવ હોય છે અને તે આ ગુજરાતી ભાષાને શુદ્ધ બનાવી રાખવા માટે બનતા બધા પ્રયત્નો કરે છે. નવલકથાનું કથાનક એવું છે કે, ભદ્રંભદ્ર તેમના એક અનુયાયીની સાથે મુંબઈ (તેમની ભાષામાં મોહમયી) શહેરમાં એક સભાને સંબોધવા જાય છે. રસ્તામાં અને સભામાં તેમની સાથે જે જે ઘટનાઓ બને છે તેનું વર્ણન કરે છે. તેઓના શુદ્ધ ગુજરાતીના આગ્રહને કારણે તેઓ અનેક નવા શબ્દોની રચના કરે છે.

રાઈનો પર્વત

રાઈનો પર્વત એ રમણભાઈ નીલકંઠ દ્વારા લિખીત ૧૯૧૪માં પ્રગટ થયેલ, ગુજરાતી નાટક છે. આ નાટકની ગણના ગુજરાતી ભાષાના પ્રશિષ્ટ નાટકોમાં થાય છે, જેમા મુખ્ય સ્ત્રી પાત્ર જાલકા છે.

મણિલાલ દ્વિવેદીનું નાટક કાન્તા વાંચ્યા બાદ એનાથી પ્રભાવિત થયેલા રમણભાઈએ એક નાટક લખવાનો નિર્ણય કર્યો હતો

સાત અંક અને ૩૬ પ્રવેશમાં વહેંચાયેલું આ નાટક શૅક્સપિયરી નાટ્યશૈલી અને સંસ્કૃત નાટ્યશૈલીનું મીશ્રણ કરી તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે

નાટકનું કથાવસ્તુ પ્રાચીન કથા પરથી લેવામાં આવ્યું છે, પરંતુ રમણલાલે એમાં અર્વાચિન ભાવોને પૂરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. નાટકનું કથાવસ્તુ રમણલાલના પિતા મહીપતરામ નીલકંઠ દ્વારા સંગ્રહિત 'ભવાઈસંગ્રહ'માં આવતાં 'લાલજી મનીયાર'ના વેશમાં આવેલા એક દુહા અને એની નીચે ટીપ્પણીમાં આપેલી વાર્તા ઉપરથી લેવામાં આવ્યું છે. એ દુહો નીચે મુજબ છે:

"સાઈઆંસે સબકુચ હોતે હે, મુજ બંદેસે કચુ નાહીં;

રાઈકું પરબત કરે, પરબત બાગેજ માંહી." 

 ચિનુ મોદીએ નાટકના પાત્ર જાલકાને કેન્દ્રમાં રાખી જાલકા નામનું નાટક ૧૯૮૫માં લખ્યું હતું 

રાજા પર્વતરાયે તેના આગળના રાજા રત્નદીપદેવનો કપટથી વધ કરી રાજગાદી મેળવી છે. રત્નદીપદેવની રાણી અમૃતદેવી રાજ્ય પાછું મેળવવા પોતાના પુત્ર જગદીપ સાથે રાજધાની કનકપુરમાં આવી ત્યાં પોતે માલણ જાલકા અને પુત્ર માળી રાઈને નામે રહે છે