ઇન્દિરા ગાંધી જીવન પરિચય

 ઇન્દિરા ગાંધી

ભારતના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન

જન્મ તારીખ: 19 નવેમ્બર 1917

જન્મ સ્થળ:  પ્રયાગરાજ (ઉત્તર પ્રદેશ)

પિતાનું નામ: જવાહરલાલ નહેરુ

માતાનું નામ:  કમલા નહેરુ

અવશાન: 31 ઓક્ટોબર 1984 ( નવી દિલ્હી)

ઇન્દિરા ગાંધીનો જન્મ 19 નવેમ્બર 1917માં ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેરૂ અને એમના પત્ની અને સ્વતંત્રતા સેનાની કમલા નહેરૂના સંતાન તરીકે થયો હતો

ઈન્દિરા ગાંધીએ 1966થી 1977ની વચ્ચે સતત ત્રણ વખત દેશનું સુકાન સંભાળ્યું હતું

 1980માં ફરી એકવાર આ પદ પર પહોંચ્યા અને 31 ઓક્ટોબર 1984માં પદ પર હતા જ ત્યારે તેમની હત્યા કરવામાં આવી હતી. આમ તેમને દેશમાં અઢાર વર્ષ શાસન કર્યું હતું

ઇન્દિરા ગાંધીએ જાન્યુઆરી 1966થી માર્ચ 1977 અને ફરી જાન્યુઆરી 1980થી ઓક્ટોબર 1984માં હત્યા થયા સુધી દેશના વડાપ્રધાન તરીકે દેશની સેવા કરી હતી. 

તે ભારતના ત્રીજા વડા પ્રધાન બન્યા હતા.

ઇન્દિરા ગાંધીએ પુણે યુનિવર્સિટીમાંથી મેટ્રિક પાસ કર્યું અને પશ્ચિમ બંગાળની શાંતિનિકેતનમાં પણ અભ્યાસ કર્યો, ત્યારબાદ તે સ્વિટ્ઝર્લન્ડ અને લંડનની ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં સોમરવિલે કોલેજમાં અભ્યાસ કરવા ગયા.

ઇન્દિરા 1959 માં ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ પાર્ટીના અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાયા હતા.

પંડિત નહેરુ પછી લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીને વડા પ્રધાન બનાવવામાં આવ્યા હતા. તેમણે કોંગ્રેસના સંગઠનમાં ઈન્દિરાજી સાથે મળીને કામ કર્યું. શાસ્ત્રીજીએ તેમને માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલય સોંપ્યું. ઇન્દિરાજીએ પણ આ નવી જવાબદારી કાર્યક્ષમતા સાથે નિભાવી. આ યુગ અખિલ ભારતીય રેડિયોનો હતો અને દૂરદર્શન તે સમયે ભારત આવ્યો ન હતો. ઈન્દિરા ગાંધીએ ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયોના કાર્યક્રમોમાં ફેરફાર કરીને મનોરંજન બનાવ્યું અને તેમાં ગુણાત્મક વધારો કર્યો. 1965 માં ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ થયું ત્યારે ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયોનું નેટવર્ક સમગ્ર ભારતમાં પથરાઇ ગયુ હતું  તેના  કારણે આખું ભારત એક થઈ ગયું. આ યુદ્ધ દરમિયાન, આકાશવાણીનો ઉપયોગ એવી રીતે કરવામાં આવ્યો કે લોકો રાષ્ટ્રવાદની લાગણીથી ડૂબી ગયા. ભારતના લોકોએ દર્શાવ્યું કે કટોકટીના સમયમાં તેઓ બધા એક થયા છે અને રાષ્ટ્રને પૂરા દિલથી પૈસા ચૂકવવા તૈયાર છે. દેશભક્તિની આવી ભાવના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ દરમિયાન પણ જોવા મળી ન હતી. ઈન્દિરા ગાંધીએ યુદ્ધ સમયે સરહદો પર સૈનિકોની વચ્ચે રહીને તેમનું મનોબળ પણ વધાર્યું હતું, જ્યારે તેમના જીવનને મોટો જોખમ હતું. તેમણે કાશ્મીરના યુદ્ધગ્રસ્ત પ્રદેશોમાં જઈને ભારતીય સૈનિકોનું મનોબળ વધાર્યું હતું, તેવું બહાર આવ્યું છે કે પંડિત નેહરુ પાસે તે જ નેતૃત્વના ગુણો હતા.

ભારતમાં કટોકટી

1971 ની ચૂંટણી પછી, વિરોધી પક્ષોએ તેમના પર ગેરવાજબી માધ્યમોનો ઉપયોગ કરવા બદલ દોષારોપણ કર્યું. તેની સામે અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટમાં કેસ નોંધાયો હતો, જેમાં તે દોષી સાબિત થયો હતો. જૂન 1975 ના રોજ કોર્ટે તેમને આગામી 6 વર્ષ માટે ચૂંટણી પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. તે સમયે, દેશમાં યુદ્ધ, હુમલાઓ, રાજકીય વિરોધ અને પાકિસ્તાન સામેની મુશ્કેલીનો સામનો કરી રહેલા anથલપાથલ જોવા મળી હતી. આ સ્થિતિને રોકવા માટે ભારતના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિએ કટોકટીની સ્થિતિ જાહેર કરવાની સલાહ આપી હતી. આ પરિસ્થિતિ લગભગ 2 વર્ષ સુધી ચાલેલી, આનાથી તેને દેશ પર શાસન કરવાની, ચૂંટણીને સ્થગિત કરવાની અને અન્ય તમામ નાગરિક અધિકારની શક્તિ મળી.

ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર

1983 માં જર્નાઇલ સિંહ ભિંદ્રનવાલે અને તેમની સેનાએ અલગાવવાદી આંદોલન શરૂ કર્યું હતું અને આ આંદોલન અમૃતસરના સુવર્ણ મંદિરમાં શીખોના પૂજા સ્થાન પર કરવામાં આવ્યું હતું, જેને સૌથી પવિત્ર માનવામાં આવે છે. ત્યાંની પરિસ્થિતિ કથળી હતી. આ આતંકવાદી પરિસ્થિતિને અંકુશમાં લેવા અને અટકાવવા માટે, તે સંકુલમાં હજારો નાગરિકોની હાજરી હોવા છતાં, ઇન્દિરા ગાંધીએ સૈન્યનો ઓપરેશન બ્લુ સ્ટાર શરૂ કરવાનું નક્કી કર્યું હતું. સેનાએ ટાંકી અને તોપો સહિતના ભારે તોપખાનાની પ્રશંસા કરી. આ આતંકવાદી ખતરોને ઘટાડવાને કારણે, ઘણા નાગરિકોનું જીવન અને મંદિરને ઘણું નુકસાન થયું હતું. આ કૃત્ય ભારતીય રાજકીય ઇતિહાસમાં એક અનોખી દુર્ઘટના તરીકે જોવામાં આવ્યું હતું. આનાથી દેશમાં તણાવ સર્જાયો, શીખ સમુદાયે તેને અપમાન ગણાવી હતી. ઘણા શીખઓએ તેમની સરકારી કચેરીઓમાંથી રાજીનામું આપ્યું હતું અને તેમના તમામ સરકારી પુરસ્કારો પણ પરત કર્યા હતા. આથી ઇન્દિરા ગાંધીની છબીને ભારે નુકસાન થયું

એક વડાપ્રધાનના રૂપમાં ઇન્દીરા ગાંધી પોતાની રાજકીય હઠ અને સત્તાના અભૂતપૂર્વ કેંદ્વીકરણ માટે જાણિતા હતા. તેમણે પોતના કાર્યકાળ દરમિયાન 1975 થી 1977 સુધી ઇમરજન્સી સાથે ઘણા મહત્વપૂર્ણ રાજકીય નિર્ણયો લીધા. વર્ષ 1980માં ઇન્દીરાએ ઓપરેશન બ્લૂ સ્ટારમાં સુવર્ણ મંદિરમાં સૈન્ય કાર્યવાહીનો આદેશ આપ્યો, જેના લીધે તેમના જ અંગરક્ષકોએ તેમની હત્યા કરી દીધી હતી.

પોલાદી મનોબળ ધરાવતાં ઇંદિરા ગાંધીએ 1971માં પાકિસ્તાન સાથે યુદ્ધ કરીને પૂર્વ પાકિસ્તાનને અલગ કરી નાખ્યું હતું અને બાંગ્લાદેશનો જન્મ થયો હતો. 

ઇંદિરાજીની ચૂંટણીને અલાહાબાદ હાઇકોર્ટે રદ કરતાં 1975ના જૂનની 25મીએ તેમણે દેશમાં આંતરિક કટોકટી લાદી હતી.

1980ના દાયકામાં પંજાબમાં ખાલિસ્તાનવાદી આતંકવાદ વકરતાં "ઓપરેશન બ્લ્યુ સ્ટાર" ઇંદિરાજીએ કરી શીખોના સર્વોચ્ચ યાત્રાધામ અમૃતસરના સુવર્ણ મંદિરમાં છૂપાયેલા આતંકવાદીઓને બહાર કાઢવા લશ્કર મોકલ્યું હતું. એ પગલાંથી નારાજ થયેલા શીખોમાં ઇંદિરાજીના અંગરક્ષકો પણ હતા. 1984ના ઓક્ટોબરની 31મીએ ઇંદિરાજીને તેમના જ અંગરક્ષકોએ ઠાર કર્યા હતાં.

31 ઓક્ટોબરની સવારે દેશની પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીની તેમના જ અંગરક્ષકોએ હત્યા કરી હતી

ઇન્દીરા ગાંધીની પુણ્યતિથિને રાષ્ટ્રીય સંકલ્પ દિવસના રૂપમાં ઉજવવામાં આવે છે.

ઇન્દિરા ગાંધીના સમાધિ સ્થળનું નામ શક્તિ સ્મારક છે જે દિલ્હિમાંં આવેલ છે.

ઇન્દિરા ગાંધી "આયર્ન લેડી"ના નામથી પ્રખ્યાત છે.

 અટલ બિહારી વાજપેયીએ તેમને દુર્ગા કહીને બિરદાવ્યાં હતાં 

ઇન્દિરા ગાંધીના માનમાં ભારતની રાજધાની દિલ્હીમાં આવેલ એરપોર્ટનું નામ "ઇન્દિરા ગાંધી ઇન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ" રાખવામાં આવ્યું છે.

ઇન્દિરા ગાંધીના આવાસ સ્થાનને તેમના અવશાન બાદ "ઇન્દિરા મેમોરિયલ સંગ્રહાલય" બનવવામાં આવ્યુ છે જ્યા તેમની અંગત વસ્તુઓને સાચવેલ છે જેમા તેમની હત્યા સમયે પહેરેલ સાડી,  રાષ્ટ્રવાદી આંદોલનના દુર્લભ ચિત્રો, ગાંધીજી સાથેના બાળપણના સ્મરણો, નહેરુ-ગાંધી પરિવારના સ્મરણો, વગેરેનું પ્રદર્શન રાખેલ છે.

1971 માં ઈન્દિરા ગાંધીને ભારત રત્નથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. 

1972 માં તેમને બાંગ્લાદેશને મુક્ત કરવા બદલ મેક્સિકન એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા હતા

.

 1973 માં બીજો વાર્ષિક ચંદ્રક, એફએઓ અને 1976 માં નાગરી પ્રચારિણી સભાને હિન્દીમાં સાહિત્ય વચસ્પતિથી નવાજવામાં આવી.

રાજદ્વારી સાથેના તેમના ઉત્કૃષ્ટ કાર્ય બદલ ઇંદિરાને 1953 માં યુએસએમાં મધર એવોર્ડ પણ એનાયત કરાયો હતો. 

તેમને યેલ યુનિવર્સિટીનો હોલેન્ડ મેમોરિયલ પ્રાઇઝ પણ મળ્યો હતો.

1999 માં બીબીસી દ્વારા આયોજિત ઓનલાઇન મતદાનમાં ઇન્દિરા ગાંધીને "વુમન ઓફ ધ મિલેનિયમ" તરીકે સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું. 

In 2012, she was ranked number seven on Outlook India's poll of the Greatest Indian (2012 માં તેમને  આઉટલુક ઇન્ડિયાના સર્વોચ્ચ ભારતીયના મતદાનમાં સાતમા ક્રમ ) 

ટાઈમ મેગેઝિન દ્વારા 2020માં ઇન્દિરા ગાંધીનું નામ "વિશ્વની 100 શક્તિશાળી મહિલાઓ" માં  સ્થાન મળ્યુ છે.

1971માં બાંગ્લાદેશ મુક્તિ યુદ્ધમાં પાકિસ્તાન સામે ભારત વિજય માટે દોરી ગયા બાદ રાષ્ટ્રપતિ વી. વી. ગીરીએ ઇન્દિરા ગાંધીને ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન ભારત રત્નથી નવાજ્યા હતા.

2011માં બાંગ્લાદેશના સ્વાતંત્ર્ય સન્માન (Bangladesh Freedom  Honour)  ને  ઇન્દિરા ગાંધીને બાંગ્લાદેશના મુક્તિ યુદ્ધમાં "ઉત્કૃષ્ટ યોગદાન" બદલ સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.

પરમાણુ શસ્ત્રોના નિર્માણ માટે ઇન્દિરા ગાંધી  જવાબદાર છે.

 6.74678 ° N 93.84260 ° E ને દક્ષિણના ઇન્દિરા પોઇન્ટ નું નામ આપવમાં આવ્યું છે.

એક મહાન રાજકીય નેતાને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા, કેન્દ્ર સરકારે તેમના નામે એક આવાસ યોજના શરૂ કરી.

જ્યાં ઈન્દિરા ગાંધીનું અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યું હતું તે સ્મશાનભૂમિને હવે શક્તિસ્થળ કહેવામાં આવે છે.

તેમને સમર્પિત કરવા માટે, દિલ્હીના વિમાનમથકનું નામ ઇન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક રાખવામાં આવ્યું હતું. 

આ સિવાય વિશ્વની સૌથી મોટી યુનિવર્સિટીઓમાંની એકનું નામ 'ઇન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય મુક્ત યુનિવર્સિટી' હતું.

ઈન્ડિયા ટુડે દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા એક મતદાનમાં તેમને ભારતના મહાન વડા પ્રધાન તરીકે મત આપવામાં આવ્યા હતા. 

1999 માં બીબીસી દ્વારા કરાયેલા એક મતદાનમાં તેણીને 'વુમન ઓફ મિલેનિયમ' નામ આપવામાં આવ્યું હતું.

1971 માં બાંગ્લાદેશ મુક્તિ યુદ્ધમાં પાકિસ્તાન સામે ભારતની જીત બાદ રાષ્ટ્રપતિ વી.વી. ગિરીએ તેમને ભારતનો સર્વોચ્ચ નાગરિક એવોર્ડ ભારત રત્નથી સન્માનિત કર્યો. 

તે જ સમયે, બાંગ્લાદેશ સરકારે તેમના ઉત્કૃષ્ટ કાર્ય બદલ તેમને 'સર્વોચ્ચ રાજ્ય એવોર્ડ' આપ્યો.

તેણે તેમનું શિક્ષણ મધ્યમાં છોડી દીધું, પરંતુ તે પછી પણ ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીએ તેમને તેમની માનક ડિગ્રી આપી. 

2010 માં, ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીએ તેમને દસ ઓકસીઅન, પ્રખ્યાત એશિયન સ્નાતકોમાંથી એક તરીકે પસંદ કરીને તેનું સન્માન કર્યું.

ગ્રામીણ ગરીબો માટે કેન્દ્ર સરકારના ઓછા ખર્ચે આવાસ કાર્યક્રમ, ઇન્દિરા આવાસ યોજના, તેમના નામ પર રાખવામાં આવી.

નવી દિલ્હી ખાતેના આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથકનું નામ ઇંદિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક તેમના માનમાં રાખવામાં આવ્યું છે.

વિશ્વની સૌથી મોટી યુનિવર્સિટી, ઇન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ઓપન યુનિવર્સિટીનું નામ પણ તેમના નામે છે.

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસે તેમની પુણ્યતિથિ નિમિત્તે તેમની યાદમાં 1985 માં રાષ્ટ્રીય એકતા માટેના વાર્ષિક ઇન્દિરા ગાંધી એવોર્ડની સ્થાપના કરી.

ઇન્દિરા ગાંધી મેમોરિયલ ટ્રસ્ટ દ્વારા વાર્ષિક ઇન્દિરા ગાંધી પુરસ્કારની પણ રચના કરવામાં આવી છે.

દેશના સૌથી પ્રખ્યાત દરિયાઇ પુલ પમ્બન બ્રિજનું નામ પણ ઇન્દિરા ગાંધી રોડ બ્રિજ રાખવામાં આવ્યું છે.

તેમના ઘરને નવી દિલ્હીમાં એક સંગ્રહાલય બનાવવામાં આવ્યું છે, જેને ઇન્દિરા ગાંધી મેમોરિયલ મ્યુઝિયમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

ઇન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય એકતા એવોર્ડ  તેમની પૂણ્યતિથિએ આપવામાં આવે છે, આ પુરસ્કારમાં ઇનામ રુપે રોકડા 10 લાખ રુપિયા આપવામા આવે છે, આ એવોર્ડ રાજીવ ગાંધી, એ.પી.જે.અબ્દુલ કલામ, સતીષ ધવન વગેરેને મળેલ છે.

દેશમાં કૃષિ ક્ષેત્રે ઇન્દિરાએ ઘણું પ્રશંસનીય કાર્ય કર્યું, આ માટે તેણે ઘણી નવી યોજનાઓ બનાવી અને કૃષિ સંબંધિત કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું. આમાં વિવિધ પાકને ઉગાડવાના અને ખાદ્ય પદાર્થોની નિકાસના મુખ્ય ઉદ્દેશો શામેલ છે. તેમનું લક્ષ્ય દેશમાં રોજગારને લગતી સમસ્યાને ઘટાડવાનું અને અનાજના ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભર બનવાનું હતું. તે લીલી ક્રાંતિની શરૂઆત હતી.

ઇન્દિરા ગાંધીએ ભારતને આર્થિક અને ઔદ્યોગિક દૃષ્ટિએ સક્ષમ રાષ્ટ્ર બનાવ્યું હતું, ઉપરાંત તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારતે વિજ્ andાન અને સંશોધન ક્ષેત્રે પણ ઘણી પ્રગતિ કરી હતી. તે સમય દરમિયાન, પ્રથમ વખત કોઈ ભારતીયએ ચંદ્ર પર પગ મૂક્યો, જે દેશ માટે ખૂબ ગૌરવની વાત છે.