લુઇ પાશ્ચર જીવન પરિચય

 લુઇ પાશ્ચર

Father of Microbiology

હડકવાની રસીના શોધક

27 ડિસેમ્બર

જન્મતારીખ: 27 ડિસેમ્બર 1822

જન્મસ્થળ: ડોલ, ફ્રાંસ

અવશાન: 28 સપ્ટેમ્બર 1895, ફ્રાંસ

લુઈ પાશ્ચરના પિતાનો વ્યવસાય ચામડાનો હતો. જેઓને ખુબ જ મોટા વ્યક્તિ બનવું હતું પરંતુ પરિસ્થિતિવશ જેઓ સફળ ન થયા. તેમને તેમનો દિકરો ખુબ જ ભણી ને આગળ વધે તેવું ઈચ્છતા હતા. તેમણે 'અરબોઈ'ની એક શાળામાં એડમિશન લીધું, પણ ત્યાંના શિક્ષકો દ્વારા ભણાવવામાં આવતું શિક્ષણ તેમની સમજની બહાર હતું, તેને શાળામાં મંદબુદ્ધિ અને મૂર્ખ તરીકે બધા ચિડાવતા હતા. આથી તેમણે સ્કુલ છોડી દિધી

તેના પિતાએ  દબાણ કરીને, તે ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે પેરિસ મોક્લ્યા, અને ત્યાંની કૉલેજમાં અભ્યાસ કરવ્યો,. 

'લૂઈસ પાશ્ચર'ને રસાયણશાસ્ત્રમાં વિશેષ રસ હતો, તેઓ રસાયણશાસ્ત્રના વિદ્વાન 'ડૉ. ડુમા'થી વિશેષ પ્રભાવિત હતા.

'ઈકોલે નોર્મલ યુનિવર્સિટી'માંથી ડિગ્રી મેળવ્યા બાદ 26 વર્ષની ઉંમરે 'લૂઈસ પાશ્ચર'એ રસાયણશાસ્ત્રને બદલે ભૌતિકશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરવાનું શરૂ કર્યું. તે પછી તે તમામ અવરોધોને પાર કરીને વિજ્ઞાન વિભાગના વડા બન્યા. આ પદ સ્વીકાર્યા બાદ તેમણે સંશોધન કાર્ય શરૂ કર્યું.

'લુઈ પાશ્ચર' પોતાનું કૉલેજનું શિક્ષણ પૂરું કર્યા પછી પોતાનું ધ્યેય હાંસલ કરવા રસાયણશાસ્ત્રમાં કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. ત્યાં તેણે સ્ફટિકોનો અભ્યાસ કર્યો, અને કેટલાક મહત્વપૂર્ણ સંશોધન પણ કર્યા. એક દિવસ ફ્રાન્સમાં વાઇન ઉત્પાદકોનું એક જૂથ લુઇસ પાશ્ચરને મળવા આવ્યું, તેઓએ તેમને પૂછ્યું કે દર વર્ષે આપણો વાઇન ખાટો થઈ જાય છે, તેનું કારણ શું છે?

'લૂઈ પાશ્ચર'એ તેના માઈક્રોસ્કોપ વડે વાઈનનું પરીક્ષણ કરવામાં કલાકો ગાળ્યા, અંતે તેમને જાણવા મળ્યું કે 'બેક્ટેરિયા' નામનું અતિ સૂક્ષ્મ જીવ વાઈનને ખાટી બનાવે છે. તેઓએ શોધ્યું કે જો વાઇનને 60 સેન્ટિગ્રેડ પર 20 થી 30 મિનિટ સુધી ગરમ કરવામાં આવે તો આ બેક્ટેરિયા નાશ પામે છે. આ તાપમાન ઉકળતા તાપમાન કરતા ઓછું છે. અને તે દારૂને અસર કરતું નથી. પાછળથી તેણે દૂધને મધુર અને શુદ્ધ રાખવા માટે આ જ સિદ્ધાંતનો ઉપયોગ કર્યો. અને આ દૂધને પાશ્ચરાઇઝ્ડ મિલ્ક કહેવાય છે.

 લુઈ પાશ્ચર એ શરુંઆતમા ભણવામાં જોઈએ તેવું પરિણામ આપી શક્યા નહિ. તેમનું ગામ એક જંગલ વિસ્તારમાં આવેલું હતું. જેથી ગામના લોકોને વારંવાર હડકવા ઉપડેલા ભેડીયા જેવા જાનવરોનો ભોગ બનવું પડતું. એક દિવસ એક હડકવાનો શિકાર બનેલા ભેડીયાએ ગામના ૮ લોકોને કરડી ગયો. જેઓ થોડા જ દિવસમાં ૫ લોકો મૃત્યુ પામ્યા.  લુઈ પાશ્ચર આ બધું જ જોયું તેણે તેના પિતાને કહ્યું કે શું જે લોકો મૃત્યુ પામ્યા તેમને બચાવી ના શકાય. તેમના પિતા એ કહ્યું કે તું ખુબ જ ભણી ને દવાઓ બનાવેતો તેઓ બચી શકે.. બસ ત્યારથી જ લુઈ પાશ્ચર ને શિક્ષણની લગની લાગી જેઓએ રાતદિવસ મહેનત કરી અને હડકવાની રસીની શોધ કરી.

કૂતરો, ઘોડો, ગધેડો, બીલાડી, વાંદરો, શિયાળ જેવા પ્રાણીઓ કરડવાથી હડકવા થઈ શકે.

એક દિવસ લુઈ પાશ્ચરે વિચાર્યું કે જો નાના 'જીવાણુઓ' ખોરાક અને પ્રવાહીમાં હશે, તો તેઓ જીવંત પ્રાણીઓ અને લોકોના લોહીમાં પણ હશે, તેઓ રોગ પેદા કરી શકે છે. તે દિવસોમાં ફ્રાન્સના મરઘીઓમાં બચ્ચાઓનો 'કોલેરા' નામનો ભયંકર રોગચાળો ફેલાયો હતો. આ રોગને કારણે લાખો બચ્ચાઓ મરી રહ્યા હતા, મરઘાં ખેડૂતોએ 'લુઈ પાશ્ચર'ને પ્રાર્થના કરી, અમારા મરઘીઓને બચાવો. ત્યારબાદ તેણે બચ્ચામાં કોલેરાનું કારણ બનેલા બેક્ટેરિયાની શોધ શરૂ કરી. લુઈસ પાશ્ચરે આ બેક્ટેરિયમને મૃત બચ્ચાના શરીરમાં રહેલા લોહીમાં અહીં-ત્યાં તરતા જોયા. તેણે આ બેક્ટેરિયમને નબળું પાડ્યું અને તેને તંદુરસ્ત બચ્ચાના શરીરમાં ઇન્જેક્શન આપ્યું. આનાથી રસીકરણ કરાયેલા બચ્ચાઓમાં કોલેરા થયો ન હતો. તેણે રસીકરણની પદ્ધતિ વિશે વિસ્તૃત માહિતી આપી ન હતી, પરંતુ બચ્ચામાં કોલેરા શોધી કાઢ્યો હતો.

આ પછી લુઈ પાશ્ચરે ગાય અને ઘેટાંની 'એન્થ્રસ' નામની બીમારીની રસી પણ બનાવી. પરંતુ એકવાર તેઓ બીમાર થઈ ગયા, તમે તેમનો ઈલાજ કરી શક્યા નહિ. લુઈ પાશ્ચરે ઘેટાંને નબળા 'એન્થ્રસ' બેક્ટેરિયા સાથે રસી આપી હતી, જેનો અર્થ એ થયો કે ઘેટાંમાં ખૂબ જ હળવી 'એન્થ્રસ' હતી, પરંતુ તે એટલી હળવી હતી કે તેઓ ક્યારેય બીમાર પડતાં નથી અને પછી પણ ક્યારેય વાંચતા નથી. તેમને આ જીવલેણ રોગ નહોતો.

 તેમણે હડકવા, અન્થ્રેક્ક્ષ, ચિકન કોલેરા અને સીલ્ક્વર્મ જેવા રોગોનું રહસ્યનું સમાધાન શોધ્યું હતું . 

1884 માં, લુઈ પાશ્ચર તેની પ્રયોગશાળામાં બેઠો હતો ત્યારે એક ફ્રેન્ચ મહિલા તેના 9 વર્ષના પુત્ર જોસેફ સાથે તેની પાસે પહોંચી. તેમના બાળકને 2 દિવસ પહેલા પાગલ કૂતરાએ કરડ્યો હતો. પાગલ કૂતરાની લાળમાં "રેબીઝ વાયરસ" નામના નાના બેક્ટેરિયા હોય છે. જો કંઇ કરવામાં નહીં આવે, તો 9 વર્ષનો જોસેફ ધીમે ધીમે 'હાઈડ્રોફોબિયા'થી મરી જશે. લુઈ પાશ્ચર ખાસ કરીને આ રોગને નફરત કરતા હતા. ઘણા વર્ષોથી, લુઇસ હાઇડ્રોફોબિયાને કેવી રીતે રોકવું તે શોધવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો હતો. હવે પ્રશ્ન એ હતો કે બાળક જોસેફને 'હડકવાની રસી' અપાવવાની હિંમત કરશે કે કેમ? કારણ કે અત્યાર સુધી આ રસી કોઈ મનુષ્યને આપવામાં આવી ન હોવાથી બાળકના મૃત્યુની પણ શક્યતા હતી. પરંતુ રસી ન લગાવ્યા પછી પણ તેનું મૃત્યુ નિશ્ચિત હતું.

આ મૂંઝવણમાં, તેણે તરત જ નિર્ણય કર્યો અને છોકરા જોસેફની સારવાર શરૂ કરી. લુઇસ પાશ્ચર 10 દિવસ સુધી છોકરા જોસેફને રસીની વધતી જતી માત્રામાં ઇન્જેક્શન આપતા રહ્યા. અને પછી મહાન આશ્ચર્યની વાત એ છે કે છોકરા જોસેફને 'હાઈડ્રોફોબિયા' ન હતો. ઊલટું, તે સારું થવા લાગ્યું, આ પહેલીવાર હતો જ્યારે કોઈ માનવીને 'હાઈડ્રોફોબિયા'નું ઈન્જેક્શન આપવામાં આવ્યું.

દુનિયાની પહેલી રસી (વેક્સીન ) શોધવાની દિશામાં પણ પ્રદાન કર્યું હતું . 

તેમને આધુનિક જીવવિજ્ઞાન અને જીવારસાયણશાસ્ત્રની આધારશીલા મૂકી હતી . 

લુઈ પાશ્ચરે જ આથો આવવાની ક્રિયા, શરાબ બનવાની ક્રિયાને વૈજ્ઞાનિક ઓપ આપ્યો 

પાશ્ચરના સંશોધનોએ વિજ્ઞાનની ઘણી બધી શાખાઓને ઓપ આપ્યો 

પાશ્ચરની સિદ્ધિઓમાં પ્રથમ નજરે વ્યાપક વૈવિધ્ય જોવા મળે છે, પરંતુ તેની કારકિર્દી ના ઉડાણમાં નજર નાખવામાં આવે તો તેની શોધોમાં એક તાર્કિક ક્રમ જળવાયેલો છે . 

                         

               પાશ્ચરને એવો વિચાર સ્ફ્રુયો કે  જંતુઓ જો આથો આવવાનું કારણ હોઈ શકે તો ચેપી રોગોનું કારણ પણ હોઈ શકે . અને કેટલાક રોગોના કિસ્સામાં આ સાચું પણ માલુમ પડ્યું .  રોગ ફેલાવતા જંતુ અને વાઈરસના લક્ષણોનો અભ્યાસ કાર્ય બાદ લુઈ અને અન્યોના ધ્યાનમાં આવ્યું કે લોકો અને પ્રાણીઓની પ્રતિકારક્ષમતા વધારવા ચેપ ફેલાવતા જંતુઓના પ્રયોગશાળાના સ્વરૂપોનો ઉપયોગ કરી શકાય .

           આ તમામ સિદ્ધિ પાશ્ચરની તેજસ્વીતા તરફ અંગૂલીનિર્દેશ  કરે છે . 

પાશ્ચરના સંશોધનોને પગલે જ સ્ટીરીયોકેમેસ્ટ્રી, માઈક્રોબાયોલોજી,  બેક્ટેરીયોલોજી, વાઈરોલોજી, ઇમ્યુનોલોજી તેમ જ મોલેક્યુલર બાયોલોજી જેવી વિવિધ વિજ્ઞાન અને તબીબી શાખાઓનો ઉદય થયો . 

તેમને શોધેલી રસીકરણ અને પસ્ચુરાઈઝેશન જેવી પ્રક્રિયાને પગલે લાખો લોકોનો રોગોથી બચાવ પણ થયો .