વિશ્વ ટપાલ દિન
9 ઓક્ટોબર
આજના ડિજિટલ સમયમાં મેસેજ આંગળીના ટેરવા પર ફરતા થઇ ગયા છે,પરંતુ એક જમાનામાં ટપાલ સ્વજનોને યાદ કરવાનું સશકત માધ્યમ હતું. મહાત્મા ગાંધી જેવા વિશ્વના અનેક મહાનુભાવોએ ટપાલને લોકજાગૃતિનું માધ્યમ બનાવી હતી.
વિશ્વ ટપાલ દિન ૯ ઓક્ટોબરના રોજ મનાવવામાં આવે છે. આ દિવસ યુનિવર્સલ પોસ્ટસ યુનિયન (UPU)ની વર્ષગાંઠ છે, જેની શરુઆત ઈ.સ. ૧૮૭૪માં સ્વિટ્ઝર્લેન્ડમાં થઈ હતી. યુપીયુએ વૈશ્વિક સંચાર ક્રાંતિની શરૂઆત હતી. વિશ્વ ટપાલ દિવસની શરૂઆત ૧૯૬૯માં થઈ હતી. ત્યારથી દુનિયાભરના દેશો ટપાલ સેવાના મહત્ત્વને ઉજાગર કરવા માટે ઉજવણીમાં ભાગ લે છે. આ દિવસે કેટલાક દેશોની પોસ્ટ ઓફિસોમાં ટપાલ ટિકિટના સંગ્રહોનું પ્રદર્શન યોજવામાં આવે છે; ટપાલસેવાના ઈતિહાસ પર વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવે છે. યુપીયુ યુવાનો માટે આંતરરાષ્ટ્રીય પત્રલેખન સ્પર્ધાનું આયોજન કરે છે
વિશ્વ ટપાલ દિવસ નો ઉદ્દેશ લોકો ના વેપાર વાણીજ્ય અને દરરોજ ના જીવન વ્યહાર માં અને દેશના સામાજિક અને આર્થીક વિકાસ માં ટપાલ ક્ષેત્ર ના મહત્વ વિષે જાગૃતતા લાવવાનો છે. દર વર્ષે ૧૫૦ કરતા વધુ દેશો વિવિધ પ્રવુત્તિઓ દ્વારા વિશ્વ ટપાલ દિવસ ની ઉજવણી કરવામાં આવે છે.
ટપાલ એ વર્ષોથી સંદેશાવ્યવહારનું માધ્યમ છે.
૧૯૬૯માં ટોકિયો, જાપાનની UPU કોંગ્રેસમાં ૯ ઓક્ટોબરને વિશ્વ ટપાલ દિવસ ઘોષિત કરવામાં આવ્યો હતો. આ પ્રસ્તાવ ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળના સભ્ય શ્રી આનંદ મોહન નરુલાએ રજૂ કર્યો હતો. ત્યારથી ટપાલ સેવાઓના મહત્ત્વને ઉજાગર કરવા માટે દુનિયાભરમાં વિશ્વ ટપાલ દિનની ઉજવણી કરવામાં આવે છે
ભારતમા ટપાલ સેવાની શરુઆત બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇંડિયા કંપની દ્વારા 1764માં મુંબઇથી થઇ તથા 1854માં ટપાલ ટિકિટનો ઉપયોગ શરુ થયો હતો.
દરેક રાજ્યમા એક જનરલ પોસ્ટ ઓફિસ આવેલ હોય છે, ગુજરાતની જનરલ પોસ્ટ ઓફિસ અમદાવાદના મિરઝાપુરમા આવેલ છે, જેની સ્થાપના 1931માં થઇ હતી.
જનરલ પોસ્ટ ઓફિસમાં એક અલગ શાખા આવેલ છે જેમા વિવિધ ટપાલ ટિકિટ અને પરબિડિયા સાચવી રાખવામાં આવે છે,
ટપાલ વિભાગ દ્વારા ટપાલ ટિકિટ અને પરબિડિયા વિવિધ વિષયને સંલગ્ન બહાર પાડવામાં આવે છે જેમકે ભારતની સંસ્કૃતિ, પરંપરા, ખાન-પાન,પહેરવેશ, પુતાતત્વીય અને પ્રવાસન સ્થળો, મહાનુભાવો, સ્વાતંત્ર્યવીરો, વૈજ્ઞાનિકો, સૈન્ય પરાક્રમ, પ્રાણી જગત વગેરે
ટપાલ વિભાગ દ્વારા નવી સુવિધા " માય સ્ટેમ્પ" શરુ કરવામાં આવી છે જેમા વ્યક્તિ પોતાનો મનગમતો ફોટો આપી તેની ટપાલ ટિકિટ છપાવી શકે છે.
સુકન્યા સમૃદ્ધિ યોજના અને અટલ પેન્સન બચત યોજના પોસ્ટ વિભાગ દ્વારા શરુ કરવામા આવી છે.
અવનવી ટપાલ ટિકિટના અભ્યાસ અને સંગ્રહ કરવાના શોખને ફિલાટેલી કહે છે અને તેના શોખીનોને ફિલાટેલીસ્ટ કહે છે,
ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા ટપાલ મોકલાવવા સિવાય રજિસ્ટર્ડ ટપાલ, પાર્સલ, બચત યોજના જેવી સુવિધાઓ પુરી પાડે છે.
ભારતમાં- ગુજરાતમાં તા. ૯થી ૧૫ ઓક્ટોબર દરમિયાન 'નેશનલ પોસ્ટલ વીક'ની પણ ઉજવણી કરવામાં આવે છે જેમા દરરોજ જુદા જુદા દિવસની ઉજવણી કરવમાં આવે છે.
- ટપાલ સેવાના જનક તરીકે લોર્ડ ક્લાઈવનું નામ લેવામાં આવે છે. તેણે ૧૭૬૬માં વ્યવસ્થા કરેલી.
- બ્રિટીશ શાસનમાં વૉરન હેસ્ટિંગ્ઝે એને વધુ વિકસાવી હતી.
- ૧૭૭૪મા પોસ્ટ માસ્ટર જનરલ હેઠળ કોલકાતામાં ગ્રાન્ટ પોસ્ટ ઓફિસની સ્થાપના થયેલી.
- ઈન્ડિયન પોસ્ટલ ઓર્ડર ૧૯૩૦માં શરૂ થયા.
ભારતીય ટપાલ વિભાગે આઝાદી પછે પ્ર્થમવાર ગાંધીજીની 150મી જન્મ જયંતી નિમિત્તે અષ્ટકોણીય ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડી છે.
ભારતીય ટપાલ વિભાગે 1/8/2019ના રોજ "ઈન્ડિયન પરફ્યુમ" થીમ પર અત્તરવાળી સુગંધીદાર ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડી હતી.
2013મા ભારતીય પોસ્ટલ વિભાગે એક ઐતિહાસિક પહેલ કરીને ભારતભરમાં મહિલા સંચાલિત પોસ્ટ ઓફિસો શરૂ કરી છે.
મહિલા દિને દિલ્હીના શાસ્ત્રીભવનમાં ભારતની પ્રથમ મહિલા પોસ્ટ ઓફિસ શરૂ થઈ તેના પગલે ત્યાર બાદ એપ્રિલમાં મુંબઈમાં અને એના પછી સમગ્ર ભારતમાં ૧૧ મહિલા પોસ્ટ ઓફિસની શરૂઆત થઈ છે.
કુલ ૧૧માંથી ૨ મહિલા સંચાલિત પોસ્ટ ઓફિસ તો ગુજરાતમાં જ છે. ગુજરાતમાં ટપાલ વિભાગના ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે. અમદાવાદ વિભાગના ફાળે એક મહિલા પોસ્ટ ઓફિસ આવે છે, જે ગાંધીનગરમાં આવેલી છે. ગાંધીનગરની આઈઆઈટીમાં આવેલી આ મહિલા સંચાલિત પોસ્ટ ઓફિસમાં ત્રણ મહિલાઓ કાર્યરત છે. રાજકોટ પોસ્ટલ વિભાગમાં એક મહિલા સંચાલિત પોસ્ટ ઓફિસ આવેલી છે. રાજકોટના રેસકોર્ષ રોડ પર આવેલી આ વિમેન પાવર્ડ પોસ્ટ ઓફિસમાં ૪ મહિલાઓ કાર્યરત છે.
ભારતમાં અંદાજે 10 કરોડ જેટલા પોસ્ટકાર્ડ છાપવામાં આવે છે. ભારતમાં હલકા ભૂરા રંગનું પ્રથમ પોસ્ટકાર્ડ ઇસ 1879માં બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું. આ પોસ્ટકાર્ડ પર ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની નામ લખવામાં આવ્યું હતું. કાર્ડની મધ્યમાં રાજચિહ્ન અને જમણી બાજુ રાણી વિકટોરિયાનો ફોટો હતો.
૧૮૯૯માં પોસ્ટકાર્ડમાંથી ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનું નામ કાઢીને ઇન્ડિયન પોસ્ટ લખવામાં આવ્યું હતું.
૨ ઓકટોબર ૧૯૫૧ના રોજ ક્સ્તુરબા,નાનું બાળક અને ચરખો ચલાવતા ગાંધીજીના ચિત્રવાળા ત્રણ પ્રકારના પોસ્ટકાર્ડ બહાર પડયા હતા. એક માહિતી મુજબ ભારતમાં અંદાજે ૧૦ કરોડ જેટલા પોસ્ટકાર્ડ છાપવામાં આવે છે
સ્વતંત્ર ભારતનો પહેલો સ્ટેમ્પ 21 નવેમ્બર 1947 ના રોજ જારી કરવામાં આવ્યો હતો. તે ઉપરના જમણા ખૂણા પર દેશભક્તોના નારા, જય હિન્દ (લાંબા જીવંત ભારત) સાથે ભારતીય ધ્વજ દર્શાવે છે. તેનું મૂલ્ય સાડા ત્રણ અન્ના હતું.
સ્વતંત્રતાની પ્રથમ વર્ષગાંઠ પર 15 Augustગસ્ટ 1948 માં મહાત્મા ગાંધીનું સ્મારક બહાર પાડવામાં આવ્યું.
બરાબર એક વર્ષ પછી, એક નિર્ણાયક શ્રેણી પ્રકાશિત થઈ, જેમાં ભારતનો વ્યાપક સાંસ્કૃતિક વારસો દર્શાવવામાં આવ્યો, જેમાં મોટાભાગે હિન્દુ, બૌદ્ધ, મુસ્લિમ, શીખ અને જૈન મંદિરો, શિલ્પો, સ્મારકો અને કિલ્લાઓ છે. ત્યારબાદના મુદ્દાએ 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ ભારતીય પ્રજાસત્તાકના ઉદઘાટનની યાદમાં સ્મરણ કર્યું હતું.
ડેફિનેટીવ્સમાં 1955 માં તકનીકી અને વિકાસ(technology and development ) થીમનો સમાવેશ થાય છે, 1957 માં ભારતનો નકશો દર્શાવતી શ્રેણી, નયે પૈસા (દશાંશ ચલણ) માં પ્રખ્યાત અને 1965 માં વિવિધ પ્રકારની છબીઓવાળી શ્રેણી.શેત્રુંજય, પાલિતાણા નજીક જૈન મંદિર સંકુલ, 15 Augustગસ્ટ 1949. ભારતીય સ્ટેમ્પ્સ દેશના જૂના અને સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
ટપાલ ટિકિટ પર જુની "ઇન્ડિયા પોસ્ટેજ(INDIA POSTAGE)" ના બદલે 1962 માં "भारत INDIA "થી કરવામા આવ્યું હતું, તેમ છતાં ડિસેમ્બર 1962 / જાન્યુઆરી 1963 ની વચ્ચે ત્રણ ટિકિટો અગાઉના શિલાલેખને વહન કરતી હતી.
ભારતે અન્ય દેશો માટે સ્ટેમ્પ અને ટપાલ સ્ટેશનરી છાપી છે, મોટે ભાગે પડોશીઓ. ભારતમાં મુદ્રિત સ્ટેમ્પ ધરાવતા દેશોમાં બર્મા (આઝાદી પહેલા), નેપાળ, બાંગ્લાદેશ, ભૂટાન, પોર્ટુગલ અને ઇથોપિયા શામેલ છે. .
2014 ની સ્થીતીએ આર્મી પોસ્ટલ સર્વિસને બાદ કરતાં, ભારતમાં 19,101 પિનકોડ દ્વારા 154,725 પોસ્ટ ઓફિસને આવરી લેવામાં આવેલ છે.
ભારતીય પોસ્ટ વિશ્વનું સૌથી મોટુ પોસ્ટલ નેટવર્ક છે.
પોસ્ટ વિભાગના કાર્યો
- Post boxes and post bags for mail receipt(મેઇલ રસીદ માટે પોસ્ટ બોક્સ અને પોસ્ટ બેગ)
- Speed Post (સ્પીડ પોસ્ટ)
- Identity cards for proof of residence (નિવાસના પુરાવા માટે ઓળખ કાર્ડ)
- India Post ATM
- RMS (Railway Mail Service)
- Post office Passport Seva Kendras (POPSK)
- Aadhaar Enrollment and Updation.
- Western Union.
- Postal Life Insurance and Rural Postal Life Insurance.
- Savings Bank (SB/RD/TD/MIS/SCSS/PPF/SSA)
- Savings Cash Certificates.
- India Post Payments Bank.
- Stamp Sales.(ટપાલ ટિકિટ વેચવી)
નવી દિલ્હીમાં 6 જુલાઈ 1968 ના રોજ ભારતના રાષ્ટ્રીય ફિલેટેલિક મ્યુઝિયમનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું.. ડિઝાઈન કરેલા, મુદ્રિત અને જારી કરાયેલા ભારત પોસ્ટેજ સ્ટેમ્પ્સના વિશાળ સંગ્રહ ઉપરાંત, તેમાં ભારતીય રાજ્યોનો મોટો સંગ્રહ છે, બંને સંઘીય અને સામન્તી, પ્રારંભિક નિબંધો, પુરાવા અને રંગ પરીક્ષણો, ભારતીય સ્ટેમ્પ્સનો સંગ્રહ "વિદેશમાં વપરાયેલ" અને તેમ જ પ્રારંભિક ભારતીય પોસ્ટકાર્ડ્સ, પોસ્ટલ સ્ટેશનરી અને વિષયોનું સંગ્રહ. આ સંગ્રહાલયનું વ્યાપકપણે નવીનીકરણ 2009 માં કરવામાં આવ્યું હતું. હવે તેમાં વધુ પ્રદર્શનો, એક ફિલોટેલિક બ્યુરો અને અન્ય પોસ્ટલ ઓબ્જેક્ટ્સ શામેલ છે જેમ કે સુંદર વિક્ટોરિયન પોસ્ટ બોક્સ
ભારતના પ્રથમ ઓફિશિયલ એર મેઇલની શતાબ્દી પર 12-18 ફેબ્રુઆરી 2011 ના રોજ આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલોટાલિક પ્રદર્શન યોજવામાં આવ્યું હતું.
ઈન્ડિપેક્ષ ૨૦૧૧ ના પ્રસંગે ઈન્ડિયા પોસ્ટ દ્વારા આ કાર્યક્રમને યાદ કરવા મહાત્મા ગાંધી પર વિશેષ ટિકિટ બહાર આવી. તે ખાદી પર મુદ્રિત છે, જે હેન્ડસ્પૂન કપાસની સામગ્રી છે જે ગાંધીજીએ આત્મનિર્ભરતા અને આત્મનિર્ભરતાના પ્રતીક તરીકે રાખી હતી. પ્રેઝન્ટેશન પેક ભારતના રાષ્ટ્રપતિ પ્રતિભા પાટિલ દ્વારા શનિવારના રોજ 12 ફેબ્રુઆરી, 2011 ના રોજ ભારતની રાજધાની નવી દિલ્હીમાં યોજાયેલ વર્લ્ડ ફિલેટેલિક પ્રદર્શન, શનિવારે ભારતના રાષ્ટ્રપતિ, વિમોચન કર્યુ હતું.
2014 સુધી છપાયેલ તમામ ટપાલ ટિકીટોની માહીતી માટે નીચે આપેલ લિંક પર ક્લિક કરવી.
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_postage_stamps_of_India
જ્યારે તમે તમારો પિન કોડ કોઇને કહો છો તો તેનો મતબલ એ થયો કે તમે તમારા એરિયાની પૂરી માહિતી તેને આપી રહ્યા છો. પિન કોડનો જન્મ 15મી ઑગસ્ટ 1972માં થયો હતો. પિન કોડનો મતલબ થાય છે પોસ્ટલ ઇંડેક્સ નંબર.પિન કોડ શ્રીરામ ભિખાજી વાલેનકરે રજુ કર્યો હતો. ભારતના કુલ 9 ઝોન પાડવામા આવેલ છે, જેમાથી 8 ઝોન રિઝનલ છે અને 1 ઝોન ફંકશનલ જે આર્મી માટે વપરાય છે.
